Πασιονάρια, μια λαμπρή παρουσία του Ισπανικού Εμφυλίου

Τον Ιούνιο του 1936, όταν ξεκινούν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της δημοκρατίας, που σηματοδοτούν την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου, η Dolores Ibárruri είναι ήδη η Πασιονάρια, 40 χρονών και σημαντική μορφή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας. Εκείνο το διάστημα ο Pablo de la Torriente Brau, που βρίσκεται εξόριστος στη Νέα Υόρκη, συμμετέχει σε συγκεντρώσεις υποστήριξης της Ισπανικής Δημοκρατίας και τον Αύγουστο γνωστοποιεί στους στενότερους φίλους του την απόφασή του να επιστρέψει στην Ισπανία. Ωστόσο, ο Πάμπλο γνωρίζει ήδη από τις Ηνωμένες Πολιτείες ποια είναι η Πασιονάρια και τι αντιπροσωπεύει ο λόγος της για τους μαχητές.

Στο πρώτο από τα χρονογραφήματά του, με ημερομηνία 10 Σεπτεμβρίου 1936 και τίτλο Αεροπλάνα για την Ισπανία, αποκαλύπτει τις πρώτες του εντυπώσεις για την Πασιονάρια:

[…] Όμως μεγαλύτερες προσδοκίες είχαν για τους Ισπανούς ομιλητές. Εδώ ήταν ο Marcelino Domingo και η Dolores Ibárruri, η διάσημη Πασιονάρια, που σε μια μεγαλειώδη συγκέντρωση στο Χειμερινό Ποδηλατοδρόμιο ξεσήκωσε το κοινό. Το όνομά της, η συγκινητική μεγαλοπρέπειά της, η τεράστια ηθική της δύναμη, η ωχρότητά της από την εξάντληση, σε αντίθεση με τα μαύρα της ρούχα, οι άσπρες τούφες των μαλλιών στο νεαρό ακόμα πρόσωπό της, άσκησαν μια μοναδική γοητεία στους Παριζιάνους, που την αποθέωσαν με παραληρήματα.

Η Πασιονάρια πήγε επίσης στις Βρυξέλλες, μιας και στην πανέμορφη βέλγικη πρωτεύουσα λάμβαναν χώρα οι συνεδριάσεις του Πρώτου Παγκόσμιου Συμβουλίου για την Ειρήνη, στο οποίο πήραν μέρος περίπου πέντε χιλιάδες σύνεδροι. Έφτασε την τελευταία μέρα, σε ένα μεγάλο πάρτι για την ειρήνη, στο κλείσιμο του Συνεδρίου, που συμμετείχαν πενήντα χιλιάδες άτομα. Και εκείνη δεν μπόρεσε να μιλήσει, όμως το κοινό, με ένα εξαιρετικά έντονο και παρατεταμένο χειροκρότημα, χαιρέτισε την παρουσία της στο γήπεδο, επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο τη συμπάθειά του για την ισπανική υπόθεση. 

Στις 23 Οκτώβρη ο Πάμπλο συνεχίζει να αναφέρει στην αλληλογραφία του τα καθημερινά πολιτικά και πολεμικά γεγονότα της Χερσονήσου:

Στην εφημερίδα Mundo Obrero (Κόσμος του Εργάτη) είναι η Πασιονάρια που δείχνει τον δρόμο, σε ένα άρθρο με τίτλο ‘Δεν υπάρχει δίλημμα: Να νικήσουμε, όποιο κι αν είναι το κόστος!’, με έναν αξιοθαύμαστο τρόπο, με τον λόγο της, όμορφο και ταυτόχρονα δυναμικό: ‘Δεν είναι αυτός ο πόλεμος των μεγάλων μαχών, όπου στην αρένα του αγώνα χιλιάδες και χιλιάδες άντρες αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον. Είναι ο πόλεμος των κρίσιμων σταυροδρομιών, των εκπλήξεων, του αντάρτικου, της τόλμης. Κάθε άνθρωπος και ένας αντάρτης, κάθε στρατιώτης και ένας ήρωας· κάθε αρχηγός και ένας πραγματικός ηγέτης, όχι ένας επαγγελματίας στρατιωτικός που δεν ενστερνίζεται τον λόγο για τον οποίο παλεύει ο λαός· κάθε άντρας ή γυναίκα και ένας πολιτοφύλακας διαθέσιμος να θυσιάσει τη ζωή του. Κάθε μέτρο γης και ένα παραπέτασμα· κάθε σπίτι και ένα φρούριο· κάθε δρόμος και ένα χαράκωμα· κάθε εργοστάσιο και ένας στρατώνας που σφυριλατούνται ταυτόχρονα με τα όπλα της νίκης, οι άνθρωποι της πάλης, οι στρατιώτες του αντιφασιστικού αγώνα.

Ο Πάμπλο παίρνει συνέντευξη από τον Γενικό Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας, José Díaz, ο οποίος του διευκρινίζει πως ‘χάρη στις προσπάθειες της Πασιονάρια αφέθηκαν ελεύθερες 150 μοναχές· τους δώσαμε πίσω το μοναστήρι τους, που είναι εκεί πίσω, εκεί βρίσκονται, κάνοντας τις προσευχές και τις δεήσεις τους, ικανοποιημένες από τον τρόπο που τους φερθήκαμε, ράβοντας ρούχα για τους πολιτοφύλακες στο μέτωπο’.

Ο Πάμπλο, που συνδυάζει τις ιδιότητες του συγγραφέα και του ομιλητή, θαυμάζει τη ρητορική ευγλωττία της Πασιονάρια, την ικανότητά της να συσπειρώνει, τον πύρινο και πειστικό λόγο της. Εκείνη είναι εξέχουσα προσωπικότητα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας και έχει τα χαρακτηριστικά του ηγέτη που πηγάζουν από το θάρρος και το παρελθόν της. Στο γράμμα του στις 4 Νοεμβρίου, αναφέρεται ξανά στην Πασιονάρια, το ύφος της οποίας το αναγνωρίζει ακόμα κι όταν δε συνοδεύεται από την υπογραφή της σε κάποια προκήρυξη.

«Η Mundo Obrero αναπαρήγαγε ήδη από προχθές, όταν ξεκίνησε αυτή η ένταση, την προκήρυξη της ΚΕ του ΚΚ προς όλους τους κομμουνιστές και γενικότερα στο λαό. Ένα παλλόμενο κάλεσμα που φαίνεται να είναι γραμμένο από την Πασιονάρια και καταλήγει, αφού υπενθυμίσει πως η άμυνα της Μαδρίτης δεν είναι μόνο δικό του κατόρθωμα (του ΚΚ), αλλά και όλης της αντιφασιστικής Ισπανίας: ‘Κομμουνιστές: εμπρός προς τον θρίαμβο! Να τα δώσουμε όλα, να τα θυσιάσουμε όλα για την άμυνα της Μαδρίτης!’».

Δεν είναι αυτές οι μόνες αναφορές στην Πασιονάρια στο έργο του Πάμπλο, όμως είναι αρκετές για να δείξουν την εκτίμηση και τον σεβασμό που αξίζει η θρυλική Ισπανίδα κομμουνίστρια, που έφτασε να συμβολίζει την αντίσταση του ιβηρικού λαού ενάντια στις αντιδραστικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της Ιβηρικής χερσονήσου.

Το 1936 εκλέχτηκε βουλεύτρια του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας και ύστερα από τρία χρόνια, μετά την ήττα των δημοκρατικών δυνάμεων, εξορίστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη Σοβιετική Ένωση. Το 1942 διορίστηκε Γενική Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας, θέση που διατήρησε μέχρι το 1960, όταν υπέβαλε την παραίτησή της για να γίνει πρόεδρός του.

Η Πασιονάρια έφτασε στην Αβάνα στις 5 Δεκεμβρίου 1963. Η επίσκεψή της αντιπροσώπευε ένα σημαντικό γεγονός για την ακόμα νεαρή Κουβανική Επανάσταση και προσκλήθηκε να παραβρεθεί στους εορτασμούς για την πέμπτη επέτειο της επαναστατικής νίκης του Γενάρη. Στην Κούβα γιόρτασε τα 68α γενέθλια της, στις 9 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Η Πασιονάρια μπόρεσε να επιβεβαιώσει την κοινωνική ανάπτυξη και το κλίμα αναβρασμού και ενθουσιασμού, μέσα στο οποίο ζούσε ο λαός που βρισκόταν μπροστά στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας με νέα χαρακτηριστικά. 

«Στις μέρες του εμφυλίου πολέμου – έγραψε ο Juan Marinello – η Dolores Ibárruri αποκτά μια επική λαμπρότητα που δεν θα την εγκαταλείψει ποτέ. Από όλους θεωρείται μια εικόνα ισχυρή και αγέρωχη, ακούραστη και θαρραλέα. Όσοι από εμάς είχαμε το προνόμιο να δούμε την Dolores στις συγκεντρώσεις και στα χαρακώματα, στην πλατεία και στη συνέλευση, μπορούμε να δηλώσουμε ότι γίναμε μάρτυρες αυτού του σπάνιου γεγονότος, με τον ηγέτη να καθοδηγεί τον λαό και τον λαό με τη σειρά του να υποστηρίζει και να καθοδηγεί τον αληθινό εκφραστή του. Τότε είναι που δημιουργείται ένας άρρηκτος, ιστορικός δεσμός ανάμεσα στην Πασιονάρια, τον λαό και την εποχή της», καταλήγει ο μεγάλος Κουβανός δοκιμιογράφος.

Το 1977, μετά από 38 χρόνια απουσίας, η Πασιονάρια μπόρεσε να επιστρέψει στην Ισπανία, στη συνέχεια εκλέχτηκε βουλεύτρια του Οβιέδο, αλλά δεν έβαλε υποψηφιότητα δύο χρόνια αργότερα, στις εκλογές του 1979, και αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στο έργο της ως πρόεδρος του ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος.

Στις 4 Μαΐου 1976, ενώ βρισκόταν στη Μόσχα, της απονεμήθηκε το παράσιμο Ana Betancourt, και χαρακτηρίστηκε ως «μια απλή λαϊκή γυναίκα, που οι αρετές της εστιάζονται στο ότι δεν ήθελε να γονατίσει μπροστά στους εκμεταλλευτές».

Αυτή η εξαιρετική γυναίκα πέθανε στην Ισπανία το 1989.

Πηγή cubadebate.cu

Μετάφραση Αντωνία Ραλάτου

Προσαρμογή για την παρουσίαση της Αυτογραφίας της στο red n’ noir (27/5/23)