ΝΠΔΔ: Ο Δούρειος Ίππος της ιδιωτικοποίησης των Μουσείων

Σαν έτοιμη από καιρό, η κυβέρνηση της ΝΔ φέρνει τη Δευτέρα -λίγες μόλις βδομάδες πριν εκπνεύσει η θητεία της- προς ψήφιση στη Βουλή το νομοσχέδιο που μετατρέπει 5 εμβληματικά μουσεία σε ΝΠΔΔ (Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου). Τι σημαίνει όμως αυτό πρακτικά, τι αλλαγές φέρνει και πώς επηρεάζει ευρύτερα την κοινωνία; Όσα ακολουθούν, με τη μορφή σύντομων ερωτοαπαντήσεων, προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις σε κάποιες συνήθεις απορίες για αναγνώστες που μπορεί να μην έχουν άμεση επαφή με το αντικείμενο αλλά ενδιαφέρονται να μάθουν βασικές πτυχές του ζητήματος.

-Τι αλλάζει με το νομοσχέδιο;

Συνοπτικά, οι πιο σημαντικές αλλαγές που προβλέπονται είναι οι εξής.

-Τα 5 μουσεία αποκόπτονται από τα υπόλοιπα, γίνονται αυτόνομοι οργανισμοί και λειτουργούν σαν επιχειρήσεις, με όρους αγοράς (έσοδα-έξοδα) και στόχο το κέρδος.
-Θα διοικούνται από τεχνοκράτες και μάνατζερ, που διορίζονται από την εκάστοτε κυβέρνηση και δεν έχουν καμία σχέση με τον Πολιτισμό.
-Υποβαθμίζεται το εκπαιδευτικό και ερευνητικό τους έργο.
-Δημιουργούνται μουσεία πολλών ταχυτήτων, τα «εμπορικά» και τα «λιγότερα σημαντικά», που εγκαταλείπονται στην τύχη τους, χωρίς έσοδα.
-Ανοίγει ο δρόμος για την ιδιωτικοποίηση των μουσείων και τη διασπορά των συλλογών τους στο εξωτερικό, όπου θα διατηρούν «παραρτήματα».
-Αλλάζει συνολικά η μουσειακή πολιτική και η αντίληψη για τον σκοπό που υπηρετεί ένα μουσείο.

-Ποιον αφορά το νομοσχέδιο;

Δεν αφορά «συντεχνίες που βλέπουν τα συμφέροντά τους να θίγονται» -κατά το κλασικό κλισέ των ΜΜΕ- ούτε στενά τον χώρο του Πολιτισμού. Αφορά ευρύτερα την κοινωνία, που πρέπει να κάνει δική της υπόθεση την υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα των Μουσείων. Το νομοσχέδιο αλλάζει ό,τι γνωρίζαμε για τη βασική αποστολή ενός Μουσείου: θα είναι ανοιχτό στην κοινωνία προς όφελός της ή θα γίνει μαγαζάκι με σκοπό το κέρδος;

-Πώς επηρεάζεται το κοινό;

Είναι σχεδόν βέβαιο πως η αλλαγή καθεστώτος θα φέρει αυξήσεις στο -ήδη τσουχτερό- αντίτιμο των εισιτηρίων για τους επισκέπτες. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα στην ίδια κατεύθυνση είναι ότι το Μουσείο της Ακρόπολης, ως ΝΠΔΔ, δεν εφαρμόζει το μέτρο της ελεύθερης εισόδου, την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα κατά τη χειμερινή περίοδο.

-Τι ισχυρίζεται ο νομοθέτης -δηλαδή η κυβέρνηση;

Η Μενδώνη ισχυρίζεται πως απαλλάσσει τα Μουσεία από τη γραφειοκρατία του σκληρού πυρήνα του κράτους και ενισχύει την αυτονομία τους. Αλλά αν είναι έτσι, γιατί δεν επεκτείνει το μοντέλο σε όλα τα Μουσεία, και αφήνει τα υπόλοιπα… έρμαια της γραφειοκρατίας και του «σκληρού κρατικού πυρήνα»;

-Τι εννοεί στην πραγματικότητα;

Το Υπουργείο βλέπει ως «γραφειοκρατικά εμπόδια» τις διαδικασίες και τους περιορισμούς που μπορεί να θέσει ένα επιστημονικό συμβούλιο, για να (μη) γίνουν οι αρχαιότητες ντεκόρ για διάφορα θεάματα, από φωτογραφίσεις σταρ μέχρι επιδείξεις μόδας, γκαλά κτλ, για να πιάσουμε μερικά μόνο -όχι πολύ τυχαία- παραδείγματα.

-Τι επιδιώκει στρατηγικά;

Να αποκόψει τα Μουσεία από τον κορμό του ΥΠΠΟΑ και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στρώνοντας το έδαφος για την ιδιωτικοποίησή τους. Να βάλει πιο ενεργά στο παιχνίδι τα μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα που έχουν απλώσει τα πλοκάμια τους στον Πολιτισμό και έχουν προνομιακή σχέση με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου.

-Τα ΝΠΔΔ παραμένουν υπό τη γενική εποπτεία του κράτους;
Σε πρώτη φάση, τυπικά ναι. Το ζήτημα είναι ότι θα λειτουργούν σαν επιχειρήσεις, με εκτεταμένες εργολαβίες και σφιχτό εναγκαλισμό με την εκάστοτε εξουσία (που θα διορίζει τη διοίκηση) και βασικά με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια. Σε δεύτερη φάση μπορούν εύκολα να γίνουν ΝΠΙΔ και να παραδοθούν επίσημα στους ιδιώτες.

-Γιατί το νομοσχέδιο συμπεριλαμβάνει μόνο 5 Μουσεία;
Γιατί διαχωρίζει το «φιλέτο» των πιο «εμπορικών» μουσείων (το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου), με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα, που κεντρίζει το ενδιαφέρον της… συντεχνίας των αρπακτικών, που έρχονται με την προβιά του «επενδυτή» ή και του «ευεργέτη».

-Το Νομοσχέδιο, δηλαδή, αφορά μόνο τα συγκεκριμένα 5 Μουσεία;

Κατ’ ουσίαν, όχι. Το νομοσχέδιο αφαιρεί τα έσοδα των εισιτηρίων των 5 μεγαλύτερων Μουσείων από τον «κοινό κουμπαρά» του ΟΔΑΠ, αναιρεί τον αναδιανεμητικό του χαρακτήρα και στερεί σημαντικούς πόρους από τα άλλα μουσεία, που οδηγούνται με μαθηματική ακρίβεια στον μαρασμό -αν όχι τον αφανισμό- με σοβαρές συνέπειες για όλη την επαρχία, τη συνοχή και την ταυτότητα των πόλεων στις οποίες εδρεύουν.

-Θα σταματήσει εδώ αυτή η ιστορία;

Ασφαλώς και όχι. Αφενός τα ΝΠΔΔ είναι το πρώτο βήμα με ορίζοντα την ιδιωτικοποίηση των Μουσείων. Αφετέρου, ο επόμενος διακηρυγμένος στόχος είναι το φιλέτο του πολύπαθου χώρου της Ακρόπολης, στον οποίο έχουν ήδη πατήσει πόδι διάφοροι ιδιώτες, ντυμένοι ως ευεργέτες…

-Ο νομοθέτης διασφαλίζει τον διακηρυγμένο στόχο της οικονομικής αυτονομίας των 5 Μουσείων;

Κατηγορηματικά, όχι! Το Νέο Μουσείο Ακρόπολης -που λειτουργεί από την ίδρυσή του ως ΝΠΔΔ- έχει πχ λιγότερα εισιτήρια από το παλιό και εξακολουθεί να χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Παράλληλα τα Δ.Σ. των νέων Μουσείων στελεχώνονται από μάνατζερ και ημέτερους με παχυλούς μισθούς -μακριά από κάθε έννοια εξοικονόμησης κονδυλίων και από τους στενούς περιορισμούς του ενιαίου μισθολογίου για τον Δημόσιο Τομέα.

