Η αγωνιστική ποιητική φωνή του Βασίλη Ρώτα (5 Μάη 1889 – 30 Μάη 1977)

Ο Βασίλης Ρώτας ήταν ένας πολυγραφότατος συγγραφέας, θεατρικός συγγραφέας και ποιητής για παιδιά και ενήλικες, πεζογράφος (διηγηματογράφος, παραμυθάς, μυθοποιός, δοκιμιογράφος, αρθρογράφος, κριτικός βιβλίου και θεάτρου κ.λπ.), μεταφραστής ποιημάτων, μυθιστορημάτων, θεατρικών έργων (Απάντων των έργων του δραματουργού Ου. Σαίξπηρ). Πολυδιάστατη προσωπικότητα των Γραμμάτων και σημαντικός θεατράνθρωπος, ο Ρώτας δημοσίευε αδιαλείπτως κείμενά του από το 1908 έως το τέλος της ζωής του. Επίσης, ήταν αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης.

Εχουν κυκλοφορήσει από το 1917 έως το 1974 δεκατρείς ποιητικές συλλογές του. Επίσης, έχουν δημοσιευθεί από το 1908 έως το τέλος της ζωής του, σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά, περισσότερα από 900 ποιήματά του και έχουν μελοποιηθεί αρκετά από αυτά από τους συνθέτες Μίκη Θεοδωράκη, Μάνο Χατζιδάκι, Γιάννη Σπανό, Μιχάλη Τερζή, Γιάννη Ζουγανέλη, Νικηφόρο Β. Ρώτα, Κ. Α. Ψάχο, Αλέκο Ξένο και από τον ίδιο τον Βασ. Ρώτα.

Η αγωνιστική, αντιστασιακή, αντιφασιστική και αντιιμπεριαλιστική ποίησή του είναι άγνωστη στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, ακόμη και στην εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή κοινότητα. Και αν είναι γνωστή από κάποιους εκπαιδευτικούς ή πανεπιστημιακούς δασκάλους, είναι βέβαιο ότι δεν διδάσκεται έτσι που να συμβάλλει ουσιαστικά στον κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό μαθητών και φοιτητών, αλλά και για ιστορικούς και φιλολογικούς λόγους.

Στην Κατοχή έγραψε και δημοσίευσε αρκετά ποιήματα για αγωνιστές της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, που οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά και για άλλους που έδωσαν τη ζωή τους σε αντιναζιστικές μάχες («Γιατρός Καρβούνης», «Μήτσος Πολύδωρος», «Νιόνιος Πηλιώτης», «Γιώργος Γρηγοράτος», «Δάσκαλοι», «Σωκράτης», «Σύντροφε χαμόγελο», «Διακόσιοι», «Ανθούς Πρωτομαγιά», «Διακόσια παλικάρια» κ.ά.).

Επίσης, μέσα στην Κατοχή δημοσιεύτηκε το δημώδες ποίημά του «Αδέλφια τούτ’ την άνοιξη»¹, με ταξικό και αγωνιστικό περιεχόμενο:

«Αδέλφια τούτ’ η άνοιξη πουλιά δεν κελαϊδούνε, / μόν’ κελαϊδούνε τ’ άρματα, λαλούνε τα τουφέκια. / Το λεν οι συναγωνιστές ψηλά στα κορφοβούνια. / Δεν είν’ οι σαραντάπηχοι του μύθου οι ανδρειωμένοι / Που λάμπανε από τα χρυσά και τα πολλά τσαπράζια, / παρ’ είναι οι φτωχογέννητοι κι οι φτωχοαναθρεμμένοι, / εργάτες και γραμματικοί, βοσκοί και ζευγολάτες. (…) / Γεια σου χαρά σου η λεβεντιά, το νέο Εικοσιένα, / παιδιά του Ελληνικού λαού, χυμάτε αδερφωμένα. / Πάρετε δίπλα τα βουνά και παγανιά τους κάμπους, / χτυπάτε τ’ άνομα θεριά, φασίστες και προδότες, / να φέρετε τη λευτεριά, να καθαρίσει ο τόπος (…)»

Το ποίημα «Εμπρός όλοι εμπρός» (σ.σ. ή «Μάχη της σοδειάς») είναι ένας επαναστατικός παιάνας, ένας θούριος για τη Μάχη της σοδειάς, κατά την Κατοχή, σαν εκείνον του Ρήγα, προεπαναστατικά:

«(…) Μα θέλει ο εχθρός μας / να κλέψει το βιος μας. / Εμπρός παλικάρι στρατιώτη, / χυμάτε ελασίτες, / ορμάτε επονίτες, / Εμπρός της Ελλάδας η νιότη! (…) Με τ’ όπλο στο χέρι / δρεπάνι, μαχαίρι, / εμπρός, στα χωράφια, στ’ αλώνια! / εμπρός ροβολήστε, / θερίστε, θερίστε, / στον κάμπο βροντάν τα κανόνια! (…)»²

Μετά την Κατοχή έγραψε το ποίημα «Εχετε γεια ψηλά βουνά», σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο:

«(…) Σε σας βουνά μου, τ’ άρματα, σε σας τα παραδίνω. / Τ’ άρματα τούτα σκότωσα φασίστες και τα πήρα, / κι έχουν περίσσια την τιμή, περίσσια και τη δόξα. / Και τώρα εγώ στους κάμπους μας κάτω θα ροβολήσω / να πιάσω τσάπα και κασμά, σφυρί και κλαδευτήρι / να καψοσυγυρίσουμε, να καψομπαλοθούμε / λιγάκι ν’ ανασάνουμε και να ξεκουραστούμε, / γιατί έχουμε πολλή δουλιά ξοπίσω που προσμένει / κι αν ψόφησεν ο φασισμός ζουν όμως οι φασίστες / που χίλια δυο στοχάζονται και χίλια δυο πασκίζουν / για να μας ξαναβάλουνε στη ζεύγλαν αποκάτω. / Ε τώρα θέλει προσοχή να μη μας ξεπουλήσουν / γιατί ‘ναι αυτοί παμπόνηροι, πολλά τερτίπια ξέρουν / και ρίχνουνε το δόλωμα, το χρήμα, το ταγήνι, / και παζαρεύουν τις ψυχές μ’ αλεύρι και κονσέρβα / με λίρα στρογγυλούτσικη, χρυσήν όπου γυαλίζει / ως να σε βάλουν στον ζυγό απ’ όπου πια δε βγαίνεις (…)»³

Με σατιρικό και λίαν δηκτικό πολιτικό και ενίοτε ταξικό και αντιφασιστικό ποιητικό λόγο ρίχνει τα βέλη του κατάστηθα στον αγγλικό και αμερικανικό ιμπεριαλισμό, αλλά και στους φασίστες και ναζιστές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με πρωταγωνιστές το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, με μια σειρά ποιημάτων του, όπου η γλώσσα του Ρώτα «κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει…», τα δε σχήματα λόγου που χρησιμοποιεί είναι μοναδικά (σάτιρα, ειρωνεία, μεταφορά, αλληγορία, εικόνες, έμφαση, υπερβολή): «Το σάλπισμα του Μαμωνά» (1944), «Αγγλικό νεκροταφείο» (1946), «Ο βασιλιάς Μακμπέθ – Το τραγούδι του ανθρώπου» (1945), «Νέα Υόρκη», «Γραφή προς τον εξοχώτατον δόγην της γαληνοτάτης δημοκρατίας εις Αμέρικα» (1947), «Αναφορά» (1947), «Αύγουστος 1966», «Υμνος του αγρότη», «Το Μνημείο» (1961), «Βρόντα, βρόντα αισχρό κανόνι» κ.ά.

Από το δισέλιδο ποίημά του «Ο βασιλιάς Μακμπέθ»:

«(…) Ωιμένα, τι ‘ν’ οι ατρόμητες γυναίκες που χαμογελάνε / καθώς τις λυώνουνε τα τανκς; / Ωιμένα, τι ‘ναι τα σφαγμένα αυτά παιδιά που ρχόνται τραγουδώντας / Κορόιδο Μουσολίνι… / Ω το φρικτό τραγούδι με τ’ απαίσια λόγια… / (βουή του ανέμου) / Χαρείτε νιοι, χαρείτε νιες, / η αυγή γλυκοχαράζει…»⁴

Η ρωταϊκή αγωνιστική ποίηση απαρτίζεται και από φιλειρηνικά/αντιπολεμικά ποιήματα («Ειρήνη», «Ετοιμαστείτε τύραννοι», «Ελα ειρήνη», «Πέρα κει που σβήνει ο ήλιος», «Γρηγόρης Λαμπράκης», «Πορεία ειρήνης» κ.ά.), αντιεξουσιαστικά σονέτα («Ζευγάρι») κ.ά.

Φυσικά, δεν είναι δυνατό να γίνει αναφορά σε ολόκληρη την αγωνιστική ρωταϊκή πίεση σε μια σελίδα εφημερίδας. Χρειάζεται πολύς χώρος για τόσα ποιήματα με τέτοια λογοτεχνική αξία, αλλά και για μια τόση ιστορική αξία, ικανή να προβληματίσει και να εμπνεύσει τη νέα γενιά, κυρίως, καθώς θα μαθαίνει τους αγώνες της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, για λευτεριά, δικαιοσύνη, ειρήνη και εθνική ανεξαρτησία.

Κλείνω το συντομότατο τούτο σημείωμα με αναφορά στα δύο ρωταϊκά ποιήματα: «ΕΑΜ» (με μουσική του ίδιου του Ρώτα), που τραγουδήθηκε σε πολλά μέρη της χώρας μας κατά τον εθνικοαπελευθερωτικό/ταξικό αγώνα της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης:

«Λευτεριά πανώρια κόρη / κατεβαίνει από τα όρη / κι ο λαός την αγκαλιάζει / και χορεύει και γιορτάζει. / ΕΑΜ, ΕΑΜ, ΕΑΜ, ΕΑΜ φωνή λαού / που φτάνει ως τ’ άστρα τ’ ουρανού. (…)»⁵

Επίσης, με το λιγότερο γνωστό, αλλά υπέροχο ποίημά του «ΕΑΜ», ο Ρώτας είχε πρόθεση να ξεσηκώσει τους υπόδουλους στον ναζισμό Ελληνες, σε μια επαναστατική πορεία προς τη λευτεριά τους και την ανεξαρτησία της πατρίδας:

«Απ’ τη Βαβέλ, από τα Σόδομα και Γόμορα / πετάχτη ο Μαμωνάς, καβάλησε τον πόλεμο / κι ερίχτη στην Ελλάδα, μαύρος χαλασμός. (…) / Τινάζει την ποδιά η Ηλέχτρα, ο Ζεύγος ρουθουνίζει, / μιλάει ο Σιάντος, ο Καρβούνης βάζει τ’ άρβυλα, ο Γληνός / πιάνει και γράφει με φωτιά στον τοίχο ΕΑΜ. / Μουγγοί και τρυπωμένοι ξεπετάγονται όλοι ορθοί / και με τις χούφτες τους χωνιά χουγιάζουνε τραντάζει / λαγγάδια και βουνά ο αντίλαλος: ΕΑΜ! (…) / Παιδιά με τα κεφάλια τους καρφώνουν τανκς στον τόπο, / κορίτσια με τα στήθια τους στομώνουν τα κανόνια, / της νιότης το αίμα τραγουδάει: ΕΑΜ! (…)»⁶

Παραπομπές

1. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφ. «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ», 25.4.1944 και στη συνέχεια στο περ. «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ», τεύχ. 70, 1.5.1946-15.5.1946, σ. 1, όπου το ίδιο ποίημά του δημοσιεύτηκε με μουσική παρτιτούρα.

2. Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφ. «ΙΕΡΟΛΟΧΙΤΗΣ», αρ. φύλ. 11, 23.6.1944 και Βασ. Ρώτα, Τραγούδια της Αντίστασης, Εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 1981, σ. 171.

3. Ολόκληρο το ποίημα αναδημοσιεύεται στην ιστοσελίδα «ΑΤΕΧΝΩΣ» (30 Μαΐου 2020), στο άρθρο του Θαν. Ν. Καραγιάννη, «Ο Βασίλης Ρώτας και η αναγκαιότητα μελέτης του ποιητικού έργου του» και φυσικά το ποίημα είναι δημοσιευμένο στο βιβλίο του Βασ. Ρώτα, Τραγούδια της Αντίστασης, ό.π., σ. 66-67.

4. Πρωτοδημοσιέυτηκε στην εφ. «Ο ΡΙΖΟΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ», αρ. φύλ. 42, 4.8.1947 και στα βιβλία του …παρά προστάτας νάχωμεν, Αθήνα 1974, σ. 22-23, Τραγούδια της Αντίστασης, ό.π., σ. 126-127 και Ο αγώνας στα ελληνικά βουνά (Ο Β. Ρώτας στη δεκαετία 1940-1950), Αθήνα 1982, σ. 277-278.

5. Κοίτα στα βιβλία του Βασ. Ρώτα, Τραγούδια της Αντίστασης, ό.π., σ. 66-67 και Θανάση Ν. Καραγιάννη, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και εφήβους, Εκδ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 2007, σ. 437-438.

6. Β. Ρώτα, Τραγούδια της Αντίστασης, ό.π., σ. 16-17.

 

Το άρθρο αναδημοσιεύεται από τον Ριζοσπάστη Σάββατο 27 Μάη 2023 – Κυριακή 28 Μάη 2023