Βασίλης Μόσχος – Οι λογοτέχνες στην ταξική αναμέτρηση της δεκαετίας 1940-1950

Ο συγγραφέας Βασίλης Μόσχος, ιστορικός μελετητής και φιλόλογος, παρέχει στους αναγνώστες του με σαφέστατο τρόπο τη δυνατότητα να κατανοήσουν το περιεχόμενο του παρόντος βιβλίου του, με τη βοήθεια του ίδιου του τίτλου του βιβλίου. Άλλωστε, στην πολύ κατατοπιστική «Εισαγωγή» του, γράφει σχετικά: «Η Ιστορία διαθέτει […] –ως προς τις θεματικές, τη μέθοδο και τις αξιολογήσεις της– την ταξική της οπτική.» Άρα, συμπεραίνει κάποιος, πριν να διαβάσει το βιβλίο, ότι πρόκειται για ένα μελέτημα, που ξεχωρίζει από παρόμοιου περιεχομένου βιβλία, ως προς τη μεθοδολογική προσέγγιση του λογοτεχνικού φαινομένου και τη δραστηριότητα (δημοσιογραφική, λογοτεχνική, αισθητική, αντιστασιακή, πολιτική) των μαρξιστών ελλήνων λογοτεχνών, κατά τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, χωρίς βέβαια να απουσιάζουν αναφορές και σε άλλους λογοτέχνες από την αστική διανόηση, κάποιοι δε απ’ αυτούς ενώ στην Κατοχή ανήκαν στο ΕΑΜ, στη συνέχεια απείχαν «από τις συλλογικές πρωτοβουλίες» και αυτομόλησαν –ιδεολογικά και πρακτικά–, θέτοντας τον εαυτό και την πένα τους στην αντίθετη παράταξη, είτε στη δεξιά είτε στη σοσιαλδημοκρατική, συνήθως με πολύμορφη φιλοαστική ή με αντικομουνιστική πρακτική.

Το δημοσιευμένο στο βιβλίο κείμενο του Βασίλη Μόσχου αποτελεί το κύριο μέρος ενός μεγαλύτερου κειμένου του, το οποίο υπέβαλε και υποστήριξε στην πανεπιστημιακή κοινότητα (Πάντειο Πανεπιστήμιο – Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης), ώστε να ανακηρυχθεί Διδάκτορας Σύγχρονης Ιστορίας. Έτσι, εμείς οι αναγνώστες του, γινόμαστε κοινωνοί αυτής της ενδιαφέρουσας και αξιόλογης μελέτης, η οποία δεοντολογικά στηρίζεται σε πλούσια βιβλιογραφία και αρθρογραφία, την οποία ο Δρ. Βασ. Μόσχος βρήκε, μελέτησε και σταχυολογώντας συμπεριέλαβε κάποια αποσπάσματα κειμένων, τα οποία είναι ενδεικτικά, βοηθούν δε την επιστημονική ερμηνευτική του, καθώς και την ιδεολογική ταξική μαρξιστική του προσέγγιση. 

Το βιβλίο διαθέτει πολλά προτερήματα:

α) Διακρίνεται για την επιστημονική δομή και την αξιόλογη μεθοδολογία ανάπτυξης του θέματος, που διαπραγματεύεται ο συγγραφέας του,

β) Προηγούνται ένας σύντομος, αλλά ουσιαστικός «ΠΡΟΛΟΓΟΣ» του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ και μια εμπεριστατωμένη και λίαν κατατοπιστική «ΕΙΣΑΓΩΓΗ» (σελ. 9-29) του συγγραφέα, όπως παρεμπιπτόντως αναφερθήκαμε παραπάνω. 

γ) Το κείμενο χωρίζεται σε εφτά κεφάλαια, όπου αναφέρονται διεξοδικά όλες οι λογοτεχνικές δραστηριότητες αυτής της περιόδου:

«Ο πόλεμος του ’40 και η γερμανική επίθεση» (σελ. 31-49)

«Η Κατοχή» (σελ. 51-113)

«Η καμπή της Απελευθέρωσης και η αναμέτρηση των Δεκεμβριανών» (σελ. 115-140)

«Η μεταδεκεμβριανή περίοδος» (σελ. 141-250)

«Ο αγώνας του ΔΣΕ» (σελ. 251-302)

«Η διεθνής παράμετρος» (σελ. 303-346)

«Το οργανωτικό σκέλος: Κατευθύνσεις, αναπροσαρμογές και εφαρμογή» (σελ. 347-384)

δ) Ακολουθεί ένας πίνακας με τίτλο «ΠΗΓΕΣ» (σελ. 385-389), όπου αναφέρονται αναλυτικά όλα τα Αρχεία (έντυπα και ηλεκτρονικά), Εφημερίδες και Περιοδικά, τα οποία επισκέφτηκε, μελέτησε και από τα οποία άντλησε πληροφορίες για τη σύνταξη του πονήματός του. Πραγματικά, από αυτόν τον πίνακα φαίνεται ο μόχθος του μελετητή Βασίλη Μόσχου, αλλά και η επιστημονική του συνέπεια και προσπάθεια, κατά την οποία αφειδώς προσέφερε τεράστιο χρόνο και κόπο. 

ε) Το βιβλίο τελειώνει με την καταγραφή μιας σημαντικής «ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ» (σελ. 390-396), που πήρε υπόψη του ο μελετητής, αποτελούμενη από 115 βιβλία και τα «ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ» (σελ. 397-399).

στ) Αξιοσημείωτο είναι ότι ο συγγραφέας παραθέτει υποσελίδια 867 πολύ χρήσιμες υποσημειώσεις, δείγμα της επιστημοσύνης του.

Ο αναγνώστης είναι δυνατό να απολαύσει –εκτός των άλλων– μέσα από το διάβασμα κάποιων αποσπασμάτων δημοσιευμένων κειμένων λογοτεχνών, επιστημόνων και κομμουνιστών πολιτικών, την πολιτική διαύγεια, την επιστημοσύνη, τη σκέψη, τους προβληματισμούς λογοτεχνών με μαρξιστική (υλιστική) ερμηνευτική προσέγγιση και με ταξική συνείδηση από τη μια, και τη συντηρητική, αντιδραστική, ιδεαλιστική και μισαλλόδοξη αντικομουνιστική και άκρως φιλοαστική και εθνικιστική προπαγάνδα αστών λογοτεχνών, από την άλλη, δεμένων στο άρμα της αστικής αντιεργατικής/αντικοινωνικής μη προοδευτικής, γενικότερα, αντίληψης και… στον χώρο του Πολιτισμού και της Λογοτεχνίας.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΟΣΧΟΣ

ΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ
ΣΤΗΝ ΤΑΞΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ
ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1940-1950

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 2019, σχ. 0,24 Χ 0,17 εκατ., σελ. 400

Στο βιβλίο παρέχονται πάμπολλες πληροφορίες, ένα πανόραμα τεκμηριωμένων ιστορικών στοιχείων για πρόσωπα, φορείς, γεγονότα που αφορούν τις δραστηριότητες των λογοτεχνών κατά την περίοδο 1940-1950. Ο συγγραφέας έχει ερευνήσει και μελετήσει επαρκώς τη συγκεκριμένη περίοδο από ιστορική και λογοτεχνική άποψη, την εξετάζει δε με τον πολιτικό του φακό και ιδιαίτερα χρησιμοποιώντας ταξικά πολιτικά κριτήρια. Πιστεύουμε ότι το βιβλίο δεν ενδιαφέρει μόνο φιλολόγους και εκπαιδευτικούς, αλλά και κάθε φιλίστορα και φιλομαθή αναγνώστη. Είναι απλογραμμένο και κατανοητό, ευχάριστο αναγνωστικά, αφού τα θέματα, τα γεγονότα και τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις κοινωνικές, πολιτικές και τις όποιες εξελίξεις στην Ιστορία της Λογοτεχνίας μας, παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέρον. Όλα τα βιβλία με ιστορικά θέματα παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα, κατά τη γνώμη μας, αυτά που προσεγγίζουν, μελετούν και ερμηνεύουν τα ιστορικά ζητήματα κάτω από το φως της επιστημονικής μαρξιστικής μεθοδολογίας. Είναι σημαντικό να μπορεί κάποιος να μελετάει ιστορικά κ.ά., φυσικά, βιβλία, γραμμένα με τη μέθοδο του Ιστορικού και Διαλεκτικού Υλισμού, να μάθει να συγκρίνει και να αξιολογεί βιβλία της αστικής και της μαρξιστικής διανόησης και  μάλιστα να έχει την ευκαιρία να διαβάζει εκλαϊκευμένες ιστορικές μελέτες για οποιοδήποτε κοινωνικό, πολιτικό, επιστημονικό  και πολιτισμικό φαινόμενο. 

Το βιβλίο, όμως, έχει μια σοβαρή, κατά τη γνώμη μας, έλλειψη, η οποία ελπίζω να εξαλειφθεί στην επανέκδοσή του. Προτείνουμε, όμως, να τυπωθεί εν τω μεταξύ ένα ένθετο, το οποίο θα δίνεται μαζί με το βιβλίο, στα βιβλιοπωλεία. Πρόκειται για το «ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ», λίαν απαραίτητο για τους αναγνώστες, που ενδιαφέρονται να βρουν στο βιβλίο κάποια ονόματα. Άλλωστε, αυτό επιτάσσει και η επιστημονική δεοντολογία. Ενδιαφέρθηκα, από προσωπική ανάγκη, να βρω σε ποιες σελίδες υπάρχει το όνομα του Βασίλη Ρώτα. Αφού διάβασα προσεκτικά το κείμενο και τις υποσημειώσεις, στις 384 σελίδες του βιβλίου, βρήκα αναφορές του συγκεκριμένου ονόματος στις παρακάτω σελίδες (ίσως να είναι χρήσιμες σε κάποιους ενδιαφερόμενους):

Ρώτας Βασίλης: 39, 57, 62, 84, 98-99, 132, 137, 143, 152, 162, 186, 214, 228-229, 282, 284, 298, 314, 359.

Θα κλείσω το σύντομο σημείωμά μου με ένα απόσπασμα από την «ΕΙΣΑΓΩΓΗ» του συγγραφέα, στο οποίο διατυπώνει με δεικτικό τρόπο κάποιες διαπιστώσεις του, που μας προκαλούν προβληματισμούς και με ένα απόσπασμα κειμένου του Νίκου Ζαχαριάδη (περ. «ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ», Τεύχ. 2, 1947, σ. 53-55), το οποίο παραθέτει ο συγγραφέας στην «ΕΙΣΑΓΩΓΗ» του:

Το παρόν βιβλίο είναι το αποτέλεσμα μιας δεκαετούς έρευνας και μελέτης «[…] Ήταν μια δεκαετία έρευνας, μελέτης και δημιουργικού τις περισσότερες φορές μόχθου. Συνάμα όμως ήταν και μια δεκαετία δυσκολιών και δοκιμασίας για την υπέρβασή τους. Υπαρκτά εμπόδια είναι για αρκετούς ερευνητές ο αγώνας του βιοπορισμού, ο περιορισμένος χρόνος και οι γεωγραφικές αποστάσεις. Οι ερευνητές όμως είναι αντιμέτωποι και με μια σειρά “τέρατα” τα οποία “ξύπνησαν” τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, όπως η απαξίωση όσων δραστηριοτήτων δε διαθέτουν κάποιο εμφανές πρακτικό-υλικό όφελος, η επακόλουθη αποθάρρυνση από την ενασχόληση με αυτές, η συκοφάντηση και υποβάθμιση της δημόσιας παιδείας, ο αντικομμουνισμός.[…]» (Βασ. Μόσχος)

«[…] Για τον διανοούμενο υπάρχει ένα κατηγορηματικό κοινωνικό πρόσταγμα, να εξυπηρετεί την πρόοδο… Η διανόηση δέχεται μια ξεχωριστή υλική και ιδεολογική πίεση… Τα αντιδραστικά κηρύγματα βρίσκουν απήχηση και επηρεάζουν και ανθρώπους μέσα στο λαϊκό δημοκρατικό στρατόπεδο… Για ν’ αντέξεις χρειάζεται μια στέρεη ταξική-κοινωνική τοποθέτηση… ιδεολογικό καταστάλαγμα… πίστη στο δίκιο του λαού, πνεύμα αυτοθυσίας. […] Και στον τομέα της επιστήμης, της λογοτεχνίας και της τέχνης, ο μαρξισμός-λενινισμός μας δείχνει το μοναδικό δρόμο της προόδου και του ανθρωπισμού.» (Νίκος Ζαχαριάδης).

Μακάρι, αυτό το σύντομο σημείωμά μου, να βοηθήσει στη διάδοση αυτού του υπέροχου βιβλίου, που με τόση φροντίδα εξέδωσε η «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ». 

Και μια πληροφορία, νομίζω πολλή χρήσιμη, για τους αναγνώστες:

Μέσα στο 2023 θα πραγματοποιηθεί, κατά πάσα πιθανότητα, το 6ο Επιστημονικό Συνέδριο της ΚΕ του ΚΚΕ, με καθυστέρηση εξαιτίας της πανδημίας, μάλλον με θέμα: «Πόλεμος και ταξική σύγκρουση στην ελληνική λογοτεχνία τα χρόνια της θύελλας (1940-1950)». Άρα, δίνεται η ευκαιρία σε κάθε ενδιαφερόμενο, διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, το οποίο διαπραγματεύεται το ίδιο θέμα, να προετοιμαστεί σχετικά και τοιουτοτρόπως να παρακολουθήσει πιο ουσιαστικά το ενλόγω Επιστημονικό Συνέδριο, με αποτέλεσμα να προσλάβει επαρκέστερη πληροφόρηση και γνώσεις απ’ αυτό.