«Από δω άρχισε η πτώση του φασισμού. Ζήτω ο Στάλιν. Ζήτω ο Κόκκινος Στρατός. Ζήτω οι ήρωες του Στάλινγκραντ»

Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος της ΕΣΣΔ οδηγεί στη συντριβή και στη συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας στις 9 Μάη 1945, που ονομάζεται από τότε Μέρα της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών. Ετσι, γίνεται ο σημαντικότερος παράγοντας που αποφασιστικά κρίνει τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Η πτώση του χιτλερικού καθεστώτος κυρίως βαρύνει τη Σοβιετική Ενωση που την «πληρώνει» μ’ έναν τεράστιο αριθμό θυμάτων, τέτοιον που δεν γνωρίζει καμιά από τις άλλες εμπόλεμες χώρες.

Οι συνολικές απώλειες σε Σοβιετικούς πολίτες ξεπερνούν τα είκοσι εκατομμύρια. Απ’ αυτές, οι μισές είναι φόρος αίματος που δίνουν οι άμαχοι. Οι χιτλερικοί καταστρέφουν 1.710 πόλεις και κωμοπόλεις, καίνε και ξεθεμελιώνουν πάνω από 70 χιλιάδες χωριά, περίπου 32 χιλιάδες βιομηχανίες, 65.000 χιλιόμετρα σιδηροδρομικές γραμμές, ληστεύουν 98 χιλιάδες κολχόζ, 1.876 σοβχόζ, 2.890 μηχανοτρακτερικούς σταθμούς. Οι πολεμικές δαπάνες της ΕΣΣΔ, με τις ισοτιμίες εκείνης της εποχής, φτάνουν συνολικά στα 128 δισεκατομμύρια δολάρια που αντιστοιχούν σε 679 δισεκατομμύρια ρούβλια.

Ο Βασίλι Γκρόσμαν (1905 – 1964), με τη στολή του Κόκκινου Στρατού, στην κατεστραμμένη γερμανική πόλη Σβερίν

Εμπνευστής και καθοδηγητής του αγώνα και της νίκης του σοβιετικού λαού είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα, σπλάχνο από τα σπλάχνα των μελών του. Η ηρωική δράση και η ηθική αυταπάρνηση των χειμαζόμενων κομμουνιστών, στα μετόπισθεν και στο μέτωπο, κατευθύνονται κι οργανώνονται από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και τις τοπικές Κομματικές Οργανώσεις του.

***

Προτού, όμως, υψωθεί η σοβιετική κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο στην οροφή του Ράιχσταγκ, την αυγή της 1ης Μάη του 1945 από τον λοχία Γιεγκόροφ και τον στρατιώτη Καντάρια, έχει προηγηθεί η σώμα με σώμα πολύμηνη πολιορκία του Στάλινγκραντ, που αποκτά τα χαρακτηριστικά της μητέρας των μαχών του δεύτερου Μεγάλου Πολέμου.

Διαρκεί από τον Ιούνη του 1941 έως τις 2 Φλεβάρη του 1943, οπότε ο στρατάρχης Πάουλους άνευ όρων παραδίδει τα γερμανικά στρατεύματα στους Σοβιετικούς νικητές. Οι απώλειες της ναζιστικής πολεμικής μηχανής ξεπερνούν τις 800 χιλιάδες έμψυχου υλικού, ενώ ο Κόκκινος Στρατός καταστρέφει κι απαλλοτριώνει 2.000 άρματα μάχης και αυτοκίνητα πυροβόλα, πάνω από 10 χιλιάδες πυροβόλα και όλμους, περίπου 2 χιλιάδες πολεμικά και μεταφορικά αεροπλάνα και πάνω από 70 χιλιάδες αυτοκίνητα.

Το εξώφυλλο του βιβλίου του Β. Γκρόσμαν «Ετσι πολεμήσαμε στο Στάλινγκραντ», που κυκλοφόρησε το 1945, από τον εκδοτικό οργανισμό «Ο Ρήγας»

Στις 8 Μάη του 1945, μέρα Τρίτη, διαβάζουμε στο πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη», με κεφαλαία γράμματα: «Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΤΕΛΕΙΩΣΕ. Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΠΑΡΕΘΟΔΗ ΑΝΕΥ ΟΡΩΝ. Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΝΙΚΗΣΕ ΤΟΝ ΦΑΣΙΣΜΟ. Η ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΕΓΡΑΦΗ ΣΤΗ ΡΕΜΣ ΣΤΙΣ 2.41. ΟΛΕΣ ΟΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΪΣΤΟΡΙΚΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ».

***

Την ίδια χρονιά, εμφανίζεται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το βιβλιαράκι (διαστάσεων 17,5Χ11,5) μόλις 23 τυπωμένων σελίδων, με λευκές την 22η και την 24η. Η σελίδα τίτλου αντιγράφει το εξώφυλλο του βιβλίου: Β. Γκρόσμαν «Ετσι πολεμήσαμε στο Στάλινγκραντ», «Ο Ρήγας. Εκδοτικός Οργανισμός», Αθήνα, 1945. Ο μεταφραστής, αφού διακινδυνεύει σε συνθήκες αντικομμουνιστικής τρομοκρατίας, επιλέγει την ανωνυμία.

Ο εβραϊκής καταγωγής Σοβιετικός συγγραφέας Βασίλι Σεμιόνοβιτς Γκρόσμαν (1905 – 1964) βρίσκεται στην ηλικία των 36 ετών, όταν η χιτλερική Γερμανία βάζει μπρος το σχέδιο «Μπαρμπαρόσα», τον Ιούνη του 1941, για την κατάκτηση της ΕΣΣΔ.

Ενώ η εύθραυστη υγεία του Βάσια – όπως ήταν το χαϊδευτικό του – του «παίρνει» το όπλο από το χέρι, η καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος του παραδίδει χαρτιά και μολύβια.

Μ’ αυτά θα «ντυθεί» τα ρούχα του δημοσιογράφου – ανταποκριτή και θ’ αναδειχθεί ένας από τους επιφανέστερους γραφιάδες του μετώπου. Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος θέλει στις τάξεις του ανυποχώρητους στις αρχές του σοσιαλισμού συγγραφείς για ν’ αποτυπώσουν τον αγώνα του σοβιετικού λαού: Ο Γκρόσμαν το κάνει πράξη για τον «Κόκκινο Αστέρα» («Κράσναγια Ζβέζντα»), δημοσιογραφικό όργανο του Κόκκινου Στρατού.

Το πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη» της 8ης Μάη του 1945, στο οποίο αναγγέλλεται η λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου

Θα βρεθεί στους καπνούς και στην αντάρα των χαρακωμάτων του Στάλινγκραντ, γράφοντας τις συγκλονιστικές πολεμικές ανταποκρίσεις του, πάντα στην πρώτη γραμμή, και θα παραμείνει δίπλα στους κόκκινους πολεμιστές μέχρι την τελευταία μέρα, κατά την οποία ο σοβιετικός στρατός θα εισβάλει στο Βερολίνο ως απελευθερωτής από τα δεινά του ναζισμού κι ως εκφραστής του παγκόσμιου πολιτικού πολιτισμού, εξολοθρεύοντας τα εναπομείναντα ζωντανά μέλη του χιτλερικού τέρατος.

***

Δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε να αναφέρουμε ότι υπήρξε ένας από τους πρώτους ανταποκριτές – μάρτυρες που μπήκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Μαϊντάνεκ και της Τρεμπλίνκα. Απ’ αυτήν την εμπλοκή του προήλθε η γραπτή μαρτυρία του «Η κόλαση της Τρεμπλίνκα», η οποία αποτελεί την ιδρυτική πράξη της βιβλιογραφίας που θα ακολουθήσει για το Ολοκαύτωμα. Οι δε συνεντεύξεις του από πρώην κρατούμενους θα χρησιμοποιηθούν ως πρωτογενές αποδεικτικό υλικό στη Δίκη της Νυρεμβέργης. Ενα απόσπασμα:

Και όλοι αυτοί οι χιλιάδες, οι δεκάδες, οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, όλα αυτά τα φοβισμένα, γεμάτα ερωτηματικά μάτια, όλα αυτά τα νεανικά και τα γερασμένα πρόσωπα, οι καλλονές με τις μαύρες μπούκλες και τα χρυσά μαλλιά, οι καμπουριασμένοι και ακατάστατοι, οι καραφλοί γέροι, οι δειλοί έφηβοι – όλοι ενώνονταν σ’ ένα και μοναδικό ποτάμι που κατάπινε και τη λογική, και την υπέροχη ανθρώπινη επιστήμη, και την αγάπη των κοριτσιών, και την απορία των παιδιών, και το βήχα των γερόντων, και την ανθρώπινη καρδιά.

Το σοβιετικό κράτος θα τον τιμήσει για την προσφορά του στον Πατριωτικό Αγώνα και θα του απονείμει το Μετάλλιο για την Υπεράσπιση του Στάλινγκραντ – δεν θα ‘ναι το μοναδικό – και θα τον προβιβάσει στον βαθμό του συνταγματάρχη.

Φωτογραφία από την ανοικοδόμηση του Στάλινγκραντ που τράβηξε ο Ρόμπερτ Κάπα (1913 – 1954) και περιλαμβάνεται στο «Ρωσικό ημερολόγιο». Μαζί με τον συγγραφέα Τζον Στάινμπεκ (1902 – 1968) είχαν επισκεφτεί, το καλοκαίρι του 1947, τη Σοβιετική Ενωση

(…) Τι είναι αυτό που τσαλαπατούν οι φασίστες; Τι είναι αυτό που καίνε; Είναι ο ιδρώτας μας, το αίμα μας, η τεράστια δουλειά μας, το απαράμιλλο επίτευγμα των εργατών και των αγροτών που πολέμησαν τη φτώχεια με τα γυμνά τους χέρια (…) Αυτή είναι η αποτίμηση του Βασίλι Γκρόσμαν μέσα στις φλόγες του πολέμου.

***

Και το ακροτελεύτιο κείμενό του «Ετσι πολεμήσαμε στο Στάλινγκραντ», κι αφού έχουν περάσει δύο χρόνια από τη νικηφόρα έκβαση της μάχης κι ενώ υπολείπονται δυο μήνες από την 9η Μάη, Μέρα της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών:

Στις 28-3-45 ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας μίλησε για το Στάλινγκραντ:

Μπροστά στο σπίτι που πιάστηκε ο Γερμανός στρατηγός Πάουλους μαζεύτηκε πολύς κόσμος κι έγινε πρόχειρη συγκέντρωση. Ο εργάτης (…) μίλησε και είπε: «Τα στρατεύματά μας ενωθήκανε με τα στρατεύματα των συμμάχων στην καρδιά της Γερμανίας. Εμείς, σ’ αυτό το ιστορικό μέρος, ας θυμηθούμε πως από δω άρχισε η πτώση του φασισμού, εδώ κερδίσανε την πρώτη τους νίκη τα συντάγματά μας που μπήκαν τώρα στο Βερολίνο. Ζήτω ο Στάλιν. Ζήτω ο Κόκκινος Στρατός. Ζήτω οι ήρωες του Στάλινγκραντ».