«Τίποτα πιο όμορφο από μια κιθάρα, εκτός ίσως από δύο…»

Η ζωή του ήταν ταυτισμένη με το έργο του και πλούσια η συνεισφορά  του στη μουσική, την κιθάρα και την κοινωνία. Σχεδόν μισό αιώνα ο Δημήτρης Φάμπας διακρίθηκε ως σολίστας, δάσκαλος και συνθέτης, κατόρθωσε να τοποθετήσει την κιθάρα σε μια αξιοζήλευτη θέση στη μουσική ζωή της πατρίδας μας και να κάνει συνώνυμό της τ’ όνομά του.

Γεννήθηκε στις 22 του Δεκέμβρη 1921 (σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο, αρχές Γενάρη με το καινούργιο) και έφυγε από τη ζωή στις 3 του Μάη 1996. Ξεχώρισε για το μεγάλο ταλέντο του από την παιδική του ηλικία. Ήταν μόλις εννιά χρόνων όταν σπούδαζε μαντολίνο στο Βόλο με τον φλαουτίστα της ΚΟΑ Σπ. Μάγγο και έπαιζε λαούτο με τους μεγάλους.  Σπούδασε θεωρητικά και ανώτερα θεωρητικά στο Ωδείο Αθηνών και κιθάρα για πέντε χρόνια με τον Νίκο Ιωάννου.

Δημήτρης Φάμπας (1921-1996)

Και με την κιθάρα του  πρόσφερε στον αγώνα του λαού μας για τη λευτεριά.  Στην Κατοχή εντάσσεται στην ΕΠΟΝ και το ΕΑΜ και παίζει στις συναυλίες που διοργάνωνε η Εθνική Αλληλεγγύη για το πιάτο του παιδιού.

Θα πάρει το δίπλωμά του στην κιθάρα το 1953 από το Εθνικό Ωδείο, με πρώτο βραβείο και αριστείο εξαιρετικής επίδοσης. Ήταν το πρώτο ελληνικό δίπλωμα κιθάρας. Θα συνεχίσει τις σπουδές του στην Ιταλία (1955 και 1956), με υποτροφία του Ιταλικού κράτους, στην κιθάρα δίπλα στον σπουδαίο κιθαριστή Αντρέ Σεγκόβια και στη μουσικολογία, με τον Αιμίλιο Πουγιόλ, ενώ το 1958 με υποτροφία του ίδιου του Σεγκόβια θα συνεχίσει τις σπουδές του στην Ισπανία.

Το 1957 παντρεύτηκε την Ευγενία Γυφτοπούλου και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Ευάγγελο και την Εύα.

Ο Δημήτρης Φάμπας ήταν συχνά μέλος ελλανοδίκων επιτροπών σε διεθνείς διαγωνισμούς και δίδαξε κιθάρα πολλές φορές σε διεθνή σεμινάρια. Ήταν τακτικό μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Μουσικής, (IMC, UNESCO), Πρόεδρος του ΣΚΩΑ, Γενικός Γραμματέας του ΠΜΣ κ.α. Παράλληλα δημοσίευε άρθρα και διαλέξεις για την κιθάρα και τη μουσική της σε εφημερίδες και περιοδικά, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Ένα από τα άρθρα του Δημήτρη Φάμπα για την κιθάρα μεταφέρουμε σήμερα στο διαδίκτυο, από τη μηνιαία επιθεώρηση τέχνης «Πολιτιστική» του 1985. Γραμμένο με λόγια απλά, το άρθρο γίνεται για τους «αμύητους» μια συνάντηση γνωριμίας με το θαυμάσιο μουσικό όργανο που οι περισσότεροι αγαπήσαμε να το ακούμε, χωρίς ποτέ να ψάξουμε λίγο παραπάνω, για την ιστορία και τη διαδρομή του. Έχουν όμως και αυτά το δικό τους ενδιαφέρον.

