Γιάννης Καλατζόπουλος: Θέατρο για παιδιά και… έξυπνους μεγάλους

Ο Γιάννης Καλατζόπουλος, νομίζουμε ότι δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Πρόκειται για έναν καταξιωμένο ταλαντούχο καλλιτέχνη, έναν σημαντικό θεατράνθρωπο: ηθοποιό, σκηνοθέτη, δραματουργό, μελετητή, στιχουργό και μουσικό, αφού επί 68 συναπτά χρόνια υπηρετεί με αφοσίωση, αγάπη, πάθος και εργατικότητα τον κινηματογράφο και το θέατρο. Φέτος πήρε την απόφαση, την οποία δημοσιοποίησε, να σταματήσει τις θεατρικές δραστηριότητές του. Προσωπικά, δεν πιστεύουμε ότι θα υλοποιήσει την απόφασή του ούτε, φυσικά, το ευχόμαστε, αφού έχει να προσφέρει ακόμη πολλά στην ηθοποιία και σκηνοθεσία.

Στον «Πρόλογο» του πρώτου, από τα δύο παρουσιαζόμενα βιβλία, ο συγγραφέας του γράφει μεταξύ άλλων τα εξής: «Υπάρχει ένα σημαντικό κενό στη νομοθεσία μας, πιο συγκεκριμένα στον Ποινικό μας Κώδικα, το οποίο θα έπρεπε να καλυφθεί επειγόντως προβλέποντας βαριές ποινές για όσους παραχαράσσουν το μέλλον, δηλητηριάζοντας τις ψυχές των αυριανών συμπολιτών μας με “αθώα” παιδικά εργάκια.

Οι ποινές θα πρέπει βέβαια να κλιμακώνονται: ελαφρότερες σε κείνους που απλώς γράφουν ή ανεβάζουν κακόγουστες σαχλαμάρες, και αυστηρότερες σε όσους με πρόσχημα την καλαισθησία, την “καθαρή τέχνη” και προπάντων την απαλλαγή από τον… διδακτισμό, συμβάλλουν αποφασιστικά στην εξέλιξη των παιδιών όχι σε πολίτες αλλά σε πελάτες. Απολίτικους, χαζοχαρούμενους και καλοπερασάκηδες, εξαρτημένους από παντός είδους υποκατάστατα ευτυχίας.»

Πρόκειται για μία πρόταση, που εκφράζεται μεν με δεικτικό τρόπο και με σημαντικούς υπαινιγμούς, και η οποία δε, θα χαρακτηριστεί από πολλούς ως «ουτοπική». Νομίζω, όμως, ότι τέτοιου είδους προτάσεις, που έχουν ουσία με παιδαγωγικό και κοινωνικό περιεχόμενο, αξίζει τον κόπο να υποβάλλονται στην κοινότητα, ώστε να μας προβληματίζουν όλους, κυρίως πολιτικά, κινητοποιώντας μας να αποφασίσουμε για την ποιότητα της θεατρικής και ευρύτερα κοινωνικο-πολιτικής αγωγής των παιδιών μας ως γονείς και των μαθητών μας ως εκπαιδευτικοί, αλλά και να εντάσσεται στο διεκδικητικό συνδικαλιστικό πλαίσιο των Σωματείων των Εργαζομένων για την ποιότητα ζωής των παιδιών και των ενηλίκων, για την αγωγή και την εκπαιδευτική πολιτική της πολιτείας, αν και στο αστικό κράτος οι διεκδικήσεις των συνδικάτων (ακόμη και των ταξικών/του ΠΑΜΕ) είναι δυνατό να επιφέρουν ελαχιστότατες αλλαγές, που δεν θα ανταποκρίνονται στο δέον γενέσθαι από ποσοτική και ποιοτική άποψη (ένα θέμα για συζήτηση άλλης ώρας και σε άλλον χώρο…).

Ο Γιάννης Καλατζόπουλος, το «παιδί-θαύμα» της δεκαετίας του 1950, στο θέατρο και στον κινηματογράφο, κλείνοντας φέτος 68 χρόνια καλλιτεχνικής παρουσίας και έντονης δραστηριότητας στον χώρο του Θεάτρου, έχει επιλέξει να ακολουθήσει τον παραπάνω ιδεολογικό δρόμο, όπως τον σκιαγραφεί χαρακτηριστικά στον «Πρόλογο» των εν λόγω βιβλίων του (θα ακολουθήσει, βέβαια, στην ίδια σειρά, η έκδοση άλλων δύο βιβλίων με θεατρικά έργα του για παιδιά).

Ο Γιάννης Καλατζόπουλος διαθέτει την εμπειρία, την επιστημονική θεατρολογική και φιλολογική γνώση, τη συγγραφική ικανότητα να διασκευάζει θεατρικά έργα του διεθνούς ρεπερτορίου, της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας (κωμωδιογραφίας) και να γράφει επιπλέον, δικά του πρωτότυπα θεατρικά έργα, κατάλληλα για το κοινό ανηλίκων θεατών. Τα μυστικά του καλού δραματουργού για παιδιά, όπως μας τα διδάσκει έμπρακτα ο Γιάννης Καλατζόπουλος, είναι ο κοφτός και περιεκτικός λόγος στους διαλόγους, οι βραχείς θεατρικές σκηνές, το σπιρτόζικο και διακριτικό χιούμορ, τα τραγούδια που παρεμβάλλονται στους διαλόγους κ.ο.κ. Όμως, ο Γιάννης Καλατζόπουλος γνωρίζει πολύ καλά, ακόμη, από την πλούσια μελέτη θεατρικών έργων και την προσωπική εμπειρία του ότι υπάρχουν και άλλα μυστικά, που απαιτούνται, ώστε να είναι πετυχημένη μια θεατρική παράσταση για παιδιά, αφού ο δραματουργός του θεατρικού έργου που παρασταίνεται, να γνωρίζει την αρχιτεκτονική του κειμένου, τη δομή του έτσι, ώστε η παράσταση να ρέει χωρίς να χαλαρώνει, να κρατά σε εγρήγορση τους απαιτητικούς μικρούς θεατές, να τους κερδίζει με τον ωραίο και χιουμοριστικό λόγο, με τις έξυπνες ατάκες, με τη συνεχή δράση των ηρώων. Αυτά, και ίσως και άλλα στοιχεία, πρέπει να γνωρίζει και να περιλαμβάνει στο θεατρικό κείμενό του ο κάθε δραματουργός, αν επιθυμεί, φυσικά, να κερδίσει τους θεατές των παραστάσεων των έργων του: γονείς, γιαγιάδες, παππούδες και εκπαιδευτικούς, αλλά κυρίως τα παιδιά, τους πιο αντικειμενικούς και αυστηρούς «θεατρικούς κριτικούς».

Όλα τα θεατρικά έργα του, διασκευές κλασικών έργων σημαντικών δραματουργών του διεθνούς ρεπερτορίου, διαθέτουν τις παραπάνω αρετές.

Καταγράφουμε, προς ενημέρωση των αναγνωστών μας, τα έργα των δύο πρώτων έργων της σειράς:

1ο βιβλίο: Ουίλιαμ Σαίξπηρ, «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας», «Ρωμαίος & Ιουλιέτα, Σαν τον σκύλο με τη γάτα», Μιγκέλ ντε Θερβάντες, «Δον Κιχώτης», Φρ. Γκ. Λόρκα, «Που να σκάσεις Κριστομπίτα, δε θα πάρεις τη Ροζίτα»,

2ο βιβλίο: Μολιέρος, «Ο Αρχοντοχωριάτης», Κάρλο Γκότσι, «Τουραντό», Ίψεν, «Πέερ Γκυντ», Τζέιμς Μπάρι, «Πήτερ Παν», Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Σολομώντια λύση» («Ο κύκλος με την κιμωλία»).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

Θέατρο για παιδιά και… έξυπνους μεγάλους, 1ο – 2ο βιβλία

Εκδόσεις ΦΙΛΝΤΙΣΙ, Αθήνα 2021-2022, σχ. 0,21 Χ 0,14 εκατ., σελ. 334 + 363

Πρόκειται για πολύ ενδιαφέροντα και αξιόλογα θεατρικά κείμενα, κατάλληλα να αξιοποιηθούν επί σκηνής από σχολικούς, ερασιτεχνικούς και επαγγελματικούς θιάσους. Ελπίζουμε ότι πολύ σύντομα θα εκδοθούν και τα άλλα δύο βιβλία της ίδιας σειράς με διασκευασμένα θεατρικά έργα, αλλά και με πρωτότυπα έργα του ίδιου δραματουργού. Αυτό δε σημαίνει, φυσικά, ότι ο Γιάννης Καλατζόπουλος θα σταματήσει να δημιουργεί ως συγγραφέας, γενικότερα, αφού έχει να παρουσιάσει και άλλα θεατρικά έργα, αλλά και άλλα βιβλία με ποικίλο περιεχόμενο από τις θεατρολογικές γνώσεις και τις εμπειρίες του από την Ιστορία του Επαγγελματικού και Ερασιτεχνικού Θεάτρου για παιδιά και ενήλικες.

Παλιότερα είχαν εκδοθεί τα βιβλία του: 1) (με θεατρικό έργο) Τα ρούχα του βασιλιά (εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, σελ. 112), 2) Γιαννάκης: το παιδί «θαύμα» (αυτοβιογραφικό) μυθιστόρημα (εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, σελ. 253) και πρόσφατα τα βιβλία του: 3) Τι να σου πω … Σουλτάνα μου (Μια εξομολόγηση) και άλλα 5 διηγήματα πάθους (εκδόσεις ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ, σελ. 113) και 4) Οδός Θεάτρου (Σημειώσεις ενός περαστικού) (εκδόσεις ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ, σελ. 172). Τα δυο τελευταία βιβλία έχουν αυτοβιογραφικό, θεατρολογικό και κοινωνικό περιεχόμενο, γραμμένα με χιουμοριστική διάθεση και κοινωνιολογική ανάλυση. Ο συγγραφέας τους φανερώνει έμμεσα –πλην σαφώς άμεσα– τις φιλοσοφικές απόψεις και τις ιδεολογικές θέσεις του, προβληματίζοντας τον αναγνώστη. Όλα τα λογοτεχνικά βιβλία του διαθέτουν, ως ένα βαθμό, δοκιμιογραφικό χαρακτήρα, ευχάριστα μεν αναγνώσματα, χρήσιμα δε και ως «διδακτικά» κοινωνικά, αισθητικά και ιστορικά αναγνώσματα, με απόψεις που δεν συναντά κάποιος πολύ συχνά στη σύγχρονη εποχή και βιβλιογραφία.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια παλιά «συνήθεια» και «πρακτική» ερασιτεχνών θεατρικών συγγραφέων του σχολικού θεάτρου (δασκάλων του Δημοτικού Σχολείου ή λογοτεχνών), οι οποίοι παρείχαν –εκτός των θεατρικών κειμένων τους– σκηνικές οδηγίες για καλές θεατρικές παραστάσεις[1], έναν «Οδηγό», χρήσιμο στους επίδοξους σκηνοθέτες, σκηνογράφους κ.λπ. δασκάλους του 20ού αι. –ιδιαίτερα σε αυτούς που υπηρέτησαν με αγάπη και ζήλο το σχολικό θέατρο κατά τον Μεσοπόλεμο και κατά τη μεταπολεμική περίοδο (στις δεκαετίες1940, 1950 και 1960), αλλά και αργότερα, σχεδόν μέχρι το τέλος του 20ού αι., όπου τα «fast food» και κάθε είδους δραστηριότητες ήσσονος προσπάθειας, δυστυχώς επικράτησαν στο σχολικό μας θέατρο. Δεν θα ήθελα να επεκταθώ στην επίλυση πρακτικών ζητημάτων και προβλημάτων κάθε σχολικής παράστασης, όπως την επιχειρούσαν θεατράνθρωποι (γ.π. ο Βασίλης Ρώτας, με τα βιβλία του –και όχι μόνο–: Οδηγός για σχολικές παραστάσεις, 1930, Εισαγωγή στο Θέατρο του σχολείου, 1933 κ.ά.)[2]

Ο Γιάννης Καλατζόπουλος παραθέτει στα δύο βιβλία του τα εξής κείμενά του:

Στο 1ο βιβλίο: στα: «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» και «Ρωμαίος & Ιουλιέτα, σαν τον σκύλο με τη γάτα» παραθέτει σε «Παράρτημα» δύο κείμενα, σελ. 76-93 και 187-202, αντίστοιχα, με τον ίδιο τίτλο: «Οδηγίες για το ανέβασμα του έργου από σχολικές και άλλες ερασιτεχνικές ομάδες», όπου υπάρχουν αναλυτικές και συγκεκριμένες οδηγίες-προτάσεις για: Σκηνογραφία (με εικονογραφημένες μακέτες σκηνικών), Ενδυματολογία και Σκηνοθεσία-Κινησιολογία, πολύ χρήσιμες και χρηστικές για εκπαιδευτικούς και άλλους ερασιτέχνες σκηνοθέτες, σκηνογράφους, ενδυματολόγους κ.ο.κ. και στο 2o βιβλίο υπάρχουν παρόμοιες οδηγίες-προτάσεις για τα έργα: «Ο Αρχοντοχωριάτης» και «Η Σολομώντια λύση».[3]

Θεωρούμε, επίσης, πολύ σημαντικά τα παρακάτω κείμενα του Γιάννη Καλατζόπουλου, τα οποία προτείνουμε να διαβαστούν οπωσδήποτε από γονείς, εκπαιδευτικούς και ηθοποιούς/σκηνοθέτες: στο 1ο βιβλίο: «Πρόλογος του συγγραφέα» (σελ. 7-8) και στο 2ο βιβλίο: «Γράφοντας για παιδιά, παίζοντας σαν παιδί» (σελ. 5-9).

Προτείνουμε τα δύο αυτά βιβλία, όπως και τα προηγούμενα και τα επόμενα του συγγραφέα, ν’ αγοραστούν από φιλομαθείς και θεατρόφιλους εκπαιδευτικούς, Δήμους, Συλλόγους κ.λπ., ώστε να πλουτίσουν το πολιτιστικό οπλοστάσιό τους και να τοποθετηθούν στις δανειστικές βιβλιοθήκες Σχολείων, Δήμων και Συλλόγων, ώστε να αξιοποιηθούν, την κατάλληλη στιγμή από φωτισμένους δασκάλους/σκηνοθέτες ή από ερασιτέχνες σκηνοθέτες.

[1]. Κοίτα: Θαν. Ν. Καραγιάννη, Σχολικό Θέατρο & Σκηνικές Οδηγίες για σχολικές παραστάσεις (1923+-1974). Πρόλογοι. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα. Εκδοτικός Οίκος Κ. & Μ. ΑΝΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Θεσσαλονίκη 2018, σελ. 276.

[2]. Οι ενδιαφερόμενοι φιλομαθείς εκπαιδευτικοί και ενγένει οι φιλαναγνώστες και θεατρόφιλοι αναγνώστες μπορούν να διαβάσουν τα βιβλία μου: 1) Ιστορία της Δραματουργίας για παιδιά στην Ελλάδα (1871-1949) και την Κύπρο (1932-1949). Με στοιχεία θεατρικής αγωγής και παραστασιογραφίας του σχολικού θεάτρου, Θεματολογία – Ιδεολογία – Παιδαγωγία, Εκδοτικός Οίκος ΑΝΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Θεσσαλονίκη 2012, σελ. 550 και 2) Σχολικό Θέατρο (1871-1974). Πρόλογοι Θεατρικών Έργων & Σχολικών Γιορτών, Εκδόσεις ΠΑΡΑΛΟΣ, Αθήνα 2013, σελ. 384, ώστε να μάθουν τις τεράστιες προσπάθειες που κατέβαλαν ορισμένοι δάσκαλοι και λογοτέχνες, κυρίως, για να λειτουργήσει και να αναπτυχθεί το Σχολικό μας Θέατρο, από τα τέλη του 19ου αι. έως το τέλος του Εμφυλίου πολέμου στη χώρα μας, με αποτέλεσμα να γαλουχηθούν γενιές και γενιές μαθητών, στους οποίους το θέατρο επέδρασε στην καλλιέργεια της θεατρικής, κοινωνικής και ιδεολογικής αγωγής τους (θετικά, αλλά και αρνητικά, ενίοτε).

[3]. Για την τρέχουσα θεατρική παράσταση του έργου, κοίτα «Κριτική Θεάτρου» του Θαν. Ν. Καραγιάννη στο διαδίκτυο (Κατιούσα ή Katiousa.gr):

Κριτική Θεάτρου για παιδιά: «Σολομώντεια λύση» του Γιάννη Καλατζόπουλου