Ανθρωπόκαινο (Βιοπολιτική ενάντια στις ανθρώπινες ζωές)

Ο όρος ανθρωπόκαινο (έχει εισαχθεί από τον βραβευμένο με Νόμπελ Ολλανδό χημικό Paul Crutzen) αναφέρεται ως η ιστορική περίοδος κατά την οποία ο άνθρωπος είναι αυτός που διαμορφώνει το περιβάλλον, το οποίο προσαρμόζει σε αυτόν, αντί να προσαρμόζεται ο ίδιος και με αυτόν τον τρόπο επικαθορίζει το αποτύπωμα το οποίο μένει από αυτήν την ιστορική περίοδο. Μια ιστορική περίοδος 200 χρόνων  κατά την οποία έχουν εξαφανιστεί εκατό τουλάχιστον ήδη θηλαστικών, ενώ στις προηγούμενες εξαφανιζόταν ένα ανά πενήντα χρόνια. Αντίστοιχες προσπάθειες έγιναν για να εξαφανιστούν πολιτισμοί και έθνη είτε με τσεκούρια και μολυσμένα ρούχα (γηγενείς της Αμερικής) είτε σε κρεματόρια και θαλάμους αερίων (Εβραίοι στη ναζιστική Γερμανία). Συμμετείχε όμως όλη η ανθρωπότητα σε αυτό; Συμμετείχαν και οι μαύροι σκλάβοι από την Αφρική; Ο όρος λοιπόν ανθρωπόκαινο αδικεί σε μεγάλο βαθμό τον Δυτικό κόσμο και την προσπάθεια του να υποδουλώσει και να εκμεταλλευτεί τις υπόλοιπες Ηπείρους, τους κατοίκους και το περιβάλλον. Και πάλι όμως όλος ο δυτικός κόσμος; Και πάλι όχι. Άρα αυτό που αναφέρεται ως ανθρωπόκαινο ουσιαστικά αναφέρεται στο οικονομικό σύστημα το οποίο προσαρμόζει πλέον το περιβάλλον και τα οικοσυστήματα στο κέρδος. Ένας από τους βασικούς άξονες επιβίωσης του συστήματος αυτού είναι να μεταθέτει τις ευθύνες των επιλογών της ελίτ του σε όλους τους υπόλοιπους, δημιουργώντας μια κατάσταση που προκαλεί άγχος και πίεση (ανθρωπόκαινος πανικός).  Στο πλαίσιο του κατά Μαρξ κόλπο των ξωτικών οι αφηρημένες έννοιες αντικειμενικοποιούνται και λαμβάνουν υλική μορφή υπό το πρίσμα του κέρδους (ανάπτυξη, ανταλλακτική αξία,  κέρδος, αγορές), ενώ υλικές και αντικειμενικές έννοιες αναγορεύονται ως ιδέες (ασφάλεια, αξιοκρατία, αλληλεγγύη) και υποβαθμίζονται, εφόσον δε λαμβάνουν τιμή. 

Η βιοπολιτική αυτή θεώρηση συμπυκνώθηκε την περίοδο της πανδημίας του sars cov 2, όπου ο δυτικός κόσμος και η αστική τάξη προσάρμοσε τα μέτρα απέναντι στην πανδημία στις ανάγκες τους για κέρδος, αυτοπαρουσιάστηκε ως αντανάκλαση πόλης της ανθρωπότητας και όλο αυτό αντικατέστησε πολιτικές δημόσιας υγείας που είχαν οικοδομηθεί σε πολύ πιο σκοτεινές εποχές, κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα. Στην Ελλάδα η πολιτική αυτή ονομάστηκε επιτελικό κράτος και το άγχος που καλλιεργούσε ατομική ευθύνη. Το τέλος της πανδημίας άφησε πίσω του χιλιάδες νεκρούς, ένα διαλυμένο εθνικό σύστημα υγείας και καμία πολιτική ευθύνη. Ο εφιάλτης του επιτελικού κράτους επανήλθε με σάρκα και οστά στο έγκλημα στα Τέμπη. Ενώ  συζητάνε  για gps, τηλεδιοίκηση, τηλεματική κι ένα σωρό φαντασμαγορικά συστήματα, την ίδια στιγμή φαίνεται ότι δεν υπάρχει ένα βασικό σύστημα όπου κάθε σταθμός θα ενημερώνει ότι το τρένο πέρασε κι ένας επόπτης που θα παρακολουθεί τη βάση δεδομένων απλά να επαληθεύει τη κατάσταση. Η επιτελική αυτή πολιτική εκσυγχρονισμού του κράτους, δηλαδή ξεπουλήματος και υποβάθμισης κάθε δημόσιας δομής που δεν απευθύνεται στην ελίτ, είναι σίγουρα διαχρονική, αφού κάθε υπουργός μπορεί να αμφισβητεί μια σύμβαση και φτου από την αρχή ώστε να πάρει κι αυτός το μερίδιο του με τους διευθυντές και το προσωπικό των υπουργείων να μη φαίνονται πουθενά όλα αυτά τα χρόνια. Από την Ελλάδα 2.0 και την ψηφιακή πολιτική στην τρεμΟΣΕ και τα φέρετρα,  με διαβάσεις τρένων αφύλαχτες, με τις μπάρες να μη λειτουργούν σωστά και ένας (;) σταθμός να βασίζεται στους χειρισμούς ενός σταθμάρχη. Και η απάντηση στη δομή του πελατειακού κράτους ήταν ένα ιδιωτικοποιημένο πελατειακό κράτος στο καιρό των μνημονίων όπου χωρίς ουσιαστικό αντίλογο έγινε η  τριχοτόμηση ή και παραπάνω των κρατικών εταιρειών ώστε να πουληθούν τα φιλέτα και να λειτουργήσει ο υποτιθέμενος ανταγωνισμός. Μέσα σε όλο αυτό το άναρχο πεδίο ο Σιδηρόδρομος κλήθηκε να δουλέψει με όρους ανταγωνιστικότητας  που επιτάσσει  τεράστιες ταχύτητες σε ένα τραγικό δίκτυο, στο βωμό του κέρδους. Όλα αυτά με τη σφραγίδα και την πιστοποίηση ασφαλείας της ευρωπαϊκής ένωσης, η οποία νοιάζεται μόνο για τη πώληση υλικών. 

Αυτό είναι λοιπόν το αποτύπωμα που αφήνει όχι ο άνθρωπος, αλλά ο καπιταλισμός: ένα νεκροταφείο ψυχών, σωμάτων και ονείρων. Αυτό οδηγεί σε καταστροφές του περιβάλλοντος, των ζώων και του μέλλοντος από την πανδημία, την παραγωγή και διανομή φαγητού, την ενέργεια, τη μετακίνηση και τα κοινωνικά αγαθά τα οποία δεν καθορίζονται πλέον με βάση και γνώμονα την ανθρώπινη ζωή, αλλά με βάση το κέρδος το οποίο μπορούν να αποδίδουν, αφού πλέον η ποιότητα και η ασφάλεια είναι αφηρημένες και ξεχασμένες έννοιες. Και δυστυχώς υπάρχουν και άλλα να πωληθούν στις αγορές με πρώτο και καλύτερο (από αυτά που έχουν μείνει) το νερό. Άρα αντί για ατομικές ευθύνες, θρήνους και δάκρυα  πρέπει να αναζητηθούν όχι μόνο οι διαχρονικές πολιτικές και νομικές  ευθύνες των προσώπων, αλλά και της ίδιας της πολιτικής που εφαρμόζεται στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Μόνο που εκεί η απόφαση δε μπορεί να βγει σε αίθουσες, αλλά στους δρόμους, εκεί όπου θα κριθεί το αποτύπωμα που θα αφήσει τελικά η ιστορική αυτή περίοδος στην ιστορία. 

Κώστας Πανταζής, Ηλεκτρολόγος μηχανικός ΕΜΠ

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης