Αυτοί που έμειναν πίσω (ο χαμένος τα παίρνει όλα)

Γλένταγες στους ουρανούς με ζάρια και χαρτιά και ξάφνου στα σκοτάδια μας γκρεμίστηκες με φόρα

Έχει ειπωθεί πάρα πολλές φορές (ενδεχομένως επειδή σχεδόν κανένας δε το λαμβάνει και τόσο σοβαρά υπόψη του) πως το μεγαλύτερο μέρος των αποφοίτων Ιατρικής (όπως και μιας μεγάλης μερίδας και άλλων σχολών όπως οι πολυτεχνικές) έφυγε προς το εξωτερικό μετά το 2010, αναζητώντας καλύτερες εργασιακές και οικονομικές συνθήκες. Το μεγαλύτερο, όχι όλο. Ένα κομμάτι έμεινε πίσω, είτε για οικογενειακούς είτε για ιδεολογικούς λόγους. Οι ιδεολογικοί λόγοι αφορούσαν την αντίληψη του να μην εγκαταλείψεις το καράβι την ώρα που βουλιάζει, να δώσεις τον αγώνα για να σταθεί η κοινωνία όρθια σε μια στιγμή που τα πάντα κατέρρεαν. Ο αγώνας ήταν πολύπλευρος, στα σωματεία, στις πλατείες, στις πορείες και στα δίκτυα αλληλεγγύης. Υπό αυτό το πρίσμα ήταν κυρίως  οι νέοι γιατροί που έστησαν τα κοινωνικά ιατρεία ανά την Ελλάδα (καθώς και οι υπόλοιποι νεολαίοι σε αντίστοιχες δομές, όπως κοινωνικά παντοπωλεία και τα κοινωνικά φροντιστήρια). 

Αποτέλεσμα αυτών κυριολεκτικά ήταν να μη πεθάνει κόσμος από την ανέχεια και τη μνημονιακή πολιτική, καθώς οι ανασφάλιστοι άνεργοι αυξάνονταν ώρα με την ώρα, το ίδιο και οι ασφαλισμένοι με χρέη στα ταμεία, οι μισθοί και οι συντάξεις βρίσκονταν σε ελεύθερη πτώση, και τα κύματα προσφύγων και μεταναστών σε άνοδο. Το πεντάευρο εισιτήριο στα νοσοκομεία και η κλιμακούμενη μείωση του πιο ενεργού κομματιού του ΕΣΥ (ειδικευόμενοι ιατροί) στένεψε τα περιθώρια των νοσοκομείων, οπότε σε πολλές περιπτώσεις η παρουσία των κοινωνικών ιατρείων ήταν σωτήρια. Βέβαια, όπως αναφερόταν και τότε, αν δεν υπάρχει ενεργή εμπλοκή των ωφελούμενων, η αλληλεγγύη καταλήγει φιλανθρωπία, όχι απαραίτητα κακό, αλλά με συγκεκριμένα όρια. 

Μη δίνεις σημασία που όλα γίναν βιαστικά κι αν δεν πρόλαβες να πεις δυο τρία λόγια Το ξες πως είναι κερδισμένος τελικά όποιος χαμογελάει μπροστά στην καρμανιόλα

Πού κατέληξε λοιπόν όλο αυτό; Σε δύο μεγάλες ανατροπές: την πτώση του δικομματισμού και σε ένα μεγάλο “όχι” στο δημοψήφισμα (παρά τη μάχη των συστημικών ΜΜΕ). Και οι δυο όμως αυτές ανατροπές είχαν επίσης συγκεκριμένα όρια. Η αλλαγή του όχι σε ναι και η επανατοποθέτηση του ΣΥΡΙΖΑ σε  νέο πόλο του συστημικού δικομματισμού μετέτρεψε δύο μεγάλες νίκες μιας γενιάς σε μια τεράστια ήττα. Η ήττα αυτή επαναπροσδιόρισε τα ακόλουθα χρόνια και τη στάση της νεολαίας: άλλο ένα κομμάτι δραπέτευσε στο εξωτερικό και όσοι έμειναν για άλλη μια φορά πίσω είδαν πως τελικά τα δίκτυα αλληλεγγύης, το Εθνικό Σύστημα Υγείας προσέφεραν σε όλους εκτός από αυτούς. Εγκαταλελειμμένοι πίσω από τα χαρακώματα, χωρίς κανέναν εκεί για να τους βοηθήσει. Ενδεχομένως να μην υπήρχε ποτέ μια μεγάλη πιθανότητα να νικήσουν, a fool ‘s hope όπως λέει και ο Gandalf στον “άρχοντα των δαχτυλιδιών”. Και όπως πάλι αναφέρει there is only one lord of the rings and he does not share power. Ούτε  σοσιαλιστικές νησίδες, ούτε τα όπλα του αντιπάλου μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον του. 

Άπλωνες στα σύννεφα την τσόχα και με μιας έναν αιώνα κέρδιζες ποντάροντας μια ώρα, Τώρα θυμώνεις, ξεφυσάς κι όλο ρωτάς, που σταματάει αυτή η άγρια κατηφόρα, Μη δίνεις σημασία που όλα γίναν βιαστικά, κι αν δε πρόλαβες να πεις δυο τρία λόγια

Ίσως τα παραπάνω απαντούν και στο ερώτημα του γιατί δεν αντιδρά ο κόσμος. Στο γιατί σε μια εβδομάδα που ιδιωτικοποιήθηκε και με τη βούλα το ΕΣΥ, τα ποσοστά απεργίας (ιδιαίτερα στην επαρχία) ήταν χαμηλά. Όχι γιατί δεν έχουν συνηθίσει να αγωνίζονται, αλλά για ακριβώς το αντίθετο, γιατί έχουν βαρεθεί να αγωνίζονται χωρίς αντίκρισμα, χωρίς στήριξη, χωρίς περιθώριο νίκης. Όλα αυτά εξηγούν γιατί μετά την καραντίνα ξεκίνησε  νέο κύμα φυγής (κυρίως προς την Κύπρο) και παραίτησης από το δημόσιο σύστημα υγείας. Αυτό ήταν και το επιστέγασμα των επιλογών της Νέας Δημοκρατίας που όχι μόνο δεν προσπάθησε να αναδιαμορφώσει το ΕΣΥ όπως διατείνεται, αλλά νομιμοποίησε κάθε παράνομη ιδιωτική δραστηριότητα εντός του δημόσιου συστήματος. Συσσωρευμένες περικοπές από μια δεκαετία μνημονίων, αναξιοκρατία, και η εργαλειοποίηση των επικουρικών για την οικοδόμηση ενός εύκολα εκμεταλλεύσιμου με περιορισμένα δικαιώματα εργαζόμενου. Κάθε ελπίδα για οργάνωση και αναβάθμιση των νοσοκομείων χαμένη, καθώς πλέον το κράτος τα βλέπει ως μια μεγάλη ΜΕΘ. Για ποιότητα, όποιος έχει, στον ιδιωτικό. 

Θα ήταν παράδοξο και άδικο όμως να κατηγορήσουμε αυτούς που έμειναν πίσω για όλα αυτά. Δε γίνεται να αγωνίζεται μια ζωή για να χάνεις πάντα στο τέλος. Όπως δε γίνεται μια ζωή να κυνηγάς ανεμόμυλους. Η εποχή των υπερηρώων τελείωσε, δε μπορούμε να περιμένουμε τον Batman να μας σώσει – εποχές που δε γίνονται θαύματα. Αν θέλει λοιπόν η κοινωνία αυτή τη φορά να σωθεί, να διαθέτει ένα πλήρως δημόσιο σύστημα υγείας για όλους, θα πρέπει να μην αναθέτει τις ελπίδες της σε άλλους και να κάνει κάτι η ίδια για αυτό. Τότε ίσως ξαναμπούν και στο παιχνίδι αυτοί που έμειναν πίσω. 

Μη γκρινιάζεις που δε σου ‘ρθε η ζαριά, Τζογαρησες στο όνειρο κι είσαι έτοιμος για όλα, Το λέει κι ένα τραγούδι που μας μάθαιναν παλιά, Ο χαμένος τα παίρνει όλα… (ο χαμένος τα παίρνει όλα, Αγγελάκας)

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης