Χριστουγεννιάτικα τραγούδια στη ΓΛΔ

Είκοσι επτά χρόνια μετά τη γερμανική επανένωση, οι μουσικές συνήθειες μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας εξακολουθούν να διαφέρουν. Αυτό δεν αφορά μόνο τα κλασικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, με την Άγια Νύχτα να βρίσκεται στην πρώτη θέση στην επικράτεια της παλιάς ΟΔΓ, ενώ το μάλλον κοσμικό “Ω έλατο” σε εκείνη της τέως ΓΛΔ, αλλά κυρίως την επίμονη δημοφιλία των τραγουδιών που δημιουργήθηκαν από το 1949 ως και την προσάρτηση της χώρας τον Οκτώβρη του 1990. Στις οικογένειες, τους παιδικούς σταθμούς και τα δημοτικά των λεγόμενων “νέων ομοσπονδιακών κρατιδίων”, σε γονείς και εκπαιδευτικούς, και μάλιστα όχι μόνο σε όσους ανατράφηκαν ή σπούδασαν επί σοσιαλισμού, αρκετά από τα τραγούδια αυτά χαίρουν αμείωτης εκτίμησης σε εορταστικές συνάξεις, σχολικές αλλά και εκκλησιαστικές ακόμα χωρωδίες, εξέλιξη που σύμφωνα με αρκετούς παρατηρητές αναμένεται να συνεχιστεί και στις επόμενες γενιές.

Ο αριθμός τους υπολογίζεται σε 50, χωρίς να συνυπολογίζονται παλαιά χριστουγεννιάτικα τραγούδια των οποίων άλλαξε μόνο ο στίχος. Το τελευταίο, οι στιχουργικές μεταβολές δηλαδή, αφορούσαν κατά κύριο λόγο χριστουγεννιάτικα τραγούδια του 19ου αιώνα, τα οποία διαπνέονται από κλίμα πρωσικού μιλιταρισμού. Έτσι το τραγούδι του Hoffmann von Fallersleben, συνθέτη μεταξύ άλλων του γερμανικού εθνικού ύμνου, του γνωστού κι εθνικιστικότατου Deutschland über alles, “Αύριο έρχεται ο Αη-Βασίλης”, υπάρχει μεταξύ άλλων και ο στίχος “Ταμπούρλο, σφυρίχτρα, όπλο, σημαία και ξιφολόγχη, ολόκληρο στρατό θα ‘θελα να έχω”. Ο “στρατός” στην ανατολικογερμανική εκδοχή αντικαθίσταται από “κουκλόσπιτο” και τα διάφορα μέρη του.

Οι συνθέτες και στιχουργοί τους ήταν ως επί το πλείστον ειδικοί μουσικοί παιδαγωγοί, συχνά συνεργάτες του κρατικού ραδιοφώνου, οι οποίοι στους στίχους τους διέδιδαν κοσμικά μηνύματα ειρήνης, συναδέλφωσης των λαών ή γιόρταζαν τη χειμερινή αγαλλίαση. Είναι ίσως χαρακτηριστικό γενικότερων ιδεολογικών μεταβολών ότι η μετατόπιση της θεματολογίας σε αμιγώς απολίτικη βάση, με την εξύμνηση του χιονιού να καταλαμβάνει τη μερίδα του λέοντος στις νέες συνθέσεις, ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα και συνεχίζεται ως το τέλος. Εξάλλου, η εκστρατεία επανανοηματοδότησης των Χριστουγέννων που είχε ξεκινήσει επισήμως το 1958 με την έκδοση της μπροσούρας “Την ειρήνη μόνος του ο άνθρωπος φτιάχνει”, με κεφάλαιο αφιερωμένο σε “προτεινόμενες δραστηριότητες της χριστουγεννιάτικης περιόδου για σχολεία, επιχειρήσεις, FDJ και Πιονέρους” (νεανική και παιδική οργάνωση του κυβερνώντος κόμματος αντίστοιχα), είχε ήδη ατονήσει, όταν το 1982 το μέλος του Πολιτικού Γραφείου του SED, Κουρτ Χάγκερ, παραδέχτηκε σε συζήτηση με μέλη του δυτικογερμανικού ΚΚ πως “έχουμε ήδη χάσει τα Χριστούγεννα”.

Ενδεικτική είναι σε αυτή την κατεύθυνση είναι και η μαρτυρία του καθηγητή μουσικής και διευθυντή χορωδίας Γιαν Όλμπεργκ, βάσει της οποίας η άρρητη και άτυπη ποσόστωση που ίσχυε στις επίσημες χορωδίες της ΓΛΔ αλλά και στο ραδιόφωνο, με χριστουγεννιάτικο πρόγραμμα κατά 60% κοσμικού περιεχομένου και 40% σαφώς θρησκευτικού χαρακτήρα είχε εγκαταλειφθεί εξίσου σιωπηλά από τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Μάλιστα την ίδια περίοδο υπήρξε μια γενικότερη αναζωογόνηση της ενασχόλησης με τη θρησκευτική μουσική, όχι μόνο τα Χριστούγεννα, επισήμως στα πλαίσια της “διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς”, χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της οποίας υπήρξε η έντονη προβολή των ορατορίων του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.

Κλείνοντας, παραθέτουμε μεταφρασμένους τους στίχους του δημοφιλέστερου και πιο…ανθεκτικού στο χρόνο χριστουγεννιάτικου τραγουδιού της ΓΛΔ, “Μόλις ανάψουν τα κεράκια” (Sind die Lichter angezündet), που γράφτηκε από το ζεύγος Νάουμιλκατ τη δεκαετία του ’50, πάνω στη μελωδία ενός παλιού σατιρικού παραδοσιακού τραγουδιού, κατ’ άλλους ενός αυστριακού χριστουγεννιάτικου τραγουδιού προς τιμήν της Παναγίας.

Μόλις ανάψουν τα κεράκια, χαρά μπαίνει σε κάθε δωμάτιο

Η χαρά των Χριστουγέννων διακηρύσσεται κάτω από κάθε φωτισμένο δέντρο

Φώτισε φως με την φωτεινή σου λάμψη, παντού, παντού να υπάρχει χαρά!

Γλυκά πραγματάκια, όμορφα δώρα πάνε τώρα από χέρι σε χέρι

Κάθε παιδί πρέπει να είναι χαρούμενο, κάθε παιδί σε κάθε χώρα

Φώτισε φως με την φωτεινή σου λάμψη, παντού, παντού να υπάρχει χαρά!

Μόλις ανάψουν τα κεράκια, κάθε δωμάτιο φωτίζεται

Η χαρά των Χριστουγέννων διακηρύσσεται, εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο

Φώτισε φως με τη φωτεινή σου λάμψη, παντού, παντού να υπάρχει Ειρήνη!

Δύσκολες Νύχτες