Η λήθη ως άλλοθι και η ιερότητα της μνήμης

Είναι πολύ συχνό φαινόμενο όταν αναφέρουμε σε κάποιον κάτι που έχει πει ή κάνει στο παρελθόν και μας έχει ενοχλήσει να απαντάει ότι δεν το θυμάται, ακόμα και όταν το χρονικό διάστημα που έχει μεσολαβήσει είναι πολύ μικρό. Είναι πολύ βολικό όταν έρχεσαι σε δύσκολη θέση να επικαλείσαι τη λήθη αντί να αναγνωρίσεις το λάθος σου και να ζητήσεις συγγνώμη. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στον δημόσιο λόγο. Πολλές φορές κάποιοι πολιτικοί όταν έρχονται στην επιφάνεια δηλώσεις και κείμενά τους απ’ το παρελθόν που έρχονται σε αντίθεση με τον σημερινό τους λόγο και τις σημερινές τους πράξεις, δηλώνουν ότι δεν θυμούνται τις επίμαχες δηλώσεις γιατί έχουν γίνει πολύ παλιά. Εξάλλου είναι κυρίαρχη η αντίληψη ότι κάτι που έγινε πριν από χρόνια δεν έχει πια καμία σημασία, ότι κάτι που γίνεται τώρα σε μερικά χρόνια δεν θα το θυμάται κανείς και ότι ένα γεγονός του παρελθόντος ανήκει αποκλειστικά εκεί. Αυτή την αντίληψη απηχεί η λαϊκή έκφραση «Περασμένα ξεχασμένα».

Η ίδια η πραγματικότητα, όμως, έρχεται να διαψεύσει αυτή την αντίληψη. Υπάρχουν βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες και προκαταλήψεις που ανάγονται σε ιστορικές περιόδους όχι και τόσο κοντινές. Πόσοι άνθρωποι δεν μισούν γειτονικούς λαούς λόγω κάποιου πολέμου που έγινε πριν από έναν αιώνα; Επίσης υπάρχουν ιστορικά γεγονότα, για κάποιους μακρινά, που έχουν αφήσει βαθιές πληγές που παραμένουν ανοιχτές. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα εγκλήματα των ναζί στην κατεχόμενη Ελλάδα. Οι ηθικοί και φυσικοί αυτουργοί τους παρέμειναν, στην πλειοψηφία τους, ατιμώρητοι και τα θύματα δεν αποζημιώθηκαν ποτέ. Μήπως όμως το να φέρνουμε στη μνήμη μας γεγονότα του παρελθόντος μάς εμποδίζει να αντιληφθούμε τη σημερινή πραγματικότητα που οι συνθήκες είναι διαφορετικές; Για να απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα πρέπει πρώτα να απαντήσουμε