«Τίποτα πιο όμορφο από μια κιθάρα, εκτός ίσως από δυο…»

Δημήτρης Φάμπας: Η κιθάρα

«Τίποτα πιο όμορφο από μια κιθάρα, εκτός ίσως από δυο, έλεγε ο Φρειδερίκος Σοπέν. Και δεν είχε άδικο αφού «η κιθάρα είναι το πιο ολοκληρωμένο και πλούσιο όργανο σε αρμονικές και πολυφωνικές δυνατότητες» (Μάνουελ ντε Φάλια), «είναι μια μικρή συμφωνική ορχήστρα» (Εκτορ Μπερλιόζ).

Η κιθάρα είναι ένα αυτοτελές, έγχορδο πολυφωνικό όργανο, με μια πολύ πλούσια εκφραστική γλώσσα, που στα χέρια ενός ολοκληρωμένου τεχνικά και μουσικά εκτελεστή μπορεί να συγκινήσει κάθε ακροατήριο. Η πληθώρα ηχοχρωμάτων και οι ιδιαίτερες τεχνικές παιξίματός της, είναι μερικά ακόμα από τα πλεονεκτήματά της. Η ζεστασιά και η αμεσότητά της έχουν σχέση και με κάποιο άλλο παράγοντα. Ο άνθρωπος που θέλει να παίξει κιθάρα την ακουμπάει στην καρδιά του, την αγκαλιάζει και τα δάκτυλά του έρχονται σε άμεση επαφή με τις χορδές.

Για να φτάσει στη σημερινή της μορφή, πέρασε από πολλά στάδια, γνώρισε πολλές μεταλλαγές κι εξελίξεις: Στην αρχαιότητα τη βλέπουμε να παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή των Αιγυπτίων, Ασσυρίων, Χαλδαίων, Εβραίων και φυσικά των αρχαίων Ελλήνων.

Πλήθος παραστάσεις σε αγγεία και ανάγλυφα της αρχαιότητας δείχνουν το όργανο αυτό σε δυο πιο συγκεκριμένες μορφές, τη λύρα, φτιαγμένη από καβούκι χελώνας, τεντωμένο δέρμα και δυο κέρατα και την κιθάρα με ξύλινο ηχείο και μεγαλύτερες διαστάσεις.

Οι δυο αυτές μορφές μαζί με κάποιες άλλες εγχόρδων οργάνων με βραχίονα που υπήρχαν στη Μέση Ανατολή, αποτελούν τους προγόνους της σημερινής κιθάρας.

Τον 8ο μ.χ. αιώνα οι Άραβες εισβάλλουν στην Ευρώπη και φέρνουν μαζί τους ένα όργανο με πολλές ομοιότητες με την κιθάρα. Αυτό το όργανο έρχεται σ’ επαφή με ένα άλλο σπανιόλικο παλιό λαϊκό όργανο. Το όργανο αυτό παίρνουν στις περιπλανήσεις τους οι τροβαδούροι, που ήταν τραγουδιστές ποιητές κι εκτελεστές, και που η λαϊκή τέχνη τους εξελίσσεται και φτάνει   στο   αποκορύφωμά   της στους αιώνες 11ο 15^ο. Συγχρόνως το όργανο αυτό, η βιχουέλα, που μοιάζει με μικρή κιθάρα γίνεται δημοφιλές στην Ευρώπη.

Από το 16ο αιώνα αρχίζουν να γράφονται έργα για βιχουέλα αν και το όργανο που βρίσκεται στ’ αποκορύφωμά του τον αιώνα αυτό είναι το λαούτο. Η βιχουέλα  εξελίσσεται, μεγαλώνει, αλλάζει συνέχεια αριθμό χορδών. Από το 17^ο αιώνα γράφονται έργα για κιθάρα, το ρεπερτόριό της όμως πλουτίζεται με μουσική για βιχουέλα και για λαούτο.

Η κιθάρα προχωρεί συνέχεια, εξελίσσεται και φτάνει στον 20ο αιώνα να είναι ίσως το πιο δημοφιλές όργανο σε όλο τον κόσμο.

Το ρεπερτόριό της είναι πλούσιο. Από το 17ο αιώνα γράφονται έργα για σόλο κιθάρα όσο και μουσικής δωματίου, όπου σημαντικό ρόλο στους συνδυασμούς των οργάνων παίζει η κιθάρα. Το 18ο αιώνα οι κιθαριστές αυξάνονται. Το ίδιο και οι συνθέτες. Ο Χέντελ γράφει μια καντάτα για σοπράνο — κιθάρα και κοντίνουο. Ανάμεσα σε πολλούς άλλους συνθέτες ξεχωρίζει ο Λουίτζι Μποκερίνι που γράφει κονσέρτα για κιθάρα και πολλά ενδιαφέροντα έργα μουσικής δωματίου. Το 19ο αιώνα γίνεται παγκόσμια αποδεκτή και εξαπλώνεται και στην αμερικάνικη ή πείρο.

Η αυξανόμενη γνώση του οργάνου και οι βελτιωμένες επικοινωνίες δίνουν τη δυνατότητα στους κιθαρίστες να ταξιδεύουν περισσότερο και να δίνουν κονσέρτα. Η εποχή αυτή συντέλεσε σημαντικά στη μεγάλη δημοτικότητα του οργάνου στον 20ο αιώνα. Πλήθος συνθέσεων γράφονται αποκλειστικά γι’  αυτήν ή σε συνδυασμό με άλλα όργανα (Τζούλιανι, Παγκανίνι, Σορ κ.ά) ενώ συνθέτες όπως Χάιτν, Ντιάμπελι, Σούμπερτ, Μπερλιόζ, αφιέρωσαν μέρος συνθέσεών τους στην κιθάρα.

Φτάνουμε στον 20ο αιώνα όπου τα ρεσιτάλ — κονσέρτα — έργα για κιθάρα, παίζουν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια μουσική σκηνή. Αυτό οφείλεται βέβαια και στις θαυμάσιες εμφανίσεις του κιθαριστή Αντρέ Σεγκόβια και στην πληθώρα τόσων άλλων σημαντικών ερμηνευτών από τα μισά του αιώνα κι ύστερα. Εξάλλου υπάρχουν γύρω στα 200-300 κονσέρτα γραμμένα για κιθάρα και ορχήστρα και η παρουσία της σαν σολιστικό όργανο σε συναυλίες συμφωνικών ορχηστρών είναι αρκετά συχνή. Στην εποχή μας, με τη μεγάλη ανάπτυξη της τεχνολογίας, ξεπεράστηκε κι ένα άλλο πρόβλημα. Τώρα μ’ ένα μικρόφωνο που δεν αλλοιώνει τον ήχο της, στέκεται άνετα χωρίς να φοβάται τον ηχητικό όγκο των συμφωνικών ορχηστρών.

Πολλοί σημαντικοί συνθέτες του αιώνα έγραψαν γι’ αυτήν: Βίλα Λόμπος, Ιωακείμ Ροντρίγκο, Μάριο Καστελνουόβο Τεντέσκο, Μάνουελ Πόνσε, Μορένο Τόρομπα, Μπεντζαμίν Μπρίτεν, Ιωακείμ Τουρίνα, Λέο Μπρόουερ κ.ά Καθημερινά οι γνώσεις μας για τις δυνατότητές της πλουτίζονται. Γι’ αυτό και η παραπέρα ανάπτυξη και άνοδός της θεωρείται δεδομένη.

Απ’ την παγκόσμια απήχηση που βρίσκει η κιθάρα δεν εξαιρείται η πατρίδα μας, όπου απ’ τα μισά του αιώνα και ύστερα αναπτύσσεται ραγδαία σαν κλασικό όργανο. Έλληνες κιθαριστές γίνονται γνωστοί τόσο εδώ όσο και διεθνώς. Έλληνες συνθέτες γράφουν για κιθάρα, έργα που παίζονται και από γνωστούς ξένους καλλιτέχνες. Η πλειοψηφία των σπουδαστών μουσικής μαθαίνει κιθάρα ή πιάνο.

Κι ενώ ο ρόλος της είναι τόσο σημαντικός, δεν έχει επίσημα αναγνωριστεί ακόμα σαν όργανο. Βέβαια κανείς δεν θα περίμενε να συμπεριλαμβάνεται στο βασιλικό (ελιτίστικο;) διάταγμα 16/66 (που ισχύει και σήμερα!!!) ένα όργανο τόσο πολύ αγαπητό και σαν λαϊκό όργανο. Όμως το 1983 η κυβέρνηση που θέλει να λέγεται σοσιαλιστική, στηρίχθηκε σ’ αυτό το διάταγμα κι απαγόρευσε να δίνονται διπλώματα, χωρίς μέχρι σήμερα να δίνεται λύση στο θέμα. Τα σχόλια είναι περιττά.

Ο Δημήτης Φάμπας έπαιξε σε χιλιάδες δίσκους και κινηματογραφικές ταινίες. Για τουλάχιστον μια δεκαετία συνεργάστηκε ως σολίστ και ζωντανά σε συναυλίες-θεατρικές και μουσικές παραστάσεις έργων των Χατζηδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκου, Κουνάδη, Ζαμπέτα, Κατσαρού συμβάλλοντας στην καλύτερη δυνατή ποιότητα αυτής της μουσικής και  προσφέροντας στην κιθάρα μεγαλύτερη δημοτικότητα. Ηχογράφησε πέντε προσωπικούς δίσκους για σόλο κιθάρα, με κλασσικό ρεπερτόριο και δικές του συνθέσεις. Έπαιξε κονσέρτα με Συμφωνική ορχήστρα κ.λ.π.

Πλούτισε το ρεπερτόριο της κιθάρας με πλήθος από συνθέσεις, σουίτες, χορούς και άλλα αξιόλογα έργα, που παίζονται στην Ελλάδα και το εξωτερικό, κερδίζοντας το θαυμασμό και την αγάπη του ακροατηρίου. Η μουσική του, πολύ λυρική και ρομαντική, πλούσια ποτισμένη με χρώματα, και στοιχεία από την Ελληνική παράδοση, αντανακλά τη βαθιά του γνώση για το όργανο κιθάρα, το μεγάλο του ταλέντο σαν συνθέτη, τη δεξιοτεχνική δεινότητα ενός σπουδαίου σολίστα και την αγάπη του για την πατρίδα.

Σαν δάσκαλος δημιούργησε μια καταπληκτική σχολή κιθαριστών από την οποία έχουν βγει διαπρεπείς κιθαρίστες, σολίστες και δάσκαλοι της κιθάρας. Το 1958 για πρώτη φορά παρουσιάζονται νέοι κιθαρίστες σε ομαδική συναυλία. Είναι οι μαθητές της Σχολής του. Από τότε και κάθε χρόνο η σχολή του παρουσίαζε τους καλλίτερους νέους κιθαρίστες. Ανάμεσα τους και οι Λίζα Ζώη, Ευάγγελος Ασημακόπουλος, Ευάγγελος Μπουντούνης, Νότης Μαυρουδής, Ειρήνη Κώνστα, Κώστας Γρηγορέας, Γιώργος Κερτσόπουλος, Κυριάκος Τζωρτζινάκης, Εύα Φάμπα, Μάρκος Τσέτσος, Ευάγγελος Φάμπας, Γιώργος Μαυροειδής κ.ά.

Το 1999 ιδρύθηκε προς τιμήν του Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΙΛΩΝ ΤΗΣ ΚΙΘΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΑΜΠΑΣ, με πρωτοβουλία της κόρης του Εύας Φάμπα, που είναι και πρόεδρος του ΔΣ, από το 2000. Από τότε πολλές σειρές συναυλιών και αφιερώματα έχουν διοργανωθεί προς τιμήν του με τη συμμετοχή εξαίρετων κιθαριστών και πολλά καινούργια έργα έχουν αφιερωθεί στη μνήμη του από συνθέτες που ανταποκρίθηκαν στις Ανοιχτές Προσκλήσεις συγγραφής νέων έργων που διοργάνωσε ο Σύλλογος.

― Τα βιογραφικά στοιχεία από την ιστοσελίδα της Εύας Φάμπα, εδώ.