Καρλ Μαρξ – 4 επιστολές του μεγάλου θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού

4 επιστολές του μεγάλου θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού, Καρλ Μαρξ με αφορμή την 139η επέτειο από τον θάνατο του

Πριν από 139 χρόνια, στις 14 Μάρτη 1883 στο Λονδίνο αφήνει την τελευταία του πνοή ο Καρλ Μαρξ, ο μεγάλος θεμελιωτής της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού-κομμουνισμού και του διαλεκτικού υλισμού. Ο Μαρξ με το θεωρητικό και επιστημονικό του έργο χάραξε το δρόμο στην εργατική τάξη και την εξόπλισε με τα κατάλληλα «πολεμοφόδια»  για να ανατρέψει τους εκμεταλλευτές της, να σπάσει τα δεσμά της, να εγκαθιδρύσει τη δική της εξουσία, την προλεταριακή και να οδηγήσει την ανθρωπότητα προς την κοινωνική απελευθέρωση από κάθε μορφή καταπίεσης. 

Με αφορμή την επέτειο από τον θάνατο του Καρλ Μαρξ, επιλέγω να αναδημοσιεύσω τέσσερις επιστολές με αποδέκτη τον πιστό του φίλο και συνθεμελιωτή της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, Φρίντριχ Ένγκελς, που θεωρώ ότι αναδεικνύουν την «ανθρώπινη» και γεμάτη συναισθήματα φύση του Καρλ Μαρξ. 

        Ο Μαρξ από το Λονδίνο προς τον Ένγκελς στο Μάντσεστερ 8 Γενάρη 1863

Αγαπητέ Ένγκελς,

Η είδηση του θανάτου της Μαίρης [Μπαρνς] με ξάφνιασε τόσο όσο και με συντάραξε. Ήταν πολύ καλόκαρδη, έξυπνη και σου είχε μεγάλη αδυναμία.

Ο διάβολος ξέρει γιατί τώρα στους κύκλους μας δεν συμβαίνει τίποτε άλλο από ατυχίες. Κι εγώ δεν ξέρω πια καθόλου πού βρίσκομαι. Οι προσπάθειές μου να βρω χρήματα στη Γαλλία και στη Γερμανία απέτυχαν, και ήταν φυσικά προβλεπόμενο ότι με 15 λίρες θα μπορούσα να συγκροτήσω τα πράγματα μόνο για μερικές εβδομάδες. Πέρα από το γεγονός ότι δεν μπορούμε πλέον να πάρουμε τίποτε με πίστωση, εκτός από το χασάπη και το φούρναρη, που κι αυτό ισχύει μέχρι το τέλος της εβδομάδας, στριμώχνομαι από το σχολείο, το νοίκι και απ’ όλο το συνάφι. Οι λίγοι που πήραν μερικές λίρες για πληρωμή, τις τσέπωσαν διαβολεμένα, για να πέσουν πάνω μου με διπλάσια ορμή. Επιπλέον τα παιδιά δεν έχουν ρούχα και παπούτσια για να βγαίνουν. Κοντολογίς, ας’ τα να παν στο διάβολο.[…]

Είναι φοβερά εγωιστικό από μέρους μου, που βρήκα αυτή τη στιγμή να σου διηγηθώ τέτοια φριχτά συμβάντα. Αλλά το μέσον είναι ομοιοπαθητικό. Το ένα κακό σκορπίζεται πάνω στο άλλο. Και τελικά τι να κάνω; Σ’ ολόκληρο το Λονδίνο δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος με τον οποίο να μπορώ να μιλήσω ελεύθερα. Και στο ίδιο μου το σπίτι παριστάνω τον σιωπηλό στωικό, για να κρατήσω αντίβαρο στα ξεσπάσματα της άλλης πλευράς. Η δουλειά όμως κάτω από τέτοιες συνθήκες γίνεται σαφώς αδύνατη. Δεν μπορούσε, αντί για τη Μαίρη, να είναι η μητέρα μου, που έτσι κι αλλιώς έχει τόσες σωματικές παθήσεις, και εδώ που τα λέμε έχει ζήσει τη ζωή της, αυτή που…; Βλέπεις σε τι ιδιότυπες εμπνεύσεις οδηγούνται οι «πολιτισμένοι» κάτω από την πίεση ορισμένων καταστάσεων.

Γεια σου.

Δικός σου Κ.Μ.

*

Ο Μαρξ από το Λονδίνο προς τον Ένγκελς στο Μάντσεστερ 24 Γενάρη 1863

 Αγαπητέ Φρέντερικ, 

Το θεώρησα καλό, ν’ αφήσω να περάσει λίγος χρόνος, πριν σου απαντήσω. Η κατάστασή σου από τη μία, η δική μου από την άλλη, έκαναν δύσκολη την «ψύχραιμη» αντιμετώπιση των πραγμάτων.

Ήταν πολύ άδικο από μέρους μου, που σου έγραψα αυτό το γράμμα και το μετάνιωσα μόλις το είχα ταχυδρομήσει. Πάντως αυτό δεν έγινε από απονιά. Η γυναίκα και τα παιδιά μου ήταν μάρτυρες για το γεγονός ότι με τον ερχομό του γράμματός σου (που ήρθε νωρίς το πρωί) ταράχτηκα τόσο, όσο και στις περιπτώσεις θανάτων των πιο κοντινών μου ανθρώπων. Το βράδυ όμως που σου ’γραφα βρισκόμουν κάτω από την επίδραση απελπιστικών καταστάσεων. Είχα στο σπίτι τον δικαστικό κλητήρα σταλμένο από τον σπιτονοικοκύρη, είχα ένα διαμαρτυρημένο γραμμάτιο από τον κρεοπώλη, έλλειψη κάρβουνων και τροφίμων στο σπίτι και τη μικρή Τζένη άρρωστη στο κρεβάτι. Σε τέτοιες συνθήκες ξέρω γενικά ν’ αντιδρώ μόνο με κυνισμό. Αυτό που ειδικά μ’ εξαγρίωνε, ήταν το γεγονός ότι η γυναίκα μου νόμιζε πως δεν σου είχα περιγράψει αρκετά πιστά την πραγματική κατάσταση. Απ’ αυτή την άποψη και το δικό σου γράμμα ήταν ευπρόσδεκτο, αφού της ξεκαθάρισε το «το αδύνατο» […]. 

Μια και σου ήταν αδύνατο να βοηθήσεις, αν και σε είχα ενημερώσει ότι βρισκόμαστε στη μοίρα των εργατών του Μάντσεστερ, έπρεπε να καταλάβει το αδύνατο. Και αυτό το επιθυμούσα, αφού η μέχρι τώρα κατάσταση, το ψήσιμο στη χαμηλή φωτιά — όπου λιώνουν κεφάλι και καρδιά και, εκτός απ’ αυτό, χάνεται πολύτιμος χρόνος και διατηρούνται καταστρεπτικά ψευδείς εντυπώσεις σε μένα και τα παιδιά — πρέπει να πάρει τέλος. Οι τρεις βδομάδες που περάσαμε αυτήν την περίοδο, έκαναν επιτέλους τη γυναίκα μου να δεχθεί την πρότασή μου, που την έχω κάνει εδώ και πολύ καιρό, και η οποία, με όλες τις άβολες πλευρές της, δεν είναι μόνο η μοναδική διέξοδος, αλλά είναι προτιμητέα από τη ζωή που κάνουμε τα τελευταία τρία χρόνια, ειδικά το τελευταίο, και που ξαναποκαθιστά τον αυτοσεβασμό μας. 

Θα γράψω στους διάφορους δανειστές μου ότι εάν δεν μ’ αφήσουν στην ησυχία μου, θα ζητήσω από το δικαστήριο την κήρυξή μου σε πτώχευση, με τη διαμαρτύρηση ενός γραμματίου μου. Αυτό φυσικά δεν αναφέρεται στον σπιτονοικοκύρη, που έχει το δικαίωμα να μου κρατήσει τα έπιπλα. Τα δυο μεγαλύτερα παιδιά μου [η Τζένη και η Λάουρα Μαρξ] θα προσληφθούν από την οικογένεια Cunningham σαν γκουβερνάντες. Η Λένχεν [ Χέλενα Ντέμουτ] θα πάει σε άλλη δουλειά κι εγώ με τη γυναίκα μου και την Tussychen [Ελεάνορ Μαρξ] θα πάμε να μείνουμε στο ίδιο City Model Lodging House που έμενε στην εποχή του ο κόκκινος Βολφ [Φέρντιναντ Βολφ] με την οικογένειά του. 

[…]Τέλος κάτι που δεν έχει σχέση με τα παραπάνω. Με το απόσπασμα για τις μηχανές στο βιβλίο μου, έχω μπλεχτεί πολύ. Ποτέ δεν κατάλαβα πως οι αυτόματες μηχανές άλλαξαν τα κλωστήρια ή πολύ περισσότερο, αφού η δύναμη του ατμού είχε χρησιμοποιηθεί και νωρίτερα, πώς ο κλώστης, παρά τη δύναμη του ατμού, έπρεπε να βάζει και τη δική του κινητήρια δύναμη; 

Θα ήθελα να μου τα εξηγήσεις.

Με την ευκαιρία. Η γυναίκα μου, χωρίς να το ξέρω, απευθύνθηκε στον Lupus [Βίλχελμ Βολφ] ζητώντας 1 λίρα για άμεσες ανάγκες. Της έστειλε δύο. Το πράγμα δεν μου είναι ευχάριστο αλλά ό,τι έγινε, έγινε.

Δικός σου Κ. Μ.

*

Ο Μαρξ από το Λονδίνο προς τον Ένγκελς στο Μάντσεστερ 28 Γενάρη 1863 

Αγαπητέ Φρέντερικ,

Εξαιτίας μιας σειράς περίεργων συμπτώσεων ήταν πρακτικά αδύνατο να σ’ ενημερώσω χτες για τη λήψη του γράμματος και της συναλλαγματικής.

Ξέρω πολύ καλά, πόσο ριψοκίνδυνο ήταν για σένα, να δόσεις τόσο μεγάλη και απροσδόκητη βοήθεια μ’ αυτόν τον τρόπο. Όσο ευγνώμων και να σου είμαι θα είναι λίγο, αν και εγώ. Μέσα μου, δεν είχα ανάγκη από καινούργια απόδειξη της φιλίας σου, για να βεβαιωθώ ότι θυσιάζεσαι. Κατά τ’ άλλα, θα ήταν για σένα μια καλή ανταμοιβή αν έβλεπες τη χαρά των παιδιών μου.

Τώρα μπορώ, χωρίς άλλες περιστροφές, να σου πω, πως παρά την πίεση κάτω από την οποία ζούσα τις τελευταίες εβδομάδες, τίποτε δεν με πίεζε τόσο πολύ, όσο ο φόβος ότι θα ραγίσει η φιλία μας. Εξήγησα επανειλημμένα στη γυναίκα μου ότι όλη αυτή η βρωμιά δε μ’ ένοιαζε σε σύγκριση με το ότι λόγω αυτών των αστικών μικροπρεπειών και τον παράλογο εκνευρισμό που προ- καλούν, θα μπορούσα σε μια τέτοια στιγμή αντί να σε παρηγορήσω να σου φόρτωνα και από πάνω τις δικές μου προσωπικές ανάγκες. Συνεπώς η οικογενειακή ειρήνη διαταράχθηκε πολύ και η κακομοίρα η γυναίκα μου έπρεπε να πληρώσει την υπόθεση, για την οποία πραγματικά δεν έφταιγε, καθώς οι γυναίκες συνηθίζουν να ζητούν τ’ αδύνατα. Φυσικά δεν είχε ιδέα γι’ αυτά που έγραψα αλλά με λίγη σκέψη θα μπορούσε να λογαριάσει πως τα πράγματα θα έρχονταν κάπως έτσι. Τα θηλυκά είναι περίεργα πλάσματα, ακόμη κι αυτά που είναι εξοπλισμένα με πολύ μυαλό. Το πρωί, η γυναίκα μου έκλαιγε για τη Μαρί [Μαίρη Μπαρνς] και για την απώλεια που είχες, τόσο που ξέχασε τελείως τη δική της συμφορά, η οποία ακριβώς εκείνη τη μέρα αποκορυφώθηκε. Και το απόγευμα πίστευε ότι, εκτός από μας, ήταν αδύνατο να υποφέρει άλλος άνθρωπος στη γη, που δεν έχει τον δικαστικό κλητήρα στο σπίτι και δεν έχει παιδιά.

Στο προηγούμενο γράμμα σε ρώτησα για την αυτόματη κλωστική μηχανή. Η ερώτηση ήταν η εξής: με ποιον τρόπο δούλευε ο λεγόμενος κλώστης πριν από την ανακάλυψή του. 

Θα συμπεριλάβω μερικά στοιχεία στην περικοπή σχετικά με τις μηχανές. Εκεί υπάρχουν μερικά περίεργα ζητήματα, που αγνόησα στην πρώτη επεξεργασία. […] 

Δικός σου Κ.Μ.

*

Ο Μαρξ από το Λονδίνο προς τον Ένγκελς στο Μάντσεστερ 17 Φλεβάρη 1863

Αγαπητέ Φρέντερικ,

Μπορώ να πω, πως η σιωπή σου με ανησυχεί πραγματικά. 

Ελπίζω να μην είσαι άρρωστος. Από την άλλη ελπίζω να μη σου προκάλεσα πάλι θυμό παρά τη θέλησή μου. Αν σου μίλησα για τα μηχανήματα κλπ., στο γράμμα που ανέφερα για τις 100 λίρες αυτό έγινε πραγματικά για να σε αποσπάσω και να σε αποπροσανατολίσω από τα βάσανά σου.

Η πολωνική ιστορία και η πρωσική επέμβαση αποτελούν στην πράξη ένα συνδυασμό* που μας αναγκάζει να μιλήσουμε. Όχι προσωπικά, από τη μια πλευρά για να μην εμφανιστούμε σαν ανταγωνιστές του φοιτητή Μπλιντ και από την άλλη για να μην αποκόψουμε το δρόμο για τη Γερμανία. Αλλά γι’ αυτό χρειάζεται η εδώ εργατική ένωση [Γερμανική Εργατική Μορφωτική Ένωση στο Λονδίνο). Στο δικό της όνομα πρέπει να βγει ένα μανιφέστο και μάλιστα αμέσως. Εσύ πρέπει να γράψεις το στρατιωτικό μέρος- δηλαδή τα στρατιωτικοπολιτικά συμφέροντα της Γερμανίας κατά την ανασυγκρότηση της Πολωνίας. Εγώ θα γράψω το διπλωματικό.

Λοιπόν, παλιόφιλε, απάντησέ μου, και αν είναι κάτι που σου βαραίνει την καρδιά, μίλα σαν άνδρας και να ’σαι σίγουρος πως κανείς δεν συμμετέχει τόσο εγκάρδια στη χαρά και τη λύπη σου.

Ο Μαύρος σου

*Στις 8 Φλεβάρη του 1863, με πρωτοβουλία του Βίσμαρκ, κλείστηκε συμφωνία μεταξύ Πρωσίας και Ρωσίας που προέβλεπε την υποστήριξη των τσαρικών στρατευμάτων στην καταστολή της εξέγερσης που είχε ξεσκάσει στην Πολωνία το Γενάρη του 1863. Η πρωσική κυβέρνηση με αυτή την πολιτική αποσκοπούσε προπαντός στη σύσταση ενός ανεξάρτητου πολωνικού κράτους, και στην παρεμπόδιση του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στο κομμάτι της Πολωνίας που είχαν προσαρτήσει οι Πρώσοι 

Πηγή: Κ. Μαρξ – Φρ. Ένγκελς, Για την αγάπη, τη φιλία, την αλληλεγγύη, σελ. 114-121, εκδόσεις Οδηγητής, Αθήνα 1987

                                                                                                                                  Γ. Κατ.