-Γιατί το φέρνει τώρα προς ψήφιση η κυβέρνηση;

Για να κλείσει μια «εκκρεμότητα» από τις προγραμματικές της δηλώσεις, χωρίς να υπολογίζει καν πιθανό κόστος εν όψει εκλογών. Η Μενδώνη αποδεικνύει πως είναι άνθρωπος-κλειδί σε ειδική αποστολή και ότι η στήριξή της από τον Μητσοτάκη, όταν βαλλόταν πανταχόθεν για τον Λιγνάδη, μόνο τυχαία δεν ήταν. Έτσι φέρνει το νομοσχέδιο για ψήφιση με συνοπτικές διαδικασίες, στις 13 Φλεβάρη, επικυρώνοντας μια μέρα πριν τον Βαλεντίνο, τον έρωτα της κυβέρνησης με τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα.

-Ποιοι συμφωνούν με την κυβέρνηση;

Πρακτικά, σχεδόν κανείς. Ακόμα και οι φίλα προσκείμενοι στην κυβέρνηση συνδικαλιστές αδυνατούν να πάρουν ανοιχτά θέση υπέρ του νομοσχεδίου (αλλά το στηρίζουν έμμεσα, με την παραλυτική τους αδράνεια). Στο στάδιο της διαβούλευσης, από τις εκατοντάδες δημόσιες προτάσεις-παρατηρήσεις, τα θετικά σχόλια ήταν -χωρίς υπερβολή- μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού, πιθανότατα από όσους περιμένουν να διοριστούν στα ΔΣ των νέων ΝΠΔΔ…

-Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας;
Όχι. Στην πραγματικότητα το νομοσχέδιο προβλέπει την κατάργηση κενών οργανικών θέσεων (!), σκεφτόμενη πως ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσει την υποστελέχωση σε μια σειρά χώρους και υπηρεσίες, είναι να αποφασίσει διοικητικά την κατάργηση των κενών που υπάρχουν με βάση τα οργανογράμματα…
Επίσης, στους νέους Οργανισμούς των Μουσείων, ο μεγαλύτερος όγκος δουλειάς θα συνεχίσει να βγαίνει από τους συμβασιούχους (με τη λογική του μπαλώματος των κενών), ενώ προβλέπεται και αυξημένη συμμετοχή εθελοντών, που βγάζουν τζάμπα δουλειά και δεν κοστίζουν τίποτα…

-Τι γίνεται με τα εκθέματα και τις Συλλογές των Μουσείων;
Αρχίζει η ανεμπόδιστη διασπορά τους στα πέρατα του κόσμου, με βάση τις προτεραιότητες της εκάστοτε κυβέρνησης -ας σκεφτεί κανείς όσα επικίνδυνα έχει εξαγγείλει ο Μητσοτάκης, με σκοπό την “επιστροφή” των Ελγίνειων μαρμάρων στη χώρα μας. Μια ιδέα μπορεί να πάρει κανείς βλέποντας το σποτάκι του ΣΕΑ (Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων).

-Υπάρχουν θετικά σημεία στο Νομοσχέδιο;

Όχι. Είναι αντιδραστικό τόσο ως προς την ουσία του και ως προς τις λεπτομέρειες -οι οποίες απορρέουν εξάλλου από το γενικό περιεχόμενο. Και είναι πολύ σημαντικό να απορριφθεί, χωρίς καμία διαπραγμάτευση για επιμέρους ζητήματα που θα κρύψουν το δάσος και χωρίς αυταπάτες ότι μπορεί να αλλάξει και να βελτιωθεί σε κάποια σημεία.

-Τι λέει η αντιπολίτευση;

Θεωρεί ότι απευθύνεται σε χρυσόψαρα και επιχειρεί να μας πείσει ότι τα ΝΠΔΔ ξεφύτρωσαν ξαφνικά το 2019 -ενώ είναι στρατηγική κατεύθυνση μερικών δεκαετιών, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Το βασικό αφήγημά της είναι πως ήρθαν με την κυβέρνηση Μητσοτάκη και θα φύγουν μαζί της -περίπου όπως κάποτε το νέφος με τη Δεξιά…

-Τι υπόσχεται ο ΣΥΡΙΖΑ;

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει δεσμευτεί προφορικά ότι αν βγει κυβέρνηση (αυτοδύναμη ή με κορμό τον ίδιο) θα πάρει πίσω τον ψηφισμένο νόμο της ΝΔ. Δε διευκρινίζει αν θα το κάνει με ένα άρθρο σε έναν νόμο ή αν θα το σκίζει σελίδα-σελίδα (όπως έκανε με τα Μνημόνια). Ωστόσο, ας μην εκπλαγούμε αν τελικά κρατήσει την ουσία, αλλάζοντας ελάχιστα το νομικό περιτύλιγμα και κάποιες επουσιώδεις λεπτομέρειες -ό,τι θέλει να κάνει δηλαδή και με την Πανεπιστημιακή Αστυνομία, μεταξύ πολλών άλλων…

-Τι είχε κάνει ως κυβέρνηση η «Πρώτη Φορά Αριστερά»;

Διατήρηση άθικτο το καθεστώς του ΝΜΑ (μουσείο Ακρόπολης) ως ΝΠΔΔ. Σε πρόσφατη εκδήλωση του Συντονιστικού των Σωματείων του Πολιτισμού για το ζήτημα, η Σία Αναγνωστοπούλου (είχαν κληθεί όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης) είπε πως η κυβέρνηση δεν… πρόλαβε να αλλάξει το καθεστώς του ΝΜΑ. Κι αυτό είναι ίσως ένα μέτρο για την αξία των προεκλογικών δεσμεύσεων του κόμματός της.

-Τι δείχνει η πείρα από το Μουσείο της Ακρόπολης;

Μπορεί να είναι προβεβλημένο και διαφημισμένο, αλλά κάθε άλλο παρά ως πρότυπο λειτουργεί, όπως φαίνεται κι από την ανακοίνωση των εργαζόμενων του Μουσείου και τα κακώς κείμενα που σημειώνουν (εργασιακά, άνιση μεταχείριση κτλ). Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να θεωρείται πρότυπο ένα Μουσείο όταν έχει στο επίκεντρο της δραστηριότητάς του το εστιατόριο, με τις αρχαιότητες να είναι σαν ντεκόρ, εν είδει διακόσμησης. Και αν αυτό σας φαίνεται υπερβολικό, μπορείτε να δείτε τη διαφήμιση του ΝΜΑ εν όψει Τσικνοπέμπτης…

-Τι έχει δείξει γενικά η πείρα από την εφαρμογή των ΝΠΔΔ;

 Τόσο στο εξωτερικό (βλέπε ενδεικτικά την καταστροφή στη Νοτρ Νταμ) όσο και στη χώρα μας σε άλλους τομείς (με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την υγεία), τα ΝΠΔΔ είναι κρίκος στην αλυσίδα της διάλυσης και της απαξίωσης του Δημόσιου Τομέα, που στρώνει το έδαφος για τους ιδιώτες.

-Γιατί υπερασπίζεστε τη σημερινή κατάσταση;

Εμείς υπερασπιζόμαστε το δημόσιο χαρακτήρα των Μουσείων και της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς. Το χάλι που επικρατεί σήμερα είναι καρπός της οργανωμένης απαξίωσης του Δημόσιου Τομέα -ένα έργο με γνωστό τέλος, που το έχουμε δει πολλές φορές να παίζεται. Το ζήτημα είναι αν θα μείνουμε θεατές…

-Δεν εκτίθεται η χώρα με τις κινητοποιήσεις έξω από τα Μουσεία;

Όσο «εκτέθηκε» πχ η Γαλλία, όταν έκλεισε το Μουσείο του Λούβρου. Είναι καιρός να τελειώσει μια και καλή αυτός ο μύθος. Εξάλλου, οι περισσότεροι τουρίστες συμφωνούν με τα αιτήματα των εργαζόμενων, δείχνοντας με κάθε πιθανό τρόπο τη συμπαράσταση και την αλληλεγγύη τους.

Καιρός να το κάνουμε και εμείς, αν δε θέλουμε να ζούμε σαν τουρίστες στη χώρα μας…