Χάινριχ Χάινε, ο εγκάρδιος φίλος του Μαρξ

Ο Χάινριχ Χάινε, ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του γερμανόφωνου κόσμου, γεννήθηκε στις 13 Δεκέμβρη 1797 με το όνομα Χάρυ Χάινε στο Ντύσελντορφ, γόνος ευκατάστατης γερμανοεβραϊκής εμπορικής οικογένειας, και πέθανε στο Παρίσι στις 17 Φλεβάρη 1856. Εκτός από ποιητής, υπήρξε επίσης συγγραφέας και δημοσιογράφος. Η επιρροή του στη γερμανική γλώσσα ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς για πρώτη φορά εισήγαγε με τόσο εμφατικό τρόπο την καθημερινή γλώσσα των απλών ανθρώπων στην ποίηση. Διάνθιζε με λυρικότητα ακόμα και τα άρθρα του σε εφημερίδες και τις ταξιδιωτικές του περιγραφές. Είναι δύσκολο να καταταχτεί σε κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, λόγω της ποικιλομορφίας του έργου του. Από τη μια εντάσσεται στην παράδοση του γερμανικού ρομαντισμού, από την άλλη την υπερβαίνει κιόλας, ενώ έντονα αισθητά είναι κατα στοιχεία του Διαφωτισμού και του Ρεαλισμού. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η πολιτική κριτική τόσο στην πρόζα, όσο και στην ποίησή του, καθιστώντας τον έναν από τους επιφανέστερους ποιητικούς εκπροσώπους του λεγόμενου Vormärz, της περιόδου δηλαδή πριν το ξέσπασμα της επανάστασης του Μαρτίου του 1848 στην επικράτεια της σημερινής Γερμανίας, ενός ακόμα επεισοδίου, έστω αποτυχημένου σε εκείνη τη φάση, του επαναστατικού κύματος που σάρωσε την ευρωπαϊκή ήπειρο, αρχής γενομένης από τη Γαλλία, γνωστού ως “Άνοιξη των λαών”. Ανάμεσα στα πολιτικά του έργα, γνωστότερο στη χώρα του είναι αναμφίβολα το “Γερμανία. Ένα χειμωνιάτικο παραμύθι” (1843), ένα έμμετρο σατιρικό έπος κατά του απολυταρχισμού και της στενομυαλιάς των ελίτ των γερμανικών κρατιδίων της εποχής, που του κόστισε την απαγόρευση ή την αυστηρά λογοκριμένη κυκλοφορία στα περισσότερα εξ αυτών, καθώς κι ένα ένταλμα σύλληψης εκ μέρους του πρωσικού κράτους. Για πάνω από έναν αιώνα, ο Χάινε στιγματίστηκε ως προδότης, ενώ ακόμα και μετά την πτώση του ναζισμού, είναι χαρακτηριστικό πως η καχυποψία σε βάρος του ήταν τόσο έντονη, που στη γενέτειρα του το Ντύσελντορφ ανεγέρθηκε μνημείο προς τιμήν του μόλις το 1981. Στο εξωτερικό έγινε γνωστός κυρίως χάρη στη μελοποίηση της πρώιμης λυρικής του ποίησης, από επιφανείς συνθέτες της κλασικής μουσικής, όπως Ρόμπερτ Σούμαν και ο Φραντς Σούμπερτ.

Το μνημείο του Χάινε στο Ντύσελντορφ

Δεν προκαλεί ίσως έκπληξη πως ο Χάινε, επηρεασμένος από νωρίς από τις ιδέες των Γάλλων ουτοπικών σοσιαλιστών, ιδίως από εκείνες του Σαιν-Σιμόν, έχαιρε της φιλίας και της εκτίμησης του θεμελιωτή του επιστημονικού σοσιαλισμού Καρλ Μαρξ, με τον οποίο εξάλλου τους ένωνε η κοινή μοίρα του πολιτικού εξόριστου και πλάνητα. Η πρώτη πιστοποιημένη συνάντηση μεταξύ των δύο ανδρών έλαβε χώρα το Δεκέμβρη του 1843, μετά την επιστροφή του Χάινε στο Παρίσι, ενώ η στενή προσωπική τους σχέση διήρκεσε ως το Φλεβάρη του 1845, όταν μετά από παρέμβαση της πρωσικής κυβέρνησης ο Μαρξ απελάθηκε. Αλλά και σε μεταγενέστερα χρόνια η σχέση τους παρέμεινε εγκάρδια, κάτι που είχε και πρακτικές συνέπεις για τον ποιητή, που ήταν κατάκοιτος από το 1848 ως το θάνατο του οχτώ χρόνια αργότερα. Κατά πάσα πιθανότητα ο Μαρξ ήταν εκείνος που μεσολάβησε να του βρει γραμματέα, τον Richard Reinhardt, μέλος της “Ένωσης των Κομμουνιστών”. Η οικειότητα μεταξύ των δύο ανδρών διαφαίνεται από το γράμμα που έστειλε ο Χάινε στο Μαρξ στις 21.9.1844, και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος το 1895:

Φίλτατε Μαρξ!

Υποφέρω πάλι δυστυχώς από μια μοιραία οφθαλμική πάθηση, και μόνο με κόπο καταφέρνω να κουτσογράψω αυτές τις σειρές. Ωστόσο, ό,τι σημαντικό έχω να σας πω, μπορώ να σας το πω προφορικά αρχές του επόμενου μήνα, γιατί ετοιμάζομαι για αναχώρηση, φοβισμένος από ένα νεύμα άνωθεν- δεν έχω όρεξη να αναζητήσουν τα ίχνη μου, τα πόδια μου δεν έχουν το ταλέντο να φορέσουν σιδερένιες αλυσίδες, όπως ο Weitling (Wilhelm Weitling 1808-1871, σημαντική μορφή του πρώιμου γερμανικού εργατικού κινήματος, ιδρυτής της Ένωσης των Δικαίων που μετέπειτα υπό την επιρροή των Μαρξ κι Ένγκελς μετονομάστηκε σε Ένωση των κομμουνιστών. Παρά τη ρήξη που επήλθε στις σχέσεις του με το Μαρξ, o τελευταίος είχε χαιρετίσει το έργο του στα 1844 ως “επίμονο και ιδιοφυές λογοτεχνικό ντεμπούτο των Γερμανών εργατών”, στΜ). Μου έδειξε τα σημάδια. Με υποπτεύονται για μεγαλύτερη συμμετοχή στο Vorwärts (γερμανόφωνη εφημερίδα που εκδιδόταν την περίοδο 1844-45 στο Παρίσι, με την καθοριστική συμβολή του Μαρξ, προκαλώντας την παρέμβαση της Πρωσίας, που ζήτησε επιτυχώς την απέλασή του, στΜ) , από εκείνη για την οποία μπορώ να περηφανευτώ, και για να είμαι ειλικρινής το φύλλο επιδεικνύει το μεγαλύτερο ταλέντο στην υποκίνηση ταραχών και στην έκθεση [των συνεργατών του]. Πού θα πάει αυτό, ακόμα κιο Mäurer (German Mäurer, 1811-1883, ριζοσπάστης Γερμανός συγγραφέας και δάσκαλος σ.σ) απελάθηκε -περισσότερα επ’ αυτού προφορικά. Μακάρι να μην εξυφαίνονται συνωμοσίες στο Παρίσι. Το βιβλίο μου τυπώθηκε, θα βγει όμως εδώ σε 10 ή 14 μέρες, για να μη σημάνει αμέσως συναγερμός. Αντίτυπο του πολιτικού κομματιού […] σας στέλνω […] με τριπλό στόχο. Πρώτον δηλαδή για να διασκεδάσετε, δεύτερον, για να κινήσετε τις διαδικασίες υπέρ του βιβλίου στο γερμανικό τύπο και τρίτον, αν το θεωρείτε σκόπιμο, να τυπώσετε τα καλύτερα των νέων ποιημάτων στο Vorwärts. […]. Έχετε γεια, ακριβέ μου φίλε και συγχωρέστε με για τα μπερδεμένα μου ορνιθοσκαλίσματα. Δε μπορώ να ξαναδιαβάσω αυτά που έγραψα -αλλά εμείς χρειαζόμαστε λίγα σημάδια για να συνεννοηθούμε.

Εκ βάθους καρδίας, Χ. Χάινε

Το γράμμα του Χάινε καθώς και οι πληροφορίες για τη γνωριμία του με το Μαρξ αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα του DKP Ρηνανίας-Βεστφαλίας.

Λίντερ (μελοποιημένο ποίημα για φωνή με πιάνο) των Σούμαν-Χάινε

Μετάφραση-Επιμέλεια: Δύσκολες Νύχτες