Χριστόδουλος Χάλαρης: Πανδαισία ηχοχρωμάτων

Ο μουσικοσυνθέτης, μουσικολόγος, Χριστόδουλος Χάλαρης, γεννήθηκε στις 21 του Νοέμβρη 1946 και έφυγε από τη ζωή στις 30 του Γενάρη 2019.

Σπούδασε στο Παρίσι μαθηματικά, κυβερνητική και μουσικό αυτοματισμό.

Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, έγραψε αξιόλογα μουσικά έργα, με τον δικό του χαρακτηριστικό τρόπο (Τροπικός της Παρθένου, Ακολουθία, Δροσουλίτες κ.ά)  και μετά ασχολήθηκε, σχεδόν αποκλειστικά, με την έρευνα της βυζαντινής μουσικής. Ασχολήθηκε και με τη μουσική των αρχαίων Ελλήνων, τη μαισαιωνική, καθώς και την παραδοσιακή.

Ίδρυσε την Ορχήστρα παλαιών παραδοσιακών και πρωτότυπων οργάνων που πολλά από αυτά τα ανακατασκεύαζε ο ίδιος.

Διέθεσε χρόνο και χρήματα για την ενασχόληση του και την έρευνα στην βυζαντινή μουσική.

Μετά από επίπονη έρευνα, μας παρέδωσε τον τρίτομο σύγγραμμα “Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής μουσικής”.

“Αν και δεν γεννήθηκα στην Κρήτη, οι μνήμες του Κρητικού πατέρα μου και μετά τα σχολικά χρόνια που είχα την τύχη να ζήσω στο μουσικά προνομιούχο αυτό νησί, επέδρασαν ουσιαστικά στην εξέλιξη της δουλειάς μου…”

Χριστόδουλος Χάλαρης

Έργα του: Τροπικός της Παρθένου (1973), Ακολουθία (1974), Τα παιδικά (1974), Δροσουλίτες (1975), Ερωτόκριτος (1976), Η ηλικία της θάλασσας (μουσική για την ταινία του Τ. Παπαγιαννίδη – 1978), Ο Μεγαλέξαντρος (μουσική για την ταινία του Θόδ. Αγγελόπουλου – 1980), Φωτογραφία (μουσική για την ταινία του Νίκου Παπατάκη – 1986), Κοσμική βυζαντινή μουσική (1989 – 92), Συμποτικά  Ι και ΙΙ  (1990 – 91), Ακριτικά  Ι και ΙΙ  (1990 – 91), Ελλήνων ωδές  (1992), Μουσικές της αρχαίας Ελλάδας (1992), Μουσικές του Αιγαίου Πελάγους  Ι, ΙΙ, ΙΙΙ  (1992 – 93), Ανθολογία μεσαιωνικής βυζαντινής μουσικής  Ι, ΙΙ  (1993), Ενόργανα  (1994), Μουσικές των Ελλήνων της Μικράς Ασίας  και άλλα.

Από το εξώφυλλο του δίσκου Τροπικός της Παρθένου (1973)

Βουνό μου
Στίχοι: Γιάννης Κακουλίδης – Ερμηνεία: Ν. Ξυλούρης – Δάφνη Ζούνη

Από τον Τροπικό Της Παρθένου (1973)

Βουνό μου εσύ ακούνητο
πώς ήταν και εκινήθης;
Και πέτρα μου σπελέκητη
και πώς επελεκήθης;

Την έννοια σου πουλάκι μου
πουλί μου την φουρτούνα

Κι αν με τραβάς δεν σέρνομαι
δεν χάνουμαι αν δεν θέλω
Κι αν με τραβάς στη θάλασσα
βουλιάζουν τα καράβια

Κι αν με τραβάς μεσονυχτίς
σου παίρνω το φεγγάρι

***

Χριστόδουλος Χάλαρης

***

Πάνω στ’ αργυρό σκαμνί
Στίχοι: Γιάννης Κακουλίδης
Ερμηνεύει ο ίδιος ο Χριστόδ. Χάλαρης. Συμμετέχει και η Δάφνη Ζούνη (α’ εκτέλεση)

Το έχει ερμηνεύσει και ο Ν. Ξυλούρης

Πάνω στ’ αργυρό σκαμνί
θρονιασμένη νια στα μαύρα
κι όλο πλέκει σιωπηλή
με χρυσάφι δυο γαϊτάνια

Πέρασε του Ρήγα ο γιος
και του Βασιλιώς τ’ αγγόνι
δύο λεφούσια από μπρος
και την πέρδικα ζυγώνει

Πλέκε τα και κρώσαινέ τα
Δώδεκα λογιώ κάνε τα
σε κανένα μην τα δώσεις
κι ύστερα το μετανιώσεις

Δωσ’ μου τα με χίλια γρόσα
κι άμα θέλεις κι άλλα τόσα
δωσ’ μου τα να σε θυμάμαι
τις βραδιές που δεν κοιμάμαι

Δε μου τα ‘δωκες με γρόσα
μ’ εκατό και με διακόσια
μα τα δίνεις σαν ορίσω
πιο σιμά να σε φιλήσω

***

Πιο μικρό κι από μικρό
Στίχοι: Γιάννης Λογοθέτης (ΛοΓό) – Ερμηνεία: Θέμης Ανδρεάδης

“Τα παιδικά”  (1974)

***

Η γη όπου ανθεί φαιδρά πορτακαλέα
(Τα όρη της Σκυθίας)

Στίχοι: Γιάννης Κακουλίδης – Ερμηνεία: Δήμητρα Γαλάνη

Από την Ακολουθία  (1974) του Χριστόδουλου Χάλαρη

Θαρρείς και κίνησαν τα όρη της Σκυθίας
εξήντα άνεμοι από την Μπαρμπαριά
κι έναν χρησμό καλό ζητήσαν της Πυθίας
ποια γη θα βρούνε για ν’ ανάψουνε φωτιά

Εκεί που σμίγουνε του κόσμου τα ποτάμια
και τα φαράγγια γεννοβόλαγαν καρπούς
εκεί που ο θάνατος γιορτάζεται σαν γέννα
κι ήρωες μάρτυρες γυρίζουν τους τροχούς

Ξέρεις τη γη που ζουν η Ήρα και η Ρέα
και περιβρέχεται από θάλασσα ωραία
κι αυτοφυής ανθεί πανέμορφος ελαία
ξέρεις τη γη όπου ανθεί φαιδρά πορτοκαλέα

***

Δήμητρα Γαλάνη

***

Του θανάτου παράγγειλα
Στίχοι: Γιάννης Κακουλίδης
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης – Χρύσανθος  (Θεοδωρίδης)

Από την Ακολουθία  (1974) του Χριστόδουλου Χάλαρη

Ο Νίκος Ξυλούρης και ο Χρύσανθος τραγουδάνε μαζί, πρώτη και τελευταία φορά.

***

Ο Δροσουλίτης
Ποίηση:  Νίκος Γκάτσος – Ερμηνεία: Δήμητρα Γαλάνη

“Δροσουλίτες”  (1975), Χριστόδ. Χάλαρης – Νίκος Γκάτσος, Δήμητρα Γαλάνη – Χρύσανθος

 Από τα κορυφαία έργα της ελληνικής μουσικής.

Γιάννο θα βγω τα πάριωρα
άι
στης εκκλησιάς τα μάρμαρα
με την οχιά
Γιάννο μ’ Γιάννο μου.

Γιάννο θα ιδώ το χάραμα
άι
του Διγενή το πάλεμα
με τα στοιχειά
Γιάννο μ’ Γιάννο μου.

Δροσουλίτη λαβωμένε
στ’ Άι – Δρογγάρη απάνω τ’ άλογο
χάθηκες τρεχάλα
σε φαραγγιού διχάλα
και σε ρουμάνια ριζιμιά.

Δροσουλίτη λαβωμένε
στ’ Άι – Δρογγάρη απάνω τ’ άλογο
έλα σαν ψιχάλα
σαν του Θεού τη στάλα
στη διψασμένη μου ερημιά.

Γιάννο τα χέρια σου άνοιχτ’ τα
άι
σημάνανε μεσάνυχτα
στον ουρανό
Γιάννο μ’ Γιάννο μου.

Γιάννο στο μαύρο κάγκελο
άι
πολέμα τον αρχάγγελο
το σκοτεινό
Γιάννο μ’ Γιάννο μου.

πάριωμα: αργά (σε σχέση με το χρόνο)

ρουμάνια: εκτάσεις με δέντρα και βλάστηση

ριζιμιά: ριζωμένα στη γη, με βαθιές ρίζες

Οι Δροσουλίτες είναι ένα παράξενο οπτικό φαινόμενο που παρουσιάζεται στα τέλη Μαΐου ή στις αρχές Ιουνίου, για δέκα περίπου μέρες, στην παραλία του Φραγκοκάστελλου, στα Σφακιά της Κρήτης. Οι κάτοικοι της περιοχής πιστεύουν ότι την ώρα της πρωινής δροσιάς, εμφανίζονται στα νερά της θάλασσας σκιές πολεμιστών. Πάντως, τον Μάϊο του 1828, έγινε μάχη με τους Τούρκους και πιστεύεται ότι οι σκιές ανήκουν στους σκοτωμένους άντρες του Ηπειρώτη οπλαρχηγού Χατζημιχάλη Νταλιάνη.

Η επιστήμη έχει εξηγήσει το φαινόμενο του αντικατοπτρισμού στην θάλασσα. Όμως το φαινόμενο αυτό παραμένει (ευτυχώς για τον θρύλο) ένα μυστήριο.

***

Χριστόδουλος Χάλαρης

***

Από την “Ανθολογία βυζαντινής μεσαιωνικής μουσικής”

του Χριστόδουλου Χάλαρη

***

Η ώρα της αγάπης
Νίκος Ξυλούρης – Τάνια Τσανακλίδου

“Ερωτόκριτος” του Βιτσέντζου Κορνάρου

Και τ’ όνομα του νιούτσικου Ρωτόκριτο ελέγα
ήτονε τς’ αρετής πηγή τς’ αρχοντιάς η φλέγα
κι όλες τσι χαρές π’ Ουρανός και τ’ Άστρη εγεννήσα,
μ’ όλες τον εμοιράνασι, μ’ όλες τον εστολίσα.

….

Θέλει σ’ εκείνο τον καιρό το πρικοριζικό του
Κι αγάπη για την Αρετή βάνει στο λογισμό του.

….

Κ’ ίντα δεν κάνει ο Έρωτας σε μια καρδιά π’ ορίζει
Σαν τη νικήσει, ουδέ καλό, ουδέ κακό γνωρίζει.

….

Εβράδιασεν, ενύχτωσε, λιποψυχά η καρδιά τως
Στο παραθύρι να βρεθούν, να πουν τα βάσανά τως

….

Μιαν ώρα εκλάψασιν ομπρός δριμιά κι ελουχτουκήσα
Κι απόκει μ’ αναστεναγμούς τα παθη τως αρχίσα.

….

φλέγα: πηγή

πρικοριζικό: πικρό ριζικό

ίντα: τι

δριμιά: με δριμύτητα

ελουχτουκήσα: έκλαιγαν με λυγμούς

***

Χριστόδουλος Χάλαρης, Νίκος Ξυλούρης, Τάνια Τσανακλίδου

***

Από τις “Μουσικές των Ελλήνων της Μικράς Ασίας”

Χριστόδουλος Χάλαρης

***

Χριστόδουλος Χάλαρης

***

Σάββατο βράδυ με διώξαν οι γονείς μου (παραδοσιακό)
Λύρα και τραγούδι: Μιχάλης Ζωγραφίδης (Κάρπαθος)

Μουσικές του Αιγαίου πελάγους (παραδοσιακά τραγούδια και μουσικές)
Χριστόδουλος Χάλαρης

Σάββατο βράδυ με διώξα(ν) οι γονείς μου
(α)πό το σπίτι μας καλέ μου, ψάλτη και γραμματικέ μου,
(α)πό το σπίτι μας κι από τ’ αρχοντικό μας,
φεύγω κλαίοντας, καλέ μου, ψάλτη και γραμματικέ μου.

φεύγω κλαίοντας, τον κάμπο κατεβαίνω,
σπίτι δε(ν) θωρώ, λεμονιά με τον ψιλόν ανθό,
σπίτι δε(ν) θωρώ, διεμονή να μείνω,
μόν’ ένα δεντρό, δέξου με δεντρό,
δέξου με δεντρό, δέξου με κυπαρίσσι,

– απ’ τον ήσκιο μου καλέ μου, ψάλτη και γραμματικέ μου,
απ’ τον ήσκιο μου και πέσε αποκοιμήσου,
να τα κλώνια μου καλέ μου, τρίκλωνε βασιλικέ μου,
απ’ τα κλώνια κρέμασε τ’ άρματά σου,
να κι η ρίζα μου καλέ μου, βάλσαμε πλατύφυλλέ μου,
να κι η ρίζα μου και δέσε τ’ άλογό σου
και στο μισεμό σου, λεμονιά με τον ψιλόν ανθό
και στο μισεμό το νοίκι να πλερώσεις,
τρ(ί)α σταμνιά νερό, λεμονίτσα με τον ψιλόν ανθό
τρ(ί)α σταμνιά νερό στη ρίζα, στη ρίζα να χύσεις,
άχου Ουρανέ καλέ μου, ψάλτη και βασιλικέ μου.

***

Μιχάλης Ζωγραφίδης

***

Τι θέλεις χάρε (παραδοσιακό)
Από τις “Ελεγείες” (Ωδές θρηνητικές)

Χριστόδουλους Χάλαρης

***

Η ηλικία της θάλασσας (1978)
του Τάκη Παπαγιαννίδη

Ολόκληρη η ταινία, για ν’ ακουστεί η εξαιρετική μουσική του Χριστόδουλου Χάλαρη και για να δούμε το πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας, κυρίως, αλλά και το παγκόσμιο, από το 1917 μέχρι το 1974.

Ακούγονται οι ηθοποιοί: Κυρ. Κατριβάνος, Κ. Αρσένη, Τίμος Περλέγκας, Κώστας Καζάκος, Αλέκα Παΐζη, Στ. Ξενίδης, Γιώργος Μοσχίδης, Άννα Βαγενά, Έφη Ροδίτη  κ.ά.

***

Η ηλικία της θάλασσας (1978) του Τάκη Παπαγιαννίδη

***

Η ώρα τούτη (από την Ακολουθία)

Στίχοι: Γιάννης Κακουλίδης – Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης

***

Χριστόδουλος Χάλαρης, Νίκος Ξυλούρης

***

Τα φλουριά
|Στίχοι: Νίκος Γκάτσος – Ερμηνεία: Χρύσανθος

“Δροσουλίτες”

Αξεπέραστη η στιχουργική μυθολογία του Νίκου Γκάτσου, με στοιχεία από το Έπος του Διγενή, τα Ακριτικά τραγούδια, και βέβαια από τη δημοτική μας παράδοση:

Σ’ έρημο φαράγγι σε λυκοποριά
Έχασα μαντήλι μ’ εκατό φλουριά
Ξόρκισα το χώμα, έκανα σταυρό
Πριν αποσπερώσει να τα βρω

Τότε καρασκέρι γροίκησα μακριά
Κι είδα μες στον ήλιο στην κακοπετριά
Τρεις αλογολάτες με βαριά σπαθιά
Και τις αλυσίδες αρμαθιά

Τι ‘ναι το κισμέτι, τι ‘ναι το γραφτό
Πριν το μονοπάτι πάρω να κρυφτώ
Μου ‘στησαν καρτέρι σε μια πατουλιά
Και με κλαίγαν δένδρα και πουλιά

Ήταν μαύρη Τρίτη, μαύρο δειλινό
Κι έχασα τον κόσμο και τον ουρανό
Σε μεγάλο κάστρο, σε βαθειά σπηλιά
Με τους πεθαμένους αγκαλιά

Ώσπου κάποιο βράδυ τρίξαν οι αρμοί
Κι άστραψε στην πόρτα λυγερό κορμί
Μια βασιλοπούλα σαν τη Μαξιμώ
Που ‘χε δύο φιδούκια στο λαιμό

Πάρε λέει τα φίδια, βάλ’ τα στην καρδιά
Και μεγάλωσέ τα σαν μικρά παιδιά
Το ‘να είν’ ο Δράκος, τ’ άλλο ο Διγενής
Άξιο τους αδέρφι να γενείς

Κράτησα τα φίδια μες στην ερημιά
Βίος μου και ρεγάλο και κληρονομιά
Μου ‘φεραν καρύδια, γάλα και ψωμί
Δίχως να γυρεύουν πλερωμή

Κι όταν κάποια νύχτα σώπασε η φωτιά
Σκάψανε του τοίχου τη ραγισματιά
Βρήκαν κερκοπόρτα και πρωί, πρωί
Μου ‘δειξαν το δρόμο στη ζωή

Τώρα τι να στα λέω, τι να στα ‘μολογώ
Μάθε μόνο τούτο – που ‘μαθα κι εγώ
Αν κρατάς χρυσάφι, πλούτη και φλουριά
Δεν κατέχεις τι ‘ναι λευτεριά

γροίκησα: άκουσα, κατάλαβα

αλογολάτης: αυτός που οδηγεί το άλογο

κισμέτι: πεπρωμένο

πατουλιά: φράχτης από βάτους

ρεγάλο: φιλοδώρημα, δώρο

***

Χρύσανθος Θεοδωρίδης

***

Ο Μαυραϊλής
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος – Ερμηνεία Δήμητρα Γαλάνη

“Δροσουλίτες”  (1975) – Χριστόδουλος Χάλαρης, Δήμητρα Γαλάνη – Χρύσανθος

Στη Βαβυλώνα στην Αμισό
σαν πας γεράκι μου χρυσό
θέλω να ειπείς του Μαυραϊλή
(ώρα του καλή, ώρα του καλή)
να ξαναρθεί στον τόπο μας.

Πες του ποια μέρα θα ξεκινά
να βάλω διάτα στα βουνά
κρυφά να ροδανίσουνε
(μαύρα μου βουνά, μαύρα μου βουνά)
να τον καλωσορίσουνε.

Κι εσύ μανούλα, κυρά γλυκιά
στον ήλιο βάλε τα προικιά
να ιδεί που χρόνους δώδεκα
(μάνα μου γλυκιά, μάνα μου γλυκιά)
κρατώ το λόγο πόδωκα.

Παιδιά μην κλαίτε, μην κλαίτε πια
παράγγειλα στην αραπιά
να φέρουν κόκκινο κρασί
(έλα πιες κι εσύ, έλα πιες κι εσύ)
για την καινούργια ανάσταση.

διάτα:  διαταγή

να ροδανίσουνε: να ανθίσουν οι βάτοι, χλοερή βλάστηση

***

Από τον δίσκο “Ενόργανα” Ι

του Χριστόδουλου Χάλαρη

***

Χριστόδουλος Χάλαρης

Από το εξώφυλλο του δίσκου Δροσουλίτες (1975). Εικονογράφηση: Γιώργος Σταθόπουλος

Επιμέλεια αφιερώματος: Στρατής Γαλιάτσος