Βίλμα Εσπίν: «Μακάρι όλες οι γυναίκες του κόσμου να φτάσουν κάποτε στον ίδιο βαθμό ανάπτυξης και ισότητας που έχουν οι γυναίκες της πατρίδας μου»
“Από την αρχή της επανάστασης ο Φιντέλ πίστεψε πως η γυναικεία παρουσία είναι απαραίτητη για την οργάνωση και την ανοικοδόμηση της χώρας. Πίστευε πάντα ότι η γυναικεία απελευθέρωση συνδέεται με τα ιδανικά του εργαζόμενου λαού. Εδωσε λοιπόν ιδιαίτερη προσοχή στη θέση των εργαζόμενων γυναικών και κυρίως της αγρότισσας…”
Της Εύας Νικολαΐδου, υποψήφιας βουλευτή του ΚΚΕ στην Α’ Θεσσαλονίκη
Αν με ρωτήσουν τι θέλω να ξαναζήσω στη ζωή μου, ανάμεσα σε άλλα, είναι να ακούσω άλλη μια φορά τον Φιντέλ Κάστρο να μιλάει σε χιλιάδες Κουβανούς, στη μεγάλη πλατεία της Αβάνας, καθισμένη δίπλα στην Εσπίν Βίλμα Κάστρο και τον άντρα της, Ραούλ, αδερφό του Φιντέλ. Οπως τότε, το 1989, στο ταξίδι μας στην Κούβα, μαζί με τον αρχιτέκτονα – φωτογράφο, Γιώργο Πασχάλη, που ζήσαμε επί είκοσι περίπου μέρες μια εμπειρία συγκλονιστική. Ετοιμάζω βιβλίο με αυτό το θέμα και πληθώρα φωτογραφιών απ’ όλη την Κούβα. Αυτό μου το όνειρο θα μείνει ευσεβής πόθος διότι σαν σήμερα αποχαιρετούσαν εκατομμύρια γυναίκες την Πρόεδρο της Ομοσπονδίας τους, Εσπίν Βίλμα.
Ανασυνθέτοντας τη μνήμη, θυμήθηκα τη γνωριμία μας, τις συναντήσεις μας και τις συνεντεύξεις που μου έδωσε. Είναι κι αυτό μια μορφή επικοινωνίας. Την Εσπίν Βίλμα συνάντησα για πρώτη φορά το 1980, στην Παγκόσμια Συνάντηση Γυναικών, στη Κοπεγχάγη, σ’ ένα διεθνές συνέδριο όπου απ’ όλες τις χώρες του κόσμου, σημαντικές γυναίκες μίλησαν για τη θέση της γυναίκας. Τότε, μου έδωσε μία συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο Κυριακάτικο Βήμα, στις 7/9/1980. Ομως, στη δεύτερη συνάντησή μας, στο γραφείο της στην Κούβα, μιλήσαμε πιο άνετα.
Σ’ έναν τοίχο του γραφείου της, κορνιζαρισμένος ο εθνικός ύμνος της Κούβας. «Μη φοβάσαι τον ένδοξο θάνατο, γιατί το να πεθαίνεις για την πατρίδα σου, σημαίνει να ζεις. Το να ζεις με αλυσίδες, είναι ζωή βουτηγμένη στη ντροπή και την ατιμία. Ακούστε το κάλεσμα της σάλπιγγας! Στ’ άρματα παλικάρια!».
Μ’ ένα γλυκό χαμόγελο και με ζεστή υποδοχή, απάντησε στις ερωτήσεις μου:
«Μακάρι όλες οι γυναίκες του κόσμου να φτάσουν κάποτε στον ίδιο βαθμό ανάπτυξης και ισότητας που έχουν οι γυναίκες της πατρίδας μου». Αυτή τη φράση τονίζει η Εσπίν Βίλμα Κάστρο, μιλώντας για την αξιοζήλευτη θέση των Κουβανέζων, στη χώρα των 9.000.000 κατοίκων που από τις 16 Φεβρουαρίου 1959 κυβερνάει ο κουνιάδος της Φιντέλ Κάστρο.
Παλιά αγωνίστρια και τώρα μητέρα τεσσάρων παιδιών και πρόεδρος της Ομοσπονδίας Κουβανέζων γυναικών, μιλάει για τη θέση της γυναίκας στην Κούβα:
«Από την επανάσταση κι ύστερα, η ζωή των γυναικών έχει αλλάξει τελείως. Πολλές αλλαγές έγιναν, άλλωστε, σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνικής ζωής. Εργαστήκαμε εμείς οι γυναίκες σκληρά για να βοηθήσουμε την ανάπτυξη της οικονομίας και της παιδείας. Οι Κουβανέζες είναι μέρος του λαού και εργάστηκαν όπως όλοι για την πρόοδο της Κούβας. Αλλωστε, από την αρχή της επανάστασης ο Φιντέλ πίστεψε πως η γυναικεία παρουσία είναι απαραίτητη για την οργάνωση και την ανοικοδόμηση της χώρας. Πίστευε πάντα ότι η γυναικεία απελευθέρωση συνδέεται με τα ιδανικά του εργαζόμενου λαού. Εδωσε λοιπόν ιδιαίτερη προσοχή στη θέση των εργαζόμενων γυναικών και κυρίως της αγρότισσας. Βλέπει τις εργαζόμενες σαν κινητήρια δύναμη για την πρόοδο. Ετσι, απ’ την αρχή της επανάστασης συγκροτήθηκαν διάφορες γυναικείες οργανώσεις που δούλεψαν στην επαρχία, στα βουνά, στις πόλεις – παντού. Οργανώσαμε και την Ομοσπονδία Γυναικών στην οποία ανήκουν όλες οι γυναικείες οργανώσεις».
Προσιτή η εκπαίδευση
Ερώτηση: Πώς είναι οργανωμένη η παιδεία στην Κούβα και ποια είναι η σχέση γυναίκας – εκπαίδευσης;
«Εχουμε φτάσει σ’ ένα πολύ υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Το σύστημά μας είναι ελεύθερο και προσφέρεται δωρεάν στον καθένα. Λειτουργούν σχολεία για όλες τις βαθμίδες, για όλες τις ηλικίες και σε κάθε περιοχή της Κούβας. Στην πατρίδα μου ο κάθε άνθρωπος σπουδάζει κάτι. Δεν έχουμε αναλφάβητους. Οσο για τα γυναικεία σωματεία, συνεργάστηκαν απ’ την αρχή της Επανάστασης με τις δασκάλες των σχολείων και δημιούργησαν μια μορφωτική εκστρατεία ειδική για τις γυναίκες. Ετσι όλες οι γυναίκες ενημερώθηκαν και μπόρεσαν να διαλέξουν τους τομείς στους οποίους ήθελαν να εκπαιδευτούν».
Ερώτηση: Ποιος είναι ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια;
«Φτιάξαμε μια κοινωνία ισότητας των φύλων. Αντρες και γυναίκες έχουν τις ίδιες ευθύνες. Λειτουργεί σήμερα στην Κούβα ένα κυβερνητικό γραφείο που ασχολείται αποκλειστικά με τα οικογενειακά θέματα. Δημιουργήθηκε πριν από πολλά χρόνια, για να υποστηρίξει τα δικαιώματα και των δύο συζύγων και φροντίζει να εκτελούν τις υποχρεώσεις τους. Εκτός από αυτό, προστατεύει τα δικαιώματα του παιδιού και βοηθάει τους γονείς να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους προς τα παιδιά τους και να κάνουν ό, τι είναι δυνατό για τη μόρφωση και την ανάπτυξη και τη μόρφωσή τους.
Η πολιτική μας αυτή σχετικά με την οικογένεια θεωρήθηκε πολύ ενδιαφέρουσα και μελετήθηκε για εφαρμογή και σε άλλες χώρες».
Οι Κουβανέζες στην πολιτική
Ερώτηση: Ποια είναι η θέση της Κουβανέζας στην πολιτική ζωή;
«Εχουμε πάρα πολλές γυναίκες στα υπουργεία, στη διοίκηση, στη δημόσια ζωή. Εκτός από το υπουργείο Οικογένειας έχουμε άλλο, ειδικό υπουργείο για το Παιδί. Και σ’ αυτό εργάζονται πολλές γυναίκες που φροντίζουν για τον προσανατολισμό, την ανάπτυξη και την εξέλιξη των μικρών Κουβανέζων».
Ερώτηση: Πιστεύετε ότι το πολιτικό κι εκπαιδευτικό σύστημα μιας χώρας επηρεάζει τη θέση της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο;
«Πιστεύω πως είναι οι δύο κύριοι παράγοντες και οι πιο καθοριστικοί για τη θέση της γυναίκας. Από τα παιδικά του χρόνια ακόμα, ο άνθρωπος πρέπει να ξεκαθαρίσει το ρόλο του και το νόημα της ζωής του και να μάθει να βλέπει τον άλλο σαν μια ανθρώπινη ύπαρξη ίση με τις άλλες. Οι δάσκαλοι πρέπει να είναι ειδικά εκπαιδευμένοι για να μπορούν να μάθουν στα παιδιά ότι πρέπει να μεγαλώνουν χωρίς διακρίσεις κι ότι είναι ικανοί – είτε άντρες είτε γυναίκες – να παλέψουν στη ζωή. Η μόρφωση και η εκπαίδευση που δίνει μια χώρα παίζει αποφασιστικό ρόλο για τη θέση της γυναίκας. Το άλλο και σημαντικό είναι η πολιτική. Από το πολιτικό σύστημα προέρχονται οι ανισότητες και οι διακρίσεις. Οταν μια χώρα βλέπει τη γυναίκα σαν παραγωγική δύναμη και βοηθάει ώστε να διαμορφώσει αυτή μια ολόπλευρη προσωπικότητα, τότε η χώρα αυτή έχει πετύχει την ισότητα».
Ερώτηση: Τι χρειάζονται οι γυναικείες οργανώσεις στην Κούβα αφού υπάρχει ισοτιμία;
«Δουλεύουμε στις γυναικείες οργανώσεις για την κοινωνική πρόοδο και για τη διατήρηση του συστήματος. Οι γυναίκες δουλεύουν για την οργάνωση διάφορων εκδηλώσεων και, γενικά, αναπτύσσουν μια δράση που δε βοηθάει μόνο τις ίδιες αλλά ολόκληρο το σύστημα, την Επανάσταση».
Ερώτηση: Σαν ηγέτιδα του επαναστατικού κινήματος της επαρχίας Οριέντε, πώς θα κρίνατε το γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα;
«Το γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα τράφηκε από δύο πηγές. Την οικονομική φτώχεια των γυναικών, όπως είναι οι γυναίκες της Αφρικής και τον πνευματικό και συναισθηματικό τους εξευτελισμό. Γυναίκες που στερούνται τα κοινωνικά και οικονομικά πλεονεκτήματα θα επαναστατήσουν πιο γρήγορα. Ιδίως, αυτές που βλέπουν τον εαυτό τους απομονωμένο και καταπιεσμένο μέσα στο ιμπεριαλιστικό καθεστώς. Εμείς πετύχαμε καλύτερη και πιο δίκαιη θέση της γυναίκας γιατί άλλαξε η κοινωνικοοικονομική κατάσταση του παρελθόντος. Η φεμινιστική συνείδηση μπορεί ν’ αναπτυχθεί μόνο από μια σοσιαλιστική ιδεολογία. Οπως η γυναίκα αποτελεί μέρος του επαναστατικού αγώνα για την απελευθέρωση της κοινωνίας έτσι είναι απαραίτητο να αγωνιστεί για να ξεφύγει από τα δεσμά της καταπίεσης που τη θέλουν απομονωμένη και περιφρονημένη».
Οταν της είπα το πόσο συγκλονιστική ήταν η ομιλία του Φιντέλ Κάστρο, λίγες μέρες πριν, και όλη αυτή η αφήγησή του για το πώς έγινε κομμουνιστής, μου απάντησε ότι την έχει ακούσει πολλές φορές σε οικογενειακές συγκεντρώσεις και την έχει μάθει σχεδόν απ’ έξω:
«Ημουν γιος ενός γαιοκτήμονα – αυτό ήταν ένας λόγος για να είμαι αντιδραστικός. Μορφώθηκα σε θρησκευτικά σχολεία όπου πήγαιναν τα παιδιά των πλουσίων – ένας ακόμη λόγος για να είμαι αντιδραστικός. Ζούσα στην Κούβα, όπου όλες οι ταινίες, οι εκδόσεις και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ήταν «Made in USA» (αμερικανικής κατασκευής) – ένας τρίτος λόγος για να είμαι αντιδραστικός. Σπούδασα σ’ ένα πανεπιστήμιο όπου από 15.000 φοιτητές, μόνο τριάντα ήταν αντιιμπεριαλιστές κι εγώ ήμουν ένας από εκείνους τους τριάντα στο τέλος. Οταν μπήκα στο πανεπιστήμιο, μπήκα ως γιος γαιοκτήμονα – και για να κάνουμε τα πράγματα χειρότερα, ήμουν πολιτικά αγράμματος.
Και κάτι άλλο. Κανένα κομματικό μέλος, κανένας κομμουνιστής, κανένας σοσιαλιστής ή εξτρεμιστής δεν με πήρε με το μέρος του να με κατηχήσει. Οχι. Μου έδωσαν ένα μεγάλο, βαρύ, διαβολεμένο, πληκτικό και ανυπόφορο διδακτικό βιβλίο που προσπαθούσε να εξηγήσει την πολιτική οικονομία από αστική άποψη – αυτό το πράγμα το έλεγαν πολιτική οικονομία!
Κι αυτό το ανυπόφορο βιβλίο παρουσίαζε τις κρίσεις της υπερπαραγωγής και άλλα τέτοια προβλήματα σαν τα πιο φυσικά πράγματα στον κόσμο. Εξηγούσε πως στη Βρετανία, όταν υπήρχε αφθονία κάρβουνου, υπήρχαν εργάτες που δεν είχαν καθόλου, γιατί σύμφωνα με τους αδυσώπητους φυσικούς και αμετάβλητους νόμους της ιστορίας, της κοινωνίας και της φύσης, παρουσιάζονται αναπόφευκτα κρίσεις υπερπαραγωγής και όταν παρουσιάζονται φέρνουν ανεργία και πείνα. Δηλαδή, όταν υπάρχει πολύ κάρβουνο, οι εργάτες κρυώνουν και πεινούν!
Ετσι εκείνος ο γιος του γαιοκτήμονα, που είχε μορφωθεί σε αστικά σχολεία και σύμφωνα με την αμερικανική προπαγάνδα, άρχισε να σκέφτεται πως κάτι έφταιγε σε αυτό το σύστημα, κάτι δεν έβγαζε νόημα…
Λοιπόν, μια μέρα έπεσε στα χέρια μου ένα αντίγραφο του Κομμουνιστικού Μανιφέστου – του ξακουστού Κομμουνιστικού Μανιφέστου – και διάβασα μερικά πράγματα που δεν ξέχασα ποτέ.. Τι φράσεις, τι αλήθειες! Και βλέπαμε εκείνα τα πράγματα κάθε μέρα!
Ενιωθα σαν μικρό ζώο που γεννήθηκε σ’ ένα δάσος, το οποίο δεν καταλάβαινε. Τότε, εντελώς ξαφνικά, βρίσκει έναν χάρτη εκείνου του δάσους – μια περιγραφή, μια γεωγραφία εκείνου του δάσους και όλων μέσα σ’ αυτό. Τότε ήταν που βρήκα τον προσανατολισμό μου…»
Η Εσπίν Βίλμα Κάστρο, ενώ είχε μελετήσει χορό και τραγούδι, αργότερα σπούδασε Χημικός Μηχανικός κι ήταν από τις πρώτες γυναίκες στην Κούβα που ασχολήθηκαν με αυτό το αντικείμενο. Βοήθησε στην Επανάσταση της Κούβας ενώ η ικανότητά της να μιλάει Ισπανικά αλλά και Αγγλικά της έδωσε τη δυνατότητα να εκπροσωπεί το επαναστατικό κίνημα σε διεθνές επίπεδο. Διετέλεσε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κουβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος από το 1965 έως το 1989.
