Gustav Klutsis – «To Φωτομοντάζ στην ΕΣΣΔ»

Απόσπασμα από το δοκίμιο «To Φωτομοντάζ στην ΕΣΣΔ» του Gustav Klutsis

Το φωτομοντάζ είναι η λογική κατάληξη μιας περιόδου καλλιτεχνικής ανάλυσης. Η αναλυτική περίοδος – η επονομαζόμενη «μη αντικειμενική» περίοδος – επέτρεψε στο σύγχρονο καλλιτέχνη να ξεσηκωθεί, ωθώντας τον να εξετάσει με κριτική ματιά την τεχνική του και να παραμερίσει το φορμαλισμό, απελευθερώνοντάς τον από τις συμβάσεις του παρελθόντος. Στην ΕΣΣΔ αυτή η αναλυτική περίοδος έφερε επανάσταση στην τέχνη και έδωσε ώθηση για την ανελέητη καταστροφή των παλιών δομών. 

Η εξέλιξη του φωτομοντάζ προχώρησε προς δύο κύριες κατευθύνσεις: προς το λεγόμενο φορμαλιστικό φωτομοντάζ που πήγαζε από την αμερικάνικη διαφήμιση όπως το χρησιμοποίησαν οι Ντανταϊστές και οι Εξπρεσιονιστές και προς το αγκιτπροπικό, πολιτικό φωτομοντάζ που ήταν αποτέλεσμα της κοινωνικοπολιτικής ζωής στην Σοβιετική Ένωση. 

Το φωτομοντάζ έκανε την εμφάνιση του στο «αριστερό μέτωπο» τέχνης στη Σοβιετική Ένωση αφότου απορρίφθηκε η μη αντικειμενικότητα. Η πραγματική αγκιτπρόπ τέχνη απαιτούσε ρεαλιστικές εικόνες, λεπτομερειακή τεχνική και σαφές σοσιαλιστικό χτύπημα. Η παραστατική τέχνη δεν αποτελούσε πλέον αυτοσκοπό, όπως για τους παλιούς δασκάλους και τους φορμαλιστές, αλλά μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού. Οι παλιές μορφές παραστατικής τέχνης δεν ήταν πλέον σε θέση να προσαρμόσουν τις μεθόδους τους στις ανάγκες του επαναστατικού αγώνα.

Gustav Klutsis

Τα πολιτικά συνθήματα, οι φωτογραφίες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και τα εντυπωσιακά χρώματα κατέστησαν αναγκαιότητα έναν εντελώς νέου τύπου καλλιτέχνη, τον σοσιαλιστή εργάτη που είναι ικανός να διαχειριστεί όλα αυτά τα στοιχεία με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται αντιληπτά από τις μάζες των εργατών και των αγροτών. Απαιτήθηκε από τον καλλιτέχνη να έχει γνώση της φωτογραφίας και να είναι σε θέση δομήσει τις συνθέσεις του σύμφωνα με κανόνες που δεν είχαν ποτέ άλλοτε εφαρμοστεί στην τέχνη. Τα νέα εικονογραφικά στοιχεία μαζί με τη νέα κοινωνική σύμβαση σήμαιναν την αναγκαιότητα νέων προσεγγίσεων στο σχεδιασμό. 

Ουσιαστικά το φωτομοντάζ συνενώνει ποικίλα στοιχεία όπως συνθήματα ή επιγραφές, φωτογραφίες και χρώματα, σε μια ομοιογενή σύνθεση. Οποιαδήποτε ιδέα, δύναται να αποτυπωθεί μέσω της διάταξης των διαφόρων αυτών στοιχείων, των αισθητών διαφοροποιήσεων τους σε κλίμακα και σε λεπτομέρεια, και του συνδυασμού των αντιθετικών χρωμάτων τους. Δίνεται η δυνατότητα να επιστρατευτούν φωτογραφίες και χρώματα στην υπόθεση της ταξικής πάλης. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν, εξηγούν και καλούν σε δράση. Το φωτομοντάζ τακτοποιεί το περιεχόμενο σύμφωνα με τις αρχές της μέγιστης αντίθεσης, της μη-αναμενόμενης διάταξης και των έντονων αποκλίσεων στην κλίμακα ώστε να εκδηλώνεται η μεγαλύτερη δυνατή δημιουργική ενέργεια.

Το φωτομοντάζ είναι η δόμηση μιας ιδέας σύμφωνα με τις ειδικές απαιτήσεις των επιμέρους στοιχείων: φωτογραφίες, χρώματα, συνθήματα, εικονογραφικά χαρακτηριστικά, γραμμές και επίπεδα. Χρησιμοποιούνται όλα για την επίτευξη ενός και μόνου σκοπού που δεν είναι άλλος από τη μεγαλύτερη δυνατή εκφραστική δύναμη. Οι φωτογραφίες αξιοποιούνται τόσο ως παραστατικά στοιχεία όσο και ως μέλη του νέου οργανισμού. 

Το φωτομοντάζ, η νεότερη μορφή τέχνης στην ΕΣΣΔ, έκανε την πρώτη εμφάνιση του μεταξύ 1919 και 1921. Στο πλαίσιο μιας δοκιμαστικής προσπάθειας, εκτεταμένοι πειραματισμοί με νέες μεθόδους σχεδιασμού και τεχνικές παραγωγής οδήγησαν στο πρώτο παράδειγμα φωτομοντάζ της χώρας, την επονομαζόμενη Δυναμική Πόλη. Με αυτήν την καινοτόμο εφαρμογή της φωτογραφίας ως σχεδιαστικού στοιχείου αλλά και ως αναπαράσταση, σύμφωνα με την αρχή της διαβάθμισης οπτικής αντίθεσης, ορίστηκε η όλη πορεία της περαιτέρω ανάπτυξης του είδους.

Αυτού του τύπου συνθέσεις, που εφαρμόστηκαν αργότερα στις αφίσες του Λένιν (1924), με τα πολιτικά συνθήματα, τις φωτογραφίες και τα χρώματα, έγιναν το χαρακτηριστικό παράδειγμα φωτομοντάζ στη νέα μορφή τέχνης αγκίτπροπ. 

Πηγή https://monoskop.org/images/9/9f/Photomontage_Between_the_Wars_1918-1939_2012.pdf#page=139