Οδυσσέας Ελύτης: Τα Ρω του Έρωτα – «Πάντα πάντα θα ‘ναι αργά, δεύτερη ζωή δεν έχει»

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 του Νοέμβρη 1911 στο Ηράκλειο και είναι από τους σπουδαιότερους ποιητές μας.

Εκτός από το κορυφαίο έργο του, Το Άξιον Εστί, αλλά και από τις ποιητικές συλλογές, όπως Οι Προσανατολισμοί, Ο ήλιος ο πρώτος, Έξη και μία τύψεις για τον ουρανό, Το μονόγραμμα, Ο ήλιος ο ηλιάτορας και τόσα άλλα αξιόλογα έργα, έγραψε και τα Ρω του Έρωτα.

Από την τρίτη έκδοση των τραγουδιών, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Ελύτης, με τον τίτλο, Τα Ρω του Έρωτα, των εκδόσεων “ύψιλον/βιβλία” (1986), διαβάζουμε αντί προλόγου, το σημείωμά του:

«Οι άγγελοι τραγουδάνε. Και οι ερωτευμένοι επίσης. Πίσω από κάθε ανάταση, από κάθε μεράκι, μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να ταξιδέψει από χείλη σε χείλη. Δεν είναι λίγο αυτό. Είναι η χαρά να δίνεις χαρά στους άλλους, είναι αυτό που μας βαστάει στη ζωή. Γι’ αυτό, κοντά στα ποιήματά μου δοκίμασα να γράψω και μερικά τραγούδια, χωρίς να τα υποτιμώ καθόλου. Έτσι ή αλλιώς, μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ’ ακούσουν. Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες. Δεν τους ξέρω και, πάντως, δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπόρεσα ίσως να τους ακολουθήσω. Δουλεύει ο καθένας όπως νιώθει. Και η θάλασσα είναι απέραντη, τα πουλιά μυριάδες, οι ψυχές όσες και οι συνδυασμοί που μπορούν να γεννήσουν οι ήχοι και τα λόγια, όταν ο έρωτας και το όνειρο συμβασιλεύουν.»

Τα Ρω του Έρωτα αποτελούνται από τις εξής ενότητες:

Μικρές Κυκλάδες, Το θαλασσινό τριφύλλι, Η Παναγιά των Κοιμητηρίων,  Ο Χαμαιλέων, Οι Ανορθογραφίες, Τ’ Αφανέρωτα, Τα Ρω του Έρωτα, Τραγούδια από τον Brecht, Τραγούδια από τον Lorca.

Από την ενότητα Τα Ρω του Έρωτα  (απόσπασμα):

1.
Αρχή του κόσμου πράσινη
και αγάπη μου θαλασσινή
Την κλωστή σου λίγο λίγο
τραγουδώ και ξετυλίγω

2.
Διαβάζω μέσα το νερό
το άλφα το βήτα και το Ρω
Τα δύο γυμνά σου πόδια
τους κήπους και τα ρόδα

3.
Σ’ ένα πουκάμισό μου
σε φορώ και περπατάω
Με το σώμα το μισό μου
στο δικό σου που κρατάω

7.
Άκουσα μες στο ύπνο σου
που κολυμπούσε ο κύκνος σου
Τα δύο μας τα ονόματα
ν’ αλλάζουν χίλια χρώματα

12.
Στήνει καρτέρι ο κεραυνός
χώρια να μας πετύχει
Μα ‘ναι μεγάλος ο ουρανός
και τοσοδούλα η Τύχη

28.
Να ‘χα μια γομολάστιχα
να πιάνει στα Γραμμένα
Να σβήσω τα τετράστιχα
και να κρατήσω εσένα

***

Μαρίνα

Από την ενότητα Μικρές Κυκλάδες (Τα Ρω του Έρωτα)
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης – Ερμηνεία: Ντόρα Γιαννακοπούλου

Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω
λουΐζα και βασιλικό
Μαζί μ’ αυτά να σε φιλήσω
και τι να πρωτοθυμηθώ

Τη βρύση με τα περιστέρια
των Αρχαγγέλων το σπαθί
Το περιβόλι με τ’ αστέρια
και το πηγάδι το βαθύ

Τις νύχτες που σε σεργιανούσα
στην άλλην άκρη τ’ ουρανού
Και ν’ ανεβαίνεις σε θεωρούσα
σαν αδερφή του Αυγερινού

Μαρίνα πράσινό μου αστέρι
Μαρίνα φως του Αυγερινού
Μαρίνα μου άγριο περιστέρι
και κρίνο του καλοκαιριού

*

Το θαλασσινό τριφύλλι

Από την ενότητα «Το Θαλασσινό τριφύλλι» (Τα Ρω Του Έρωτα)
Μουσική: Λίνος Κόκοτος – Ερμηνεία: Ρένα Κουμιώτη

Μια φορά στα χίλια χρόνια
του πελάγου τα τελώνια
Μες στα σκοτεινά τα φύκια
μες στα πράσινα χαλίκια
Το φυτεύουνε και βγαίνει
πριν ο ήλιος ανατείλλει
Το μαγεύουνε και βγαίνει
το θαλασσινό τριφύλλι

Κι όποιος το’ βρει δεν πεθαίνει
Κι όποιος το’ βρει δεν πεθαίνει

Μια φορά στα χίλια χρόνια
κελαηδούν αλλιώς τ’ αηδόνια
Δεν γελάνε μήτε κλαίνε
μόνο λένε μόνο λένε:
–Μια φορά στα χίλια χρόνια
γίνεται η αγάπη αιώνια
Να’ χεις τύχη να’ χεις τύχη
κι η χρονιά να σου πετύχει

Κι από τ’ ουρανού τα μέρη
την αγάπη να σου φέρει

Το θαλασσινό τριφύλλι
ποιος θα βρει να μου το στείλει
Ποιος θα βρει να μου το στείλει
το θαλασσινό τριφύλλι

*

Το δελφινοκόριτσο

Από την ενότητα «Το θαλασσινό τριφύλλι» (Τα Ρω του Έρωτα)
Μουσική: Λίνος Κόκοτος – Ερμηνεία: Μιχάλης Βιολάρης

Εκεί της Ύδρας τ’ ανοιχτά και των Σπετσώ
να σου μπροστά σου ένα δεκλφινοκόριτσο

– Μωρέ του λέω πού ‘ναι το μισοφόρι σου
έτσι γυμνούλι πας να βρεις τ’ αγόρι σου;

– Αγόρι εγώ δεν έχω μου αποκρίνεται
βγήκα μια τσάρκα για να δω τι γίνεται

Δίνει βουτιά στα κύματα και χάνεται
ξανανεβαίνει κι απ’ τη βάρκα πιάνεται

Θε μου συγχώρεσέ μου σκύβω για να δω
κι ένα φιλί μου δίνει το παλιόπαιδο

Σα λεμόνια τα στήθη του μυρίζουνε
κι όλα τα μπλε στα μάτια του γυαλίζουνε

– Χάιντε μωρό μου ανέβα και κινήσαμε
πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαμε

*

Η ποδηλάτισσα

Από την ενότητα «Η Παναγία των κοιμητηρίων» (Τα Ρω Του Έρωτα)
Μουσική: Μιχάλης Τρανουδάκης – Ερμηνεία: Αφροδίτη Μάνου

Το δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα
που ‘κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα

Βρήκα τα φρούτα που ‘χε το πανέρι της
το δακτυλίδι που ‘πεσε απ’ το χέρι της

Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της
της ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της

Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη
μια πέτρα διάφανη πού ‘μοιαζε με δάκρυ

Τα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα
κι έλεγα πού ‘ναι πού ‘ναι η ποδηλάτισσα

Την είδα να περνά πάνω απ’ τα κύματα
την άλλη μέρα πάνω απ’ τα μνήματα

Την τρίτη νύχτωσ’ έχασα τ’ αχνάρια της
στους ουρανούς ανάψαν τα φανάρια της

*

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι

Από την ενότητα «Τ’ Αφανέρωτα» (Τα Ρω Του Έρωτα)
Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου – Ερμηνεία : Ελευθερία Αρβανιτάκη

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
τ’ άγριο μαλλί σου στην τρικυμία
το ραντεβού μας τη μία
Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
τα μαύρα μάτια σου το μαντίλι
την εκκλησούλα με το καντήλι
Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
κι εμάς τους δύο χέρι με χέρι

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
με τα μισόλογα τα σβησμένα
τα καραβόπανα τα σχισμένα
Μες στις αφρόσκονες και τα φύκια
όλα τα πήρε τα πήγε πέρα
τους όρκους που έτρεμαν στον αέρα
Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
κι εμάς του δύο χέρι με χέρι

*

Το παράπονο

Από την ενότητα «Τ’ αφανέρωτα» (Τα Ρω του Έρωτα)
Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου – Ερμηνεία: Ελευθερία Αρβανιτάκη

Εδώ στου δρόμου τα μισά
έφτασε η ώρα να στο πω
Άλλα είν’ εκείνα που αγαπώ
γι’ αλλού γι’ αλλού ξεκίνησα

Στ’ αληθινά στα ψεύτικα
το λέω και τ’ ομολογώ
Σαν να’ νουν άλλος κι όχι εγώ
μες στη ζωή πορεύτηκα

Όσο κι αν κανείς προσέχει
όσο κι αν τα κυνηγά
Πάντα πάντα θα’ ναι αργά
δεύτερη ζωή δεν έχει

*

Ο Αντόνιο Τόρρες Χερέντια στο δρόμο της Σεβίλλιας

Τραγούδια από τον Lorca (Τα Ρω του Έρωτα)
Οδυσσέας Ελύτης: μετάφραση – απόδοση
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης – Romancero Gitano (1967) – Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη

Κάτου στης ακροποταμιάς
το μονοπάτι περπατάει
κρατώντας βέργα λυγαριάς
ο Αντόνιο Τόρρες Χερέντια
και στη Σεβίλλια πάει

Τα κατσαρά του γυαλιστά
πέφτουν στα μάτια του μπροστά
στην όψη του είναι μελαψός
από του φεγγαριού το φως

Κάποτε λίγο σταματά
κόβει λεμόνια στρογγυλά
τα ρίχνει το νερό να στρώσει
και να το χρυσαφώσει

Εκεί στης ακροποταμιάς
το μονοπάτι να: τον φτάνουν
κάτω απ’ τα κλώνια μιας φτελιάς
χωροφυλάκοι και τον πιάνουν

Αποβραδίς η ώρα οκτώ
το σούρνουν σε κελί μικρό
απόξω κάθονται φυλάνε
πίνουν ρακί και βλαστημάνε

*

Η Κυρά η Παντέρμη

Τραγούδια από τον Lorca (Τα Ρω Του Έρωτα)
Οδυσσέας Ελύτης: μετάφραση – απόδοση
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης – Romancero Gitano (1967) – Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη

Σκάβουν το χώμα οι πετεινοί
σκάβουν ζητώντας την αυγή
την ώρα που απ’ τα σκοτεινά
η Κυρά η Παντέρμη ροβολά

Μαύρη μαυρίλα είν’ η ψυχή της
κι ωχρό μπακίρι το πετσί της
τα στήθια της ωσάν τ’ αμόνια
που τα χτυπούν χωρίς συμπόνια

– Παντέρμη τι ζητάς εδώ
μόνη σου δίχως σύντροφό;

– Κι αν είναι κάτι που ζητώ
πε μου σε γνοιάζει εσένανε;
Ζητάω ‘κείνο που ζητώ
ζητάω την ίδια εμένανε

– Παντέρμη πες ποιος ο καημός σου
ποιος ο αγιάτρευτος καημός σου;

– Ποιος ο καημός μου; Μαύρη πίσσα
γίνη’ η λινή μου η πουκαμίσα
και μες στο σπίτι σαν τρελή
σούρνω το ξέπλεκο μαλλί

– Παντέρμη λούσε το κορμί σου
λούσ’ το χελιδονονερό
κι άσε Κυρά μου την ψυχή σου
άσ’ τηνε να ‘βρει αναπαμό

Άχου τσιγγάνικες ψυχές
όλο κρυφές νεροσυρμές
πίκρες μαζί και θάματα
στα μακρινά χαράματα

*

Ανάγκη να σε πάρω εγώ

Τραγούδια από τον Brecht (Τα Ρω του Έρωτα)
Οδυσσέας Ελύτης: μετάφραση – απόδοση
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις (Ο κύκλος με την κιμωλία) – Ερμηνεία:  Αρλέτα

Ανάγκη να σε πάρω εγώ
που έτσι σε απαρατήσανε
μονάχο κι έρμο κι ορφανό
παιδάκι μου που σ’ αγαπώ
σε μαύρες μέρες και σκληρές
μη μου ζητάς το αδύνατο

Δρόμο σε πήγα δρόμο μακρινό
νυχτόημερα βαδίζοντας
πείνασα και ματώθηκα
κι ήταν το γάλα σου ακριβό
να να σ’ αφήσω δεν μπορώ
παιδάκι μου σε πόνεσα

Το ρούχο το μεταξωτό
μες στο ποτάμι το ‘ριξα
φτωχά κουρέλια σου φορώ
πλένω σε και βαπτίζω σε
με το κατάψυχρο νερό
μην κλαις και μου πικραίνεσαι

*

Τέσσερεις στρατηγοί

Τραγούδια από τον Brecht (Τα Ρω του Έρωτα)
Οδυσσέας Ελύτης: μετάφραση – απόδοση
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις (Ο κύκλος με την κιμωλία) – Ερμηνεία: Γιώργος Μούτσιος

 Τέσσερεις στρατηγοί κινάν και παν
για πόλεμο στο μακρινό το Ιράν

Μα ο πρώτος από πόλεμο δεν κάτεχε
ο δεύτερος στις κακουχίες δεν άντεχε
ο τρίτος ήταν υποκείμενο γελοίο
κι οι τέσσερεις φοβότανε το κρύο

Τέσσερις στρατηγοί κινάν και παν
αλλά δεν φτάνουνε ποτέ στο Ιράν

*

Του μικρού Βοριά

Από τις Μικρές Κυκλάδες (Τα Ρω Του Έρωτα)
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης – Ερμηνεία: Ντόρα Γιαννακοπούλου

Του μικρού Βοριά παράγγειλα
να ‘ναι καλό παιδάκι
Μη μου χτυπάει πορτόφυλλα
και στο παραθυράκι

Γιατί στο σπίτι που αγρυπνώ
η αγάπη μου πεθαίνει
Και μες στα δάκρυα την κοιτώ
που μόλις ανασαίνει

Με πιάνει το παράπονο
γιατί στον κόσμο αυτόνα
Τα καλοκαίρια τα ‘χασα
κι έφτασα στο χειμώνα

Σαν το καράβι που άνοιξε
τ’ άρμενα κι αλαργεύει
Θωρώ να χάνονται οι στεριές
κι ο κόσμος λιγοστεύει

Γεια σας περβόλια γεια σας ρεματιές
γεια σας φιλιά και γεια σας αγκαλιές
Γεια σας οι κάβοι κι οι ξανθοί γιαλοί
γεια σας οι όρκοι οι παντοτινοί

*

Από Τα Ρω του Έρωτα και από την ενότητα «Οι Ανορθογραφίες»

Οι δύο Παράδεισοι

Δύο είν’ οι Παράδεισοι
που λέει κι η παράδοση:

Είν’ ένας μες στους ουρανούς
που μήτε το χωράει ο νους

Κι όπου αδερφέ μου για να πας
θα ‘ναι από δίπλα σου ο παπάς

Είν’ ένας άλλος εδωνά
κι ας μην τον βλέπεις πουθενά

Όρη θάλασσες και βράχοι
μοιάζει λίγος κι όλα τα ‘χει

Έχει βιόλες έχει κρίνα
Σεραφείμ με μαντολίνα

Έχει γλύκες έχει τρέλες
του διαόλου τις κοπέλες

Μοιάζει λίγος κι όλα τα ‘χει
να βουτάς κι ό,τι σου λάχει

Επιμέλεια αφιερώματος: Στρατής Γαλιάτσος