«Αδαμάντιος Στ. Ανεστίδης – Ένας Ευπατρίδης των Γραμμάτων»

Η Εταιρεία Μελέτης της καθ’ ημάς Ανατολής είναι γνωστότατη κυρίως στους ρωμιούς Κωνσταντινουπολίτες, αλλά και στους Σμυρνιούς, Ίμβριους, Τενέδιους και ενγένει Μικρασιάτες, Καππαδόκες, Πόντιους κ.ο.κ. για τη μακροχρόνια πολυσχιδή και πλούσια δραστηριότητά της (εκδόσεις βιβλίων, επιστημονικών δελτίων: «Η καθ’ ημάς Ανατολή», «Δελτίο της καθ’ ημάς Ανατολής» και περιοδικών: «Δεξαμενή» και «Κινστέρνα», συνέδρια, επιστημονικές ημερίδες, διαλέξεις κ.ά.)

Το 2020, οπότε κυκλοφόρησε ο παρών τιμητικός (αφιερωματικός/αναθηματικός) τόμος στον αείμνηστο Αδαμάντιο (Διαμαντή) Στ. Ανεστίδη η Εταιρεία απαρτιζόταν από την εξής πενταμελή επιτροπή: Σάββας Τσιλένης (Πρόεδρος), Δέσποινα Παπουτσόγλου (Γενική Γραμματέας), Θάνος Ζαράγκαλης (Ταμίας), Νίκη Σταυρίδη (Συντονίστρια) και Γευσώ Παπαδάκη (Μέλος).

Για την επιμέλεια του τόμου ορίστηκε τριμελής Εκδοτική Επιτροπή, με τα εξής μέλη: Σταύρος Θ. Ανεστίδης, Δέσποινα Παπουτσόγλου και Σάββας Τσιλένης. 

Ο Σταύρος Θ. Ανεστίδης, στο σύντομο, αλλά μεστό εισαγωγικό κείμενό του, με τίτλο «Αδαμάντιος Στ. Ανεστίδης (1933-2013). Ένας Ευπατρίδης των Γραμμάτων» (σελ. 11-15), σκιαγραφεί επαρκώς την εργο-βιογραφία του τιμώμενου στον τόμο, με γλαφυρό ύφος και εκλαϊκευτικό λόγο.

Ο Σταύρος Θ. Ανεστίδης κλείνει αυτό το εισαγωγικό του σημείωμα, με τις εξής διαπιστώσεις: «Δεν υπήρξε ποτέ λόγιος έγκλειστος στη βιβλιοθήκη του. Αποταμίευε τον πλούτο των γνώσεων, αισθανόμενος την ανάγκη να τον διαμοιραστεί, μεταδίδοντας στους μαθητές, στους συνεργάτες και στους φίλους του ό,τι γνώριζε ή ό,τι από μελέτη συνέλεγε, πιστεύοντας ότι η καλλιέργεια της γνώσης και η αναμετάδοσή της αποτελούν συντελεστές ανάπτυξης και προόδου. Ήταν πάντοτε έτοιμος σε διδασκαλία και πάντοτε πρόθυμος σε μαθητεία. Επιγραμματικά, ήταν ένας ευπατρίδης των γραμμάτων. Αυτός ο χαρακτηρισμός του αρμόζει απόλυτα.» 

Στον παρόντα τιμητικό τόμο παίρνουν μέρος με μελετήματά τους ρωμιοί και μη πνευματικοί άνθρωποι, των οποίων παρουσιάζουμε τα 29 ονοματεπώνυμα πανεπιστημιακών δασκάλων και μη και τους τίτλους των επιστημονικών εργασιών τους, με ιστορικό περιεχόμενο, που όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, οι περισσότερες αφορούν την Κωνσταντινούπολη:

Νίκος Βαΐτσης, «Περιορισμοί για κρασί και άλλα ποτά στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 16ο αιώνα» (σελ. 17-31), Παναγιώτα Γαλανού, «Οικουμενικό Πατριαρχείο και Οθωμανική Διοίκηση στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα» (σελ. 33-44), Μάρκος Φ. Δραγούμης, «Ο Samuel Baud-Bovy όπως τον γνώρισα» (σελ. 45-49), Θάνος Ζαράγκαλης, «Το Ισλάμ του συγγραφέα Αχμέτ Ουμίτ» (σελ. 51-54), Ιάκωβος Φραντζής, Μητροπολίτης Μυτιλήνης, Ερεσσού και Πλωμαρίου, «Η αγιότητα και οι άγιοι της Λέσβου» (σελ. 55-70), Λήδα Ιστικοπούλου, «Οι Γυναικείοι Σύλλογοι στην Κωνσταντινούπολη, 1861-1922» (σελ. 71-76), Χρυσόστομος Καλαϊτζής, Μητροπολίτης Μύρων, «γράμμα στο υπερπέραν σε μια αφανή αλλά ένδοξη προσωπικότητα (Μ. Πρωτονοτάριος, Χρήστος Ιωάννου Παπαϊωάννου) (1867-1937)» (σελ. 77-84), Δημήτρης Καμούζης, «Διαχρονικό σημείωμα του Κωνσταντίνου Π. Σπανούδη για τη ρωμαίικη μειονότητα της Κωνσταντινούπολης (Δεκέμβριος 1933)» (σελ. 85-103), Ανθή Καρρά, «Τζεβάτ Τσαπάν: Από τη μητρική κρητική γλώσσα στη μετάφραση της ελληνικής και παγκόσμιας ποίησης» (σελ. 105-118), Νίκος Θ. Κόλμαν, «Ο φαναριώτης στοχαστής Αδαμάντιος (Διαμαντής) Ανεστίδης» (σελ. 119-122), Ελπιδοφόρος Λαμπρυνιάδης, Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, «Η απαλλοτρίωση του κτιρίου της Ιεράς Μονής Παναγίας Καμαριωτίσσης Χάλκης (νεώτερο σχετικό ανέκδοτο έγγραφο)» (σελ. 123-144), Μιχαήλ Γ. Μερακλής, «Πάλι με χρόνια με καιρούς» (σελ. 145-149), †Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, Πρωτοπρεσβύτερος, Ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου Αθηνών, «Η ευκταία επαναλειτουργία της Ιεράς Θεολογικής Σχολής Χάλκης υπό το φως της ιδρυτικής της περιόδου (1844-1864)» (σελ. 151-170), Γιάννης Μπασλής, «Ο Διαμαντής Ανεστίδης ως επιμορφωτής εκπαιδευτικών» (σελ. 171-180), Ανδρέας Χ. Μωρίκης, «Για τον αγαπημένο Διαμαντή» (σελ. 181-182), Γιώργος Ξεινός, «Η λογοτεχνική διάστασις του περιοδικού Ίμβρος» (σελ. 183-194), †Γρηγόρης Οικονομίδης, «Μορφωτικός Σύνδεσμός Νέων Χαλκηδόνος (Μοδίου)» (σελ. 195-206), Ιορδάνης Β. Παπαδόπουλος, «Τα καππαδοκικά “τζανέματα” (φαρασιώτικα παιδικά παιχνίδια)» (σελ. 207-224), Θρασύβουλος Ορ. Παπαστρατής, «Φρειδρίχου Γέη: Η νεώτερη ενορία των Ρωμιών της Πόλης και τα πέριξ αυτής» (σελ. 225-258), Ιωάννης Παπαχρήστου, «Ιστορικές σημειώσεις για την Προικόννησο (Μαρμαράς) την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» (σελ. 259-276), Δέσποινα Παπουτσόγλου, «Ο Μενέλαος Μαυρίδης και οι Ψηφόπετρές του» (σελ. 277-284), Χρυσόστομος Σαββάτος, Μητροπολίτης, Καθηγητής πανεπιστημίου Αθηνών, «Τρεις ενδιαφέρουσες μελέτες για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Μεσσηνίας» (σελ. 285-294), Νίκη Σταυρίδη, «Σλάβενκα Ντράκουλιτς. Μια φιλαλήθης πένα, μυαλό και συναίσθηση, από την περιοχή των Βαλκανίων» (σελ. 295-304), Πάρις Τακόπουλος, «Γράφοντας για τον Αδαμάντιο Ανεστίδη» (σελ. 305-307), Ξενοφών Τζαβάρας, «Μεταξύ Ίμβρου και Τουρκίας: Τουρκικά δάνεια στο γλωσσικό ιδίωμα της Ίμβρου (βαθμός επιρροής από την τουρκική γλώσσα)» (σελ. 309-318), Σάββας Ε. Τσιλένης, «Η Πόλη κατά την ακμή της οθωμανικής αρχιτεκτονικής» (σελ. 319-337), Μαρία Τσιτιμάκη, «Στοιχεία για τη ναοδομία στην Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως στο πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα μέσα από τις εκκλησιαστικές σελίδες του Ευστράτιου Δράκου» (σελ. 339-354), Δημοσθένης Κ. Φιστούρης, «Τα δραματικά γεγονότα των απελάσεων του 1964 στην Κωνσταντινούπολη ως σημαντικό ορόσημο για τα ψαλτικά δρώμενα της Ελλάδος» (σελ. 355-371).

Ενδιαφέρουσες μελέτες για διάφορά θέματα, όπως συμβαίνει συνήθως σε κάθε αφιερωματικό τόμο στη μνήμη κάποιας προσωπικότητας των γραμμάτων ή των επιστημών κ.ο.κ. και ορισμένα, όπως διαπιστώνει ο αναγνώστης, αναφέρονται στη ζωή, στο έργο και στην προσφορά του τιμώμενου Αδ. Στ. Ανεστίδη.

Ο Αδαμάντιος Στ. Ανεστίδης ως δραστήριος και ακαταπόνητος Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός, Βιβλιογράφος, Ευρετηριογράφος, Μελετητής και Συγγραφέας πήρε ένα πλήθος από πρωτοβουλίες τις οποίες πραγμάτωσε με τους συνεργάτες του στην Εταιρεία της καθ’ ημάς Ανατολής, την οποία ίδρυσε, αλλά και με μια σειρά εκδόσεων και δημοσιευμάτων στον περιοδικό τύπο κ.α. Επίσης, πραγματοποίησε ένα πλήθος εκδηλώσεων, εκδόσεων και άλλων δραστηριοτήτων στα πλαίσια και της εκπαιδευτικής του ιδιότητας και της ενγένει επιστημονικής και κοινωνικής του ευθύνης.

Θα σταθούμε για λίγο σε κάποια περιστατικά της ζωής του και σε ορισμένες κρίσεις για την προσωπικότητά του και την προσφορά του στην εκπαίδευση και στα γράμματα, γενικότερα. Από το προλογικό σημείωμα του Σταύρου Θ. Ανεστίδη στο παρόν βιβλίο και από τα υπόλοιπα κείμενα (των Νίκου Θ. Κόλμαν, Γιάννη Μπασλή, Ανδρέα Χ. Μωρίκη, Πάρι Τακόπουλο) που αναφέρονται στον Αδαμ. Στ. Ανεστίδη και που εμπεριέχονται στο ίδιο βιβλίο, σταχυολογούμε ορισμένα θέματα  και παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα:

«Έγινε ένας ακαταπόνητος ευρετηριαστής, πιστεύοντας ότι τα βιβλία χάνουν από την αξία τους εάν δεν εμπεριέχουν πίνακα προσώπων και πραγμάτων, και “βιβλιογράφος θαυματοποιός”, όπως ίσως θα τον αποκαλούσε ο Μανουήλ Γεδεών» (Σταύρος Θ. Ανεστίδης, σελ. 12)

«Στη δική του πρωτοβουλία οφείλεται και η διεξαγωγή του πρώτου Συνεδρίου Ελληνικής Βιβλιογραφίας, υπό τον τίτλο Το βιβλιογραφικό προσκήνιο στην Ελλάδα σήμερα, το οποίο συνδιοργανώθηκε τον Οκτώβριο 1989 από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, με πρωτοστάτη τον Μάνο Χαριτάτο και τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Λειτουργών Κολλεγίου Αθηνών»  (Σταύρος Θ. Ανεστίδης, σελ. 12)

«Ταυτόχρονα άφησε αξιομνημόνευτο έργο στην ελληνική εκπαίδευση. Η εργογραφία του Α. Στ. Ανεστίδη (βλ. υποσημ, 12) έχει να επιδείξει 46 θέματα επεξεργασμένα και παρουσιασμένα με άρτια επιστημονική μεθοδολογία και εμπεριστατωμένη εμβάθυνση, αφήνοντας τεράστιο υλικό για ενδιαφερόμενους και μελετητές της Πολίτικης Γραμματείας.

Ταυτόχρονα, η εκπαιδευτική του διεισδυτικότητα και η ακαταπόνητη μεθοδικότητά του επηρέασαν τους μαθητές και τους συναδέλφους του διδασκάλους.» (Νίκος Θ. Κόλμαν, σελ. 119)

«Ο Διαμαντής Ανεστίδης είναι ένα δώρο ζωής για όσους τον έχουν γνωρίσει και τον έχουν ζήσει. Ανεκτίμητος φίλος, εξαιρετικός επιστήμονας, καλός καγαθός πολίτης. Κομψός με απέριττη εμφάνιση, αγαθός με σοβαρότητα και βαθύς γνώστης της επιστήμης του με σεμνότητα. Κατόρθωνε να διαχειρίζεται τα περισσεύματα της πλατιάς και βαθιάς φαναριώτικης πατριαρχικής παιδείας του και να τα εκφράζει με λιτότητα λακωνικού λόγου. […]

Ο Διαμαντής ήταν Άνθρωπος. Πρόσωπο με φίλους και όχι άτομο με απλούς γνωστούς. Ζούσε αφιερωμένος πνευματικά στον συλλογικό, τον οικουμενικό εαυτό του, και όχι εγκλωβισμένος βιολογικά στον ατομικό. Γι’ αυτό και όλα τα έργα και οι πράξεις του έχουν βαθιά κοινωνική αναφορά, μέχρι και την τελευταία, που είναι η δωρεά της ανεκτίμητης βιβλιοθήκης του στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. (σσ.: 17.000 τόμοι)» (Ανδρέας Χ. Μωρίκης, σελ. 181)

«Ο Αδαμάντιος ήταν ποιητής σε ό,τι εποίει και όχι μόνο ποιητής αλλά και τελειομανής.» (Πάρις Τακόπουλος, σελ. 306)

Ο τόμος ανοίγει με Πιττάκιο του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου και κλείνει με τα «Ανάλεκτα» του τιμώμενου αείμνηστου Αδαμαντίου (Διαμαντή) Στ. Ανεστίδη, με τίτλο «Ό,τι θυμούμαι», όπου αναγράφονται σε πρώτο πρόσωπο κάποιες από τις αναμνήσεις του από τη ζωή του στην Πόλη, κάποιες απόψεις τους και κάποια ιστορικά στοιχεία, που αφορούν την Πόλη κ.ο.κ..

«ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΣΤ. ΑΝΕΣΤΙΔΗΣ
Ένας Ευπατρίδης των Γραμμάτων»

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 

Αθήνα 2020, σχ. 0,24 Χ 0,18 εκατ., σελ. 397

Πρόκειται για ένα βιβλίο, το οποίο ενώ φαίνεται ότι αφορά τους Κωνσταντινουπολίτες, εντούτοις αφορά και κάθε φιλομαθή αναγνώστη. Είναι καλοτυπωμένο και στο εξώφυλλο υπάρχει μια νωπογραφία των Τριών Ιεραρχών, που βρίσκεται στην οροφή της Αίθουσας Τελετών της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής, στο Φανάρι της Πόλης. Η φωτογραφία της νωπογραφίας είναι του αείμνηστου φωτογράφου του Οικουμενικού  Πατριαρχείου Νικολάου Μαγγίνα (1952-2021).

Εν κατακλείδι, νιώθω την ανάγκη να εξομολογηθώ δημόσια ότι διαβάζοντας τον παρόντα αφιερωματικό τόμο στον κωνσταντινουπολίτη δραστήριο και προοδευτικό Εκπαιδευτικό-Φιλόλογο, Βιβλιογράφο, Ευρετηριογράφο, Μελετητή και Συγγραφέα αείμνηστο Αδαμάντιο Στ. Ανεστίδη, έμαθα πολλά για τη σπουδαία αυτή προσωπικότητα της πολίτικης διανόησης, της ελληνικής εκπαίδευσης και των γραμμάτων μας. Βέβαια, όσοι έχουν μελετήσει την Ιστορία της Εκπαίδευσης των πρώτων δεκαετιών του 20ού αι. (αλλά και ολόκληρου του 20ού αι., βέβαια), θα αντιληφθούν ότι ο Αδαμ. Στ. Ανεστίδης ανήκει, ως ένα βαθμό (τουλάχιστο σε επίπεδο εργατικότητας, καινοτομιών, πρωτοβουλιών, μεθοδικότητας και συμβολής σε επιστημονικά ζητήματα), στη χορεία των προοδευτικών αστών εκπαιδευτικών και διανοουμένων του Γλωσσικού και Εκπαιδευτικού Δημοτικισμού, της πρώτης περιόδου του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1910-1927), όπως αυτοί ήταν, μεταξύ άλλων, οι Αλέξανδρος Δελμούζος, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Μίλτος Κουντουράς κ.ά. και με τους οποίους ήρθαν σε ιδεολογική σύγκρουση το 1927 (κατά τη διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου) οι εκπρόσωποι του Κοινωνικού Δημοτικισμού: Δημήτρης Γληνός, Γιάννης και Ρόζα Ιμβριώτη, Κώστας Σωτηρίου, Κώστας Βάρναλης, Γιάνης Κορδάτος κ.ά. (Αυτή είναι μια συζήτηση άλλης ώρας…) Η αστική τάξη, βέβαια, όπως στον Μεσοπόλεμο, έτσι και αργότερα, κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ακόμη και σήμερα έχει τους δικούς της διανοούμενους: άλλους συντηρητικούς, άλλους αντιδραστικούς, άλλους προοδευτικούς. Ιδιαίτερα, με προβλημάτισε το κείμενο του Γιάννη Μπασλή, «Ο Διαμαντής Ανεστίδης ως επιμορφωτής εκπαιδευτικών» (σελ. 171-180), όπου αντιλαμβάνεται κάποιος τις αλληλοσυγκρουόμενες ιδεολογικές τάσεις αστικού χαρακτήρα (συντηρητισμός ≠ προοδευτισμός), οι οποίες υπήρχαν στο (Αμερικανικό) Κολλέγιο Αθηνών, ενώ υπηρετούσε εκεί ο τιμώμενος. Θεωρώ ότι η μελέτη κάθε βιβλίου αποβαίνει χρήσιμη στον αναγνώστη του, με την προϋπόθεση να έχει αναπτύξει την κριτική και διαλεκτική σκέψη του.

 Ο παρουσιαζόμενος τιμητικός τόμος διατίθεται από την Εταιρεία Μελέτης της καθ’ ημάς Ανατολής (www.etmelan.gr) (τηλ. 6947202698)