Η διαδρομή της Άλκης Ζέη από το “Ευ-Πο” στο “Λυ-πο”

Η Άλκη Ζέη, που έκλεισε τα 92 της χρόνια χτες, είναι δημοφιλής, πετυχημένη συγγραφέας, που διακρίνεται στο παιδικό μυθιστόρημα. Αλλά αυτό δεν είναι ακριβές κι αρκετό για να περιγράψουμε το έργο της. Καταρχάς γιατί έχει γράψει και μυθιστορήματα για ενήλικες, όπως “Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”, που εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικά στοιχεία και αρκετές απλοϊκές, παιδιάστικες σκέψεις, πχ για τη διάσπαση τη 68′, όπου η ίδια πήγε με αυτούς που της φαίνονταν πιο… συμπαθητικοί. Κι από την άλλη, γιατί τα παιδικά της βιβλία έχουν πολύ ώριμες σκέψεις και δύσκολα θέματα, που αποφεύγουν ή αδυνατούν να πιάσουν πολλά έργα για ενήλικες.

Όλη της η ζωή είναι ουσιαστικά καταγραμμένη στα βιβλία της, η προσωπική της διαδρομή από τα παιδικά της χρόνια, μέχρι την πιο ώριμη ηλικία της. Κι όσα είχαν μείνει κενά, έπιασε ένα μολύβι φάμπερ νο 2, και τα κατέγραψε σε ένα από τα τελευταία της βιβλία, όπου καλύπτει αρκετά σημεία για τα παιδικά και νεανικά της χρόνια.

Αλλά το πιο γνωστό και πετυχημένο βιβλίο της για την παιδική της ηλικία, είναι το περίφημο “Καπλάνι της βιτρίνας” που το έγραψε όσο βρισκόταν στη Σοβιετική Ένωση. Σε αυτό καταγράφει μεταξύ άλλων τη βοήθεια που έδιναν σε έναν σύντροφο που ήθελε να φύγει για να πολεμήσει στον ισπανικό εμφύλιο, και τους παιδικούς διαλόγους που είχε με την αδελφή της και το συνθηματικό “ευ-πο”, “λυ-πο”, που φανέρωνε την ψυχική τους διάθεση και σήμαινε (πολύ ευτυχισμένη, πολύ λυπημένη).

Η Άλκη Ζέη παντρεύτηκε το θεατρικό συγγραφέα Γ. Σεβαστίκογλου, με τον οποίο έμειναν ζευγάρι για πολλά χρόνια, μέχρι το θάνατο του τελευταίου, το 1990. Είχε οικογενειακή σχέση με τη Διδώ Σωτηρίου, που παντρεύτηκε το θείο της και της έδωσε τα πρώτα, αποφασιστικά ερεθίσματα για να καλλιεργήσει το ταλέντο της στο γράψιμο. Αλλά οι περισσότεροι την συνδέουν -και πολύ συχνά την μπερδεύουν- με την επιστήθια φίλη της, Ζωρζ Σαρή, που πέθανε πριν μερικά χρόνια. Μαζί της η Άλκη Ζέη καθιέρωσε ουσιαστικά ένα νέο είδος: το παιδικό πολιτικό μυθιστόρημα, που έπιανε τα πιο δύσκολα θέματα, από τα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο ως τη δικτατορία, εξηγώντας με απλό, μοναδικό τρόπο, υψηλά νοήματα και σύνθετες έννοιες. Οι δυο τους έγραφαν με τον ίδιο τρόπο που θα διηγούνταν στα παιδιά τους μια ιστορία και φτιάχνουν την καλύτερη εισαγωγή (για παιδιά και μεγάλους) στα βασικά γεγονότα του πολυκύμαντου εικοστού αιώνα, που μένουν έξω από τα σχολικά εγχειρίδια.

Κι αυτό είναι το πιο σημαντικό σε μια εποχή, όπου η αλήθεια χάνεται σε έναν ωκεανό από πληροφορίες κι άχρηστες “γνώσεις”. Είναι χαρακτηριστικά μια διήγηση της Ζέη από τμια σχετικά πρόσφατη επίσκεψή της σε μια τάξη. Εκεί ένας μαθητής που ‘χε διαβάσει το “μεγάλο περίπατο του Πέτρου”, της είπε ότι θα άλλαζε την τελευταία σκηνή, όπου ο ναζί στρατιώτης, φεύγοντας από την Αθήνα, σκοτώνει το παιδί, γιατί την ώρα που θα πήγαινε να το πυροβολήσει, θα χτυπούσε το κινητό του! Κι αυτό εξάλλου θέλει το Γερμανό του…

Πολιτικά δυστυχώςω η Άλκη Ζέη ακολούθησε τη διαδρομή πολλών συντρόφων της από το “ΚΚΕ εσ.”. Από την ΕΠΟΝ και τις περιπέτειες στις οποίες την υποχρέωσε το εμφυλιακό και μετεμφυλιακό αστικό κράτος, ώσπου να καταφέρει να ξανασυνδεθεί με το σύζυγό της, στην Τασκένδη… στο παρόν, όπου διηγείται τα Δεκεμβριανά ως τη χειρότερη περίοδο της ζωής της (γιατί ήταν λάθος και στοίχισαν τη ζωή σε πολλούς ανθρώπους) και στηρίζει το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα του 15’, γιατί έχει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως υπέρτατο ιδανικό. Μια διαδρομή από το “Ευ-πο” στο “Λυ-πο”, αν θέλαμε να αποδώσουμε με τους δικούς της όρους, από το “Καπλάνι της Βιτρίνας”, τα συναισθήματα που προκαλεί στην εξέλιξή της, στο πέρασμα του χρόνου.

Το έργο της βέβαια αυτονομείται από τη μετέπειτα πολιτική της διαδρομή. Ή μάλλον, για την ακρίβεια, αυτή η ίδια διάλεξε να αυτονομηθεί από το δικό της έργο, και τις ιδέες που εξέφραζε τον καιρό που έγραφε αυτά τα βιβλία. Και αυτά ακριβώς είναι που μένουν σήμερα -και θα μείνουν διαχρονικά- ως χρυσή παρακαταθήκη, για την παιδική -και όχι μόνο- λογοτεχνία…