Severance: Μη μεταφέρεις τα προβλήματά σου στη δουλειά!

Εργασία: η ανθρώπινη δραστηριότητα που μετά τις άμεσες βιολογικές ανάγκες, φαΐ, σεξ και λοιπά, είναι στην κορυφή της ανθρώπινης κατάστασης. Το βασικό κίνητρο που είναι η επιβίωση, θα επιτευχθεί μόνο μέσα από την ανθρώπινη κίνηση, δράση, μυϊκό κάματο και πνευματική προσπάθεια, ώστε να αλλάξει, να μετασχηματίσει την ύλη που θα χρησιμοποιηθεί προς όφελος του ανθρώπου. Το μήλο κάτω απ’ τη μηλιά θα πέσει, οκέι. Αλλά αν πεινάς θα πρέπει να πας να το κόψεις αντί να περιμένεις σα το μαλάκα πότε θα πέσει, θα πρέπει να μάθεις πώς να σκαρφαλώνεις στο δέντρο κλπ. Ή, αν βαριέσαι να σκαρφαλώνεις, πρέπει να παρατηρήσεις, να μάθεις, να ξέρεις πότε πέφτουν τα μήλα απ’ τα δέντρα ώστε να πας την κατάλληλη στιγμή να το μαζέψεις πριν σαπίσει.Ή ακόμα, να ψήσεις άλλους να κάνουν τη δουλειά για σένα, αν πάμε σε πιο προχωρημένο λέβελ. Σε κάθε περίπτωση λοιπόν πρέπει να καταβάλλεις προσπάθεια, πνευματική ή/και σωματική αν θες να φας, να μην πεθάνεις της πείνας. Αυτή την προσπάθεια τη λέμε εργασία. Υπάρχει βεβαίως και το δικαίωμα στην τεμπελιά, Paul Lafargue, και ας μη γελιόμαστε: όλοι κρύβουμε έναν τεμπελχανά μέσα μας. “Αυτοπραγμάτωση” και λοιπές φιλοσοφικές μπούρδες έχουμε πει όλοι μας, αλλά το βασικό μας κίνητρο είναι στην τελική τα φράγκα που θα βγάλουμε, να κάνουμε το κέφι μας. Ρωτήστε τον εαυτό σας το εξής: αν κερδίζατε στο τζόκερ αρκετά, να κάνετε ζωάρα μέχρι τον τάφο, θα αφήνατε την δουλειά των ονείρων σας που σας “πραγματώνει”; Θα την κράταγα σαν χόμπι θα μου πεις. Κι εγώ θα σου πω, άλλο χόμπι κι άλλο να ’χεις να φας. Με υποθέσεις πασχαλινά αυγά δεν βάφονται.

Πάμε απ’ την εποχή των σπηλαίων μερικούς αιώνες αργότερα, αναπτυγμένος καπιταλισμός.

Work-life balance: θα την έχετε ακούσει αυτή τη φράση, κάτι που εκτός από στόχος των εργαζομένων που αγωνίζονται για να καλυτερέψουν τη φάση τους, είναι και στόχος των white collar πολυεθνικών. Οι μεγαλοεταιρείες  φροντίζουν να μην λιώσει ο εργαζόμενος, να έχει ένα καλό work-life balance. Εργαζόμενος που ξεκουράζεται, κάνει το κέφι του στον ελεύθερο χρόνο του κλπ, είναι όχι μόνο ευτυχισμένος αλλά και αποδοτικός εργαζόμενος… Κατεξοχήν αντίφαση στον σύγχρονο καπιταλισμό που υπαριθμόν ένα στόχος είναι η εντατικοποίηση της εργασίας = μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας = μεγιστοποίηση του κέρδους.Ή, να το πούμε λαϊκά, πώς να βγάλουν απ’ τη μύγα ξύγκι. Απ’ τη μια η Εταιρεία θέλει χαρούμενους εργαζόμενους, να μην είναι κακομούτσουνοι, bitter και γκαντέμηδες, θέλουμε να δείχνουμε καλό πρόσωπο στον ανταγωνισμό, ότι προσέχουμε τους ανθρώπους μας, όλοι μια οικογένεια είμαστε κλπ, κι απ’ την άλλη θέλουμε να ανεβάσουμε την παραγωγικότητα, να μειώσουμε το εργασιακό κόστος ήτοι να μην ανεβάζουμε μισθούς κάθε τρεις και λίγο, να μην προσλαμβάνουμε αβέρτα, λίγους και καλούς και όσο μπορούμε να “αξιοποιήσουμε το υπάρχον δυναμικό”. Αυτά τα δυο μαζί, χαρούμενος αλλά και στυμμένη λεμονόκουπα εργαζόμενος, δεν συμβιβάζονται, εγελιανή αντίφαση.  

Στην Ιαπωνία, το να δουλεύεις σα το μαλάκα απ’ το πρωί μέχρι το βράδι θεωρείται μεγάλη αρετή, σε βαθμό που ο γιαπωνέζος εργαζόμενος κοντεύει να μείνει σέκος απ’ την εξάντληση. Κι επειδή πολλοί άνθρωποι δεν την παλεύουν σ’ αυτό το βαθμό εντατικοποίησης, τα παρατάν και κλείνονται στα σπίτια τους, δεν βλέπουν κανέναν, ζουν με επιδόματα ή απ’ το χαρτζιλίκι των γονιών τους, φαινόμενο που φέρει το όνομα hikikomori.

Στο apple TV τον περασμένο Φλεβάρη βγήκε η πρώτη σαιζόν της σειράς Severance, που θα μπορούσε να αποδοθεί ως “αποκοπή”. Η υπόθεση εργασίας είναι η εξής: σκέψου ότι, μετά από συναίνεσή σου, να σου βάλουν τσιπάκι (ψέκα-αλέρτ) και θα μπορούσες να αποκόψεις την εμπειρία από τη δουλειά εντελώς, όταν μπαίνεις στο γραφείο να ξεχνάς τι είσαι “έξω”, κι όταν βγαίνεις έξω να μην έχεις απολύτως καμιά ανάμνηση του τι γίνεται “μέσα”. 

Sounds like fun; Σκέψου πριν πας στη δουλειά δεν έχεις απολύτως κανένα άγχος του τι θα αντιμετωπίσεις. Ντύνεσαι ωραία, παίρνεις το πρωινό σου, πας και τσουπ!! Σβήνουν όλα. Ό,τι σκατά τρως στη δουλειά μένει εκεί. Απ’την άλλη, ό,τι προβλήματα έχεις “έξω”, χωρισμούς, σκοτούρες, ανησυχίες κλπ, δεν τα μεταφέρεις μέσα, δεν ξέρεις καν ότι υπάρχουν. Οπότε, καλύτερη απόδοση στη δουλειά κλπ. Είσαι δισυπόστατος άνθρωπος, ο “innie” και ο “outie”, που ο ένας δεν ξέρει τον άλλον. Τι γίνεται όμως άμα έχεις hangover από ξίδια που ήπιες χτες; Το κορμί είναι το ίδιο, και κουβαλάει μαζί του τις απαλεψιές του, ανεξαρτήτως προσωπικότητος. Θα είσαι στη δουλειά μέσα και θα λες, γιατί γαμώτο το κεφάλι μου παει να σπάσει, το στομάχι μου ανακατεύεται; Πολλές υποθέσεις για το τι μπορεί να μεταφερθεί απ’ το ένα state στο άλλο.

Με την υπογραφή του Μπεν Στίλερ στη σκηνοθεσία και τη συμμετοχή των θεών Τζον Τορτούρο και Κρίστοφερ Γουόκεν καθώς και την Πατρίσια Αρκέτ σε ρόλο της ζουρλοπαντιέρας, καριόλας μανατζέρισας, η σειρά θίγει διάφορα ζητήματα που έχουμε αντιμετωπίσει όσοι έχουμε δουλέψει σε μεγάλες πολυεθνικές. Π.χ την λαβυρινθώδη γραφειοκρατία που εδώ κυριολεχτικά απεικονίζεται σαν ένας λαβύρινθος από γραφεία που ποτέ δεν ξέρεις τι είναι το καθένα. Οι διάφορες “δραστηριότητες”, trainings κλπ, του τύπου, πώς να συνεργάζεστε αρμονικά με την ομάδα σας, διάφορα ηλίθια μίτινγκς που κάθονται όλοι αντικρυστά σε μια αίθουσα και μιλάν σαν group therapy κλπ.

Ένα άλλο, πιο αφηρημένο “πρόβλημα” συνήθως είναι και ο σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας. Ακούμε job titles όπως π.χ, “business analyst”, “customer relation manager” κ.α. που στην ουσία δεν σημαίνουν και πολλά. Στην τελική όλοι λίγο-πολύ καταλήγουν να κάνουν ένα σωρό πράματα που καμιά σχέση δεν έχουν με το ακριβές job description. Κάθε φορά που προκύπτει ένα πρόβλημα, δημιουργείται κι ένας καινούριος ρόλος που όμως περιλαμβάνει χίλιες δυο ευθύνες που προκύπτουν λόγω της πολυπλοκότητας των διαδικασιών. 

Κάθε τόσο, αυτές οι εταιρείες προσφέρουν διάφορα εργαλεία όπως για παράδειγμα, ερωτηματολόγια, τεστ προσωπικότητας κλπ που υποτίθεται ότι δίνουν διάφορες κατευθύνσεις στο πώς να δουλέψεις καλύτερα. Στην εταιρεία που δουλεύω τώρα π.χ, έχουμε ένα τεστ που το αποτέλεσμά του σου αποδίδει έναν κύριο κι έναν δευτερεύοντα ρόλο όπως “Creator”, “Instructor”, “Teacher”, “Influencer” και τέτοια. Όλα αυτά σε συνδυασμό με κάποιο αόριστο διακηρυγμένο στόχο της εταιρείας π.χ “to make a difference in every day lives of our clients” και άλλες τέτοιες τρίχες, ο εργαζόμενος καταλήγει να δουλεύει στον αυτόματο, χωρίς να έχει πλήρη εικόνα του τι κάνει ακριβώς κλπ. Ποιος ο τελικός σκοπός; Τι ακριβώς προσφέρω στην κοινωνία; Πού βαδίζουμε ως ανθρωπότητα; Η περίφημη μαρξιστική/εγελιανή “αποξένωση” (alienation) του εργαζόμενου, όχι μόνο από το παραγόμενο προϊόν, αλλά κι από την ίδια τη φύση της εργασίας.

Ο καταμερισμός εργασίας έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό που ούτε που ξέρεις τι κάνεις, για ποιον το κάνεις, τι ακριβώς αποτέλεσμα έχει κλπ, πέρα από ασαφείς δείκτες παραγωγικότητας και NPS’s (Net Promoter Scores). Η δουλειά σε τέτοιες επιχειρήσεις επιμερίζεται σε χιλιάδες κομμάτια που μόνο το ψηλό μάνατζμεντ έχει πλήρη εικόνα – ή και όχι. Εσύ, ως μικρό γρανάζι σίγουρα δεν μπορείς να δεις το Όλον. 

Κάθε εταιρεία έχει και τον εσωτερικό της χαρακτήρα, το company philosophy που συνήθως εκφράζεται με διάφορα ρητά (βλ. μαλακίες) που έχει πει κατα καιρούς ο ιδρυτής και ιδιοκτήτης που λίγο-πολύ, στην corporate μικροκοινωνία εμφανίζεται σαν Θεός. Οι εικόνες του κοσμούν τους τοίχους, οι γενικόλογες αρλούμπες που έχει πει είναι γραμμένες στους τοίχους, σε εγχειρίδια, σε διάφορα αναμνηστικά που παίρνεις σαν δωράκι στις γιορτές. 

Θα ήταν πολύ χρήσιμη η μελέτη της σύγχρονης καπιταλιστικής επιχείρησης, corporation ως προς το πώς δημιουργεί φαινόμενα γραφειοκρατίας και προσωπολατρείας, και το πώς δομικά προσομοιάζει με απολυταρχίες. Ως γνωστόν, ο εργασιακός χώρος δεν είναι δημοκρατία. Δεν ψηφίζεις τους ανωτέρους σου, δεν έχεις λόγο στην παραγωγή, στο σχεδιασμό κλπ και είναι ένα σοβαρό ζήτημα κατα πόσον μια εταιρεία θα μπορούσε να λειτουργήσει με τούτο ή εκείνο τον τρόπο. Ο ιδρυτής/ιδιοκτήτης/ηγέτης αντιμετωπίζεται σαν founding father, το διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας είναι κάτι σαν κυβέρνηση με τον CEO σαν πρωθυπουργό. Ενίοτε, απαγορεύεται δια ροπάλου η αυτο-οργάνωση των εργαζομένων, ο συνδικαλισμός από τα κάτω. 

Ο πρωταγωνιστής της σειράς Άνταμ Σκοτ είναι εξαιρετικός, εντελώς σάικο φάτσα, αλλοτριωμένος white collar εργαζόμενος που χρησιμοποιεί τη δουλειά και την “αποκοπή” σαν αντίδοτο για τα προσωπικά του αδιέξοδα. 

Μήπως όμως η δουλειά η ίδια είναι η αιτία της αλλοτρίωσης, των ψυχολογικών αδιεξόδων; Αν υποθέσουμε ότι ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο είναι η υλική προετοιμασία για το σοσιαλισμό, πώς ακριβώς υπερβαίνουμε την αλλοτρίωση; 

Ασφαλώς ο σοσιαλισμός δεν είναι καμιά επιστροφή στα “παλιά καλά χρόνια”. Ποτέ τα παλιά χρόνια δεν ήταν καλά, αυτό είναι μια ηλίθια πλάνη ότι κάποτε ζούσαμε καλύτερα. Η ανθρωπότητα ήταν ξεκάθαρα σε χειρότερη φάση μέχρι τουλάχιστον τις αρχές του 20ου αιώνα, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στην “κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία” του Ένγκελς, πριν καταχτηθεί το οχτάωρο κλπ. Οι εργαζόμενοι στις “αναπτυγμένες” κοινωνίες μας ζούσαν σαν τα ζώα, μες στις λάσπες και στα σκατά, απ’ το πρωί μέχρι το βράδι για ένα ξεροκόμματο, διαλυμένοι απ’ την κούραση και τη καθημερινή φθορά, ώσπου μια μέρα από γηρατειά – που μπορεί να ταν γύρω στα 50 μετά από τόσα χρόνια φθοράς – το σύστημα τους πέταγε σε μια γωνία, χωρίς σύνταξη, χωρίς τίποτα με μόνο μέσο επιβίωσης τα παιδιά τους που ήταν η επόμενη βάρδια στο ξεζούμισμα.

Τώρα μετά από κοντά δυο αιώνες της βιομηχανικής επανάστασης και εργατικών αγώνων, κάπως βελτιώθηκε η φάση. Κι όλα τείνουν να ξηλωθούν ξανά: μηνιαίος μισθός, επιδόματα, περίθαλψη, σύνταξη. Κι αντί να δουλεύουμε λιγότερο λόγω της εκμηχάνισης, των αυτοματισμών, οι υπηρεσίες, ο τριτογενής τομέας έχει διογκωθεί τόσο πολύ που απαιτεί συνεχώς περισσότερη δουλειά, περισσότερο “κρέας στα κανόνια” του αδηφάγου κεφαλαίου. Διότι πάντα, στόχος των καπιταλιστικών επιχειρήσεων είναι το κέρδος.

Αν αυτό το απάνθρωπο παραγωγικό μοντέλο, αυτό το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων κληροδοτηθεί στο σοσιαλισμό, θα είναι άραγε πρόβλημα στη σοσιαλιστική οικοδόμηση; 

Η δημοκρατία, έτσι όπως την καταλαβαίνουμε στον καπιταλισμό, και που αφορά τη διοίκηση του κράτους, της κοινωνίας, το πώς παίρνονται αποφάσεις, πώς μπορεί να εξειδικευτεί συγκεκριμένα στην εργασία; Μπορεί να δουλέψει ένα εργοστάσιο, ένας ολόκληρος παραγωγικός κλάδος π.χ αν ο καθένας λέει το μακρύ του και το κοντό του, εφόσον δεν μπορεί να έχει πλήρη και κυρίως, συγκεκριμένη εικόνα των κοινωνικών αναγκών; Πώς μπορεί ο εργαζόμενος λαός να συμμετέχει στον Κεντρικό Σχεδιασμό; Ή μήπως ο ΚΣ πρέπει να είναι δουλειά εμπειρογνωμόνων, ειδικών; Κι αν είναι έτσι, πώς ακριβώς ο εργάτης δεν θα αποξενωθεί απ’ το προϊόν της εργασίας του; Κι αν πούμε ότι αυτό το μοντέλο είναι αποτελεσματικότερο, μόνο ειδικοί, σπουδαγμένοι επιστήμονες μπορούν να σχεδιάσουν την παραγωγή, τότε τι θα εμπόδιζε να το αναγάγουμε αυτό και σε επίπεδο ολάκερου κράτους; Γιατί να ψηφίζετε για πρωθυπουργούς, υπάρχουν άτομα που τη σπούδασαν τη δουλειά, τη διπλωματία, την οργάνωση που κι αυτά είναι επιστήμες.

Όλα αυτά τα ερωτήματα, κι άλλα τόσα βγήκαν παρακολουθώντας τη σειρά. Η κωμικοτραγική κιουμπρική ατμόσφαιρα μαζί με 70s και 80s αισθητική, καθιστούν το Severance πολύ ενδιαφέρουσα οπτική απόλαυση. Μια σαιζόν όλη κι όλη, εννιά επεισόδια που φυσικά καταλήγει σε ένα cliffhanger που θα πεις, ποιος περιμένει τώρα ενα-δύο χρόνια μέχρι τη δεύτερη; Απολαύστε υπεύθυνα.