Ο Φαύλος κύκλος της Βίας στα σχολεία: Αποτελεί η προστασία του παιδιού ατομική ευθύνη;!

Στην τρέχουσα συγκυρία και συνθήκη είναι πολύ σημαντικό να μιλήσουμε για τις αιτίες που γεννούν τη βία στα παιδιά και στους εφήβους, καθώς και ν’ απαντήσουμε στο ερώτημα που προκύπτει για το αν είναι ατομικό το ζήτημα της προστασίας τους.

Μπορεί τον όρο «ενδοσχολική» βία να τον χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε το χώρο, που στην προκειμένη περίπτωση είναι το σχολείο, όπου εκδηλώνεται η βία, ωστόσο τα αίτια εκείνα που ωθούν τα παιδιά σε παραβατικές και βίαιες συμπεριφορές, κατά κύριο λόγο δεν σχετίζονται με το σχολείο, καθώς εντοπίζονται περισσότερο έξω, στην ίδια την κοινωνία που αλληλεπιδρούν. Τι σημαίνει όμως αυτό;

Ειδικά κατά την περίοδο της πανδημίας, η ψυχική υγεία τόσο των παιδιών όσο και των εφήβων επηρεάστηκε σημαντικά. Αυτό φαίνεται και από τα ερευνητικά δεδομένα της Unicef και του Συνήγορου του Παιδιού που δείχνουν ότι παιδιά και έφηβοι κατά την περίοδο της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων, βίωσαν πολλαπλασιαστικά το άγχος, το οποίο εκδηλώθηκε είτε με την εμφάνιση κάποιας ψυχικής νόσου είτε με την εμφάνιση προβληματικών κοινωνικά συμπεριφορών, είτε με εκδήλωση βίας κατά εαυτού ή απέναντι στους άλλους. Επίσης, κατά την εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων παρατηρήθηκαν μειωμένες κοινωνικές και εκπαιδευτικές επιδόσεις, απόσυρση κατά την περίοδο της καραντίνας, αποκοπή φυσικής επαφής, απουσία συνδιαλλαγής και αλληλεπίδρασης, απομόνωση από το οικογενειακό περιβάλλον, καθώς η συμβίωση σε συνθήκες έντονων συγκρουσιακών και κακοποιητικών σχέσεων την περίοδο του lockdown ανάγκασε τους ίδιους τους εφήβους να διαβιούν σε συνθήκες από τις οποίες να μην μπορούν να απεγκλωβιστούν.

Αν δεχτούμε ότι η πανδημία συνέβαλε σημαντικά στην αύξηση παραβατικών συμπεριφορών και βίας, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλέψουμε άλλες βαθύτερες αιτίες που προϋπήρχαν, όπως: τα δέκα χρόνια βαθιάς οικονομικής κρίσης και μνημονίων με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η απουσία ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών στα σχολεία, η υποστελέχωση δομών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (ενώ συνεχώς καταγράφεται μεγάλη αύξηση αιτημάτων για παιδοψυχίατρο, σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο υπάρχουν μόνο δύο αυτόνομες μονάδες παιδοψυχιατρικής υγιεινής ενώ τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας καθώς και τα Ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες στην ομαλή τους λειτουργία). Άλλες οικονομικές αιτίες, όπως η φτώχεια, η ανέχεια και η ανασφάλεια. Η αναπαραγωγή συμπεριφορών που εμείς οι ίδιοι έχουμε δεχτεί κάποια στιγμή στη ζωή μας, καθώς έχει παρατηρηθεί σε αρκετές περιπτώσεις ότι το παιδί-θύτης εντός του σχολικού περιβάλλοντος ενδέχεται να είναι θύμα έξω από αυτό. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως είναι κοινώς αποδεκτό το γεγονός ότι μεγάλη μερίδα των μαθητών «αναγνωρίζει», «κατακτά» και «μαθαίνει» τις βίαιες συμπεριφορές τόσο από την ίδια την κοινωνία όσο και από τους ίδιους τους γονείς. Γι’ αυτό λέμε ότι τα παιδιά είναι η αντανάκλαση των γονιών τους. Πόσες φορές, άραγε,έχουμε ακούσει τη φράση «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;».

Σημαντικό μερίδιο ευθύνης έχει και ηπροβολή στρεβλών προτύπων τα οποία προωθούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά και ένα ολόκληρο στρεβλό αξιακό σύστημα, όπως ο φόβος και η απέχθεια για κάθε τι ξένο και διαφορετικό, η καλλιέργεια του ατομισμού ως μοναδικού δρόμου επίλυσης των προβλημάτων που αφορούν τη ζωή, ο αθέμιτος ανταγωνισμός, η κυρίαρχη αντίληψη «ο θάνατός σου η ζωή μου», το μήνυμα που περνάει η ίδια η κοινωνία «κοίτα τη δουλειά σου και το σπίτι σου και μη μιλάς», νομίζω απαντούν ξεκάθαρα στο ερώτημα ποιος έχει την κύρια ευθύνη για το εάν ένα παιδί παραβατεί.

Δεν θα έπρεπε λοιπόν να κάνει σε κανέναν εντύπωση όταν η νεολαία γυρνά πίσω τη βία, ξεσπά και αντιδρά. Και πολύ εύκολα, στο σημείο αυτό μπορούμε να απαντήσουμε και στο ερώτημα για το αν η προστασία του παιδιού αποτελεί ατομική ευθύνη. Φυσικά και όχι.Η προστασία του παιδιού ενέχει κοινωνική και συλλογική ευθύνη η οποία θα πρέπει να βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα του κρατικού μηχανισμού, ο οποίος θα έχει την πλήρη και αποκλειστική ευθύνη της παιδικής προστασίας με στόχο την πλήρη ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών όλων των παιδιών όχι μόνο σε επίπεδο εκπαίδευσης αλλά και στον τομέα Υγείας, Πρόνοιας και ούτω καθεξής. Μια ευθύνη που θα ξεκινά από την πρόληψη του φαινομένου της βίας μέχρι και την ουσιαστική στήριξη παιδιών και οικογενειών.

Το τελευταίο διάστημα έχουν δει το φως της δημοσιότητας περιστατικά βίας, ακόμη και απέναντι σε εκπαιδευτικούς. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα πρόσφατης παραίτησης αναπληρωτή εκπαιδευτικού δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ΕΠΑΛ, ο όποιος μέσω επιστολής εξηγούσε αναλυτικά τους λόγους που τον οδήγησαν σε αυτήν: ύβρεις, βωμολοχίες, απειλές κατά ζωής, ελλείψεις και κενά, απουσία τμημάτων ένταξης, δηλαδή εξειδικευμένη υποστηρικτική δομή Ειδικής Αγωγής που λειτουργεί σαν χωριστό τμήμα μέσα στο σχολείο, παραβατικές συμπεριφορές, ανομία, συμμορίες ανηλίκων.

Στα διάφορα ΜΜΕ αναφέρθηκε γενικευμένα ότι τα ΕΠΑΛ είναι «χώρος παραγωγής εγκληματιών». Είναι όμως έτσι;!

Οι σχολικές εγκαταστάσεις που πολλές φορές μέσα σε αυτές είναι ακατάλληλη η διδασκαλία (λόγω κτιριακής παλαιότητας, παράδοσης μαθημάτων σε κοντέινερ, απαρχαιωμένου εξοπλισμού, βιβλίων κ.λπ.), η επιλογή κάλυψης οργανικών θέσεων μόνο με αναπληρωτές εκπαιδευτικούς, η ολοένα μεγαλύτερη υποβάθμιση του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος αναδεικνύουν την ρίζα προβλήματος.

Πώς γίνεται άλλωστε ένας μαθητής/τρια να αναπτύξει σχέση εμπιστοσύνης με τον/την εκπαιδευτικό από τη στιγμή που το χρονικό διάστημα προσαρμογής συμπίπτει και με το χρονικό διάστημα της απόλυσης του εκπαιδευτικού; Πώς γίνεται ο ίδιος ο εκπαιδευτικός να μπορέσει να παρέμβει ουσιαστικά όταν δεν έχει τα κατάλληλα μέσα;

Αντιλαμβάνεται κανείς ότι το σχολείο είναι ένας χώρος αναπαραγωγής ανισοτήτων μέσα στον οποίο ο εκπαιδευτικός καλείται να τις εξαλείψει, να ενισχύσει την προσωπικότητα του μαθητή, τις δεξιότητες και την αυτοεκτίμησή του καθώς και να τον διαπαιδαγωγήσει με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να ζει και να δρα ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα μέσα στην κοινωνία.

Αυτό άλλωστε είναι και το σχολείο του αύριο. Εκείνο το σχολείο που κανένα παιδί δεν θα νιώθει μόνο και ανυπεράσπιστο και που θα «φτιάχνει ανθρώπους συνειδητούς και ελεύθερους» όπως έλεγε και η παιδαγωγός Ρόζα Ιμβριώτη.

Τι πρέπει να γίνει για την εξάλειψη του φαινομένου;

Είναι σαφές ότι για την εξάλειψη του φαινομένου θα πρέπει να γίνουν μαζικές προσλήψεις εκπαιδευτικών, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών σε κάθε σχολείο με σταθερές εργασιακές σχέσεις, επαρκής στελέχωση των κατακερματισμένων κοινωνικών δομών και υπηρεσιών,παρεμβάσεις στην κοινωνία, δηλαδή εκεί όπου διαμορφώνονται οι αιτίες που ωθούν τα παιδιά στη βία, ημερίδες, εκδηλώσεις, επιμορφωτικά σεμινάρια με στόχο την πρόληψη, συνεργασία σχολείου- οικογένειας σχετικά με περιστατικά σχολικής βίας και εκφοβισμού, ευαισθητοποίηση και συνεργασία με τους γονείς, προκειμένου να σταματήσει ο κύκλος αναπαραγωγής και ενθάρρυνσης της ενδοσχολικής βίας, ενεργή εμπλοκή των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων και των εκπαιδευτικών για την εξάλειψη του φαινομένου, ανοιχτή συζήτηση στην τάξη για τον ορισμό και τις μορφές της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, προαγωγή της ομαδικότητας και της συλλογικότητας, αλλαγή στάσης και αντίληψης απέναντι στην βία και σε ένα ολόκληρο σύστημα που μας θέλει αδιάφορους απέναντι σε οποιονδήποτε άνθρωπο βρίσκεται σε άμεσο ή έμμεσο κίνδυνο.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι όλοι εμείς, μαζί με τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς οφείλουμε να πάρουμε θέση και να διεκδικήσουμε εκείνα τα σχολεία του αύριο, αντιπαλεύοντας από κοινού τις αιτίες που γεννούν τη βία στα σχολεία αλλά και να διεκδικήσουμε μια κοινωνία που θα έχει ως επίκεντρο το παιδί, τον άνθρωπο και τις ανάγκες τους. Μόνο τότε θα μπορούμε να μιλάμε για ουσιαστική προστασία του παιδιού. Μόνο αν το υπερασπιστούμε!. Και ίσως τότε παραφράζοντας τον Ρίτσο «θα μπορούν όλα τα παιδιά να γίνουν ότι ζητάει η ευτυχία του κόσμου, να φτιάχνουν την ευτυχία του κόσμου»…