Έρευνα και τιμωρία (Ο βασιλιάς είναι γυμνός και αλίμονο σε όποιον το πει δυνατά)

Την περίοδο του covid 19 εμφανίστηκε πλήθος ερευνών, σε σημείο που υπήρχε αρχικά η ελπίδα προς μια στροφή στην επανένταξη της κοινωνικής ιατρικής στην πολιτική υγείας και τον κρατικό σχεδιασμό. Και αυτή η ελπίδα με τη σειρά της έφυγε, καθώς χρησιμοποιήθηκαν μόνο οι μελέτες εκείνες που ήταν χρήσιμες για το εκάστοτε κυβερνητικό αφήγημα, τόσο στην ΕΕ (η περίπτωση των ΗΠΑ είναι λίγο διαφορετική λόγω της πολιτικής Trump) και ακόμα πιο έντονα στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση της μελέτης «Healthcare system overstretch and in-hospital mortality of intubated COVID-19 patients in Greece: an updated analysis, September 2020 to April 2022» του Θεόδωρου Λύτρα.

Η έρευνα αυτή αποτελεί τη συνέχεια της μελέτης Τσιόδρα-Λύτρα που κατά τα λεγόμενα του πρωθυπουργού δεν υπήρχε. Η πρώτη μελέτη έδειχνε ότι οι θάνατοι διασωληνωμένων εκτός ΜΕΘ, ήταν περισσότερη από αυτούς στη ΜΕΘ. Αυτονόητο θα έλεγε κάποιος. Παρόλ’ αυτά καλό είναι να αποδεικνύονται και να τεκμηριώνονται συνεχώς και αυτά. Δεν είναι τυχαίο πως η εμφάνιση της έρευνας αυτής αποτελεί σημείο τομής στην επικοινωνιακή πολιτική της κυβέρνησης και των συστημικών ΜΜΕ: ο καθηγητής Τσιόδρας από σωτήρας (και προσωπικός φίλος του πρωθυπουργού) εξαφανίζεται από τα κανάλια και την επιτροπή, με μια μόνο δήλωση ότι δεν πρέπει να πολιτικοποιείται η έρευνα. Ακριβώς δηλαδή ό,τι έκανε η κυβέρνηση το χρονικό διάστημα του πρώτου κόμματος, όπου προσπαθούσε να αποσπάσει υπεραξία από την υπερπροσπάθεια των υγειονομικών και των ερευνητών.

Η δεύτερη έρευνα καλύπτει όλους τους διασωληνωμένους της περιόδου από τον Σεπτέμβριο του 2020 έως τον Μάιο του 2022 (14011 στο σύνολο, από τους οποίους οι 10446 πέθαναν, ποσοστό 74,7%), ώστε να συμπεριλαμβάνει τις παραλλαγές όμικρον και δέλτα και το πρόγραμμα εμβολιασμού. Το πρώτο αποτέλεσμα της έρευνας ήταν να απαγορευτεί η πρόσβαση του καθηγητή Λύτρα στα στοιχεία των ελληνικών νοσοκομείων, γεγονός που επιβεβαιώνει πως η κυβέρνηση δεν πολιτικοποιεί την έρευνα. Αυτή η μεσαιωνικού τύπου καθυπόταξη της επιστημονικής κοινότητας οφείλεται στο ότι η έρευνα αυτή αποδομεί τρία βασικά αφηγήματα της κυβερνητικής προπαγάνδας: 

1.Τα ποσοστά θανάτου στην επαρχία είναι σημαντικά μεγαλύτερα από ότι στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Το «δεν είναι δυνατόν να έχουμε μια Mayo Clinic σε κάθε πόλη» και το «ευτυχώς δεν πετάξαμε λεφτά για νέες ΜΕΘ» αποδείχτηκε καταστροφικό για τους κατοίκους της ελληνικής επαρχίας. Τα νοσοκομεία όχι μόνο δεν ενισχύθηκαν, αλλά υποβαθμίστηκαν περαιτέρω με αποτέλεσμα μερικές χιλιάδες θανάτους. 

2.Ο εμβολιασμός δεν επηρέασε σημαντικά τα ποσοστά θανάτων των διασωληνωμένων. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν συνέβαλε στην προστασία από το να φτάσει ο εμβολιασμένος στη ΜΕΘ, αλλά πως οι συνθήκες νοσηλείας επηρέασαν από το σημείο αυτό και μετά. Δηλαδή το εμβόλιο δεν ήταν το μοναδικό όπλο που διέθετε η κοινωνία. Υπήρχε και η επιλογή της ανασυγκρότησης των δομών υγείας, την οποία η κυβέρνηση αρνήθηκε και πολέμησε.

3.Όχι μόνο τα ποσοστά θανάτων των διασωληνωμένων εκτός ΜΕΘ είναι μεγαλύτερα, αλλά αγγίζουν το 98% (1084 άνθρωποι βρέθηκαν διασωληνωμένοι εκτός ΜΕΘ και σχεδόν πέθαναν όλοι, ποσοστό 97,7 % σε αντίθεση με 72,7% των διασωληνωμένων σε ΜΕΘ). Αυτό δείχνει ότι είναι ασύλληπτη η κυνικότητα και η χυδαιότητα της δήλωσης του πρωθυπουργού «έχετε στοιχεία ότι οι θάνατοι είναι περισσότεροι εκτός ΜΕΘ;». Όχι μόνο ήταν περισσότεροι, αλλά τελικά η καθ’ ομολογία της ίδιας επιλογή  της κυβέρνησης οδήγησε σχεδόν όλους τους εκτός ΜΕΘ διασωληνωμένους σε θάνατο. Αναλυτικά με βάση την ανάλυση των παραγόντων κινδύνου που πραγματοποιεί η έρευνα 2176 θάνατοι οφείλονταν στο υψηλό νοσοκομειακό φορτίο διασωληνωμένων ασθενών με COVID-19, 564 στο ότι ήταν εκτός ΜΕΘ, 1786  στο ότι νοσηλεύτηκαν εκτός Αττικής και 4677 σε όλους τους παραπάνω παράγοντες (αναλυτικά η έρευνα στο https://doi.org/10.1101/2022.09.25.22280326 ). Συνοπτικά με βάση τα αποτελέσματα της μελέτης για 9203 ασθενείς η αιτία θανάτου δεν ήταν μόνο ο κορονοϊός (η αφορμή περισσότερο ήταν), αλλά κυρίως η κατάσταση και οργάνωση του συστήματος υγείας.  

Και τελικά αντί να τιμωρηθεί η κυβέρνηση για αυτό το έγκλημα (όπως θα όφειλε να γίνεται σε κάθε πολιτισμένη κοινωνία), τιμωρήθηκε ο καθηγητής που τόλμησε να πει με στοιχεία πως ο βασιλιάς είναι γυμνός. Σοκαριστικό γεγονός, καθώς ακόμα και στο μεσαίωνα που εμφανίστηκε το παραμύθι, ο πολίτης που έκανε την (προφανή) διαπίστωση δεν τιμωρήθηκε. Ακόμα και στον μεσαίωνα η καραντίνα διαρκούσε 40 μέρες και όχι 6 μήνες, τα σανατόρια άνοιγαν και ας κόστιζαν, καθώς τα κράτη διέθεταν σε περιόδους πανδημίας ό,τι μπορούσαν για την υπεράσπιση του συνόλου. Ο καπιταλισμός όμως, όπως διαμορφώθηκε στον αυτοαποκαλούμενο πολιτισμένο δυτικό κόσμο, απεχθάνεται τη συλλογικότητα. Μόνο άτομο και ατομική ευθύνη. Ο καθένας παίρνει ό,τι του αξίζει. 

Ο καθηγητής Λύτρας για παράδειγμα πήρε τον αποκλεισμό από τα στοιχεία του εθνικού συστήματος υγείας. Η αξιοκρατία θα υπέθετε κάποιος ότι θα έπαιρνε κάποιο βραβείο ή έπαινο. Εξάλλου πρόκειται για μια κυβέρνηση που προωθεί την αριστεία και ακολουθεί τους «ειδικούς». Μόνο που χρειάζεται μια μεγάλη διευκρίνηση στο με βάση πιο σύστημα αξιών και σε τι θεωρείται κάποιος άριστος και ειδικός. Στη νεοφιλελεύθερη αντίληψη της κυβέρνησης η αξία είναι το χρήμα και η πειθαρχία στην εμπορευματοποίηση των πάντων, και άρα ειδικοί όσοι τα εγγυούνται, δηλαδή οι (διορισμένοι και μη) γραφειοκράτες. Αντίθετα, όσοι υπερασπίζονται την επιστήμη, την υγεία και την έρευνα είναι εχθροί εφόσον τα συμπεράσματα που βγάζουν εμποδίζουν τη διαδικασία απόσπασης και μεγιστοποίησης των κερδών. Ειδικά αν οι επιστήμονες αυτοί μιλάνε και δημοσιεύουν τα πονήματά τους. Άριστοι λοιπόν είναι οι διοικητές που καταστέλλουν τις αντιδράσεις, οι συνδικαλιστές που γενικολογούν και δε μιλάνε επί της ουσίας, τα ξεπεσμένα μέλη της μεσοαστικής τάξης που ενώ ο κόσμος καίγεται, δε φωνάζουν ώστε να μπορούν να περιφέρονται με ύφος καρδιναλίων και ψηλά τη μύτη στα στέκια της καλής κοινωνίας. 

Η πραγματικότητα όμως είναι ότι τα αφηγήματα και ο σχεδιασμός της κυβέρνησης οδήγησαν σε ένα σύστημα υγείας που δε κατάφερε (ενώ με διαφορετικό σχεδιασμό θα μπορούσε) να σώσει 9203 πολίτες. Και η κυβέρνηση δεν έχει καμία διάθεση να αλλάξει τον σχεδιασμό αυτό, αντίθετα έχει κάθε διάθεση να κυνηγήσει και να καταστέλλει με κάθε τρόπο, όποιον επιστήμονα, γιατρό, καθηγητή ή συνδικαλιστή μπορεί να τεκμηριώσει με επιστημονικό τρόπο την επικινδυνότητα της ακολουθούμενης πολιτικής. Μια πολιτική που ούτε ακολουθείται από λάθος ή από άγνοια, αλλά από επιλογή. Η επιστήμη στον καπιταλισμό είναι χρήσιμη όχι όταν αποτυπώνει ορθά την πραγματικότητα, αλλά όταν οδηγεί σε μεγαλύτερο κέρδος, ακόμα και εις βάρος της πραγματικότητας. Και μπροστά στο δίλημμα του να μιλήσεις και να δεχτείς τις συνέπειες ή να σφυρίζεις αδιάφορα, ο καθηγητής Λύτρας, όπως και ένα σύνολο γιατρών και ερευνητών, πήραν τη σωστή επιλογή, μια επιλογή που θα την κρίνει θετικά η ιστορία όταν παρέλθουν με το καλό οι πανδημίες , οι κυβερνήσεις και οι αγορές. 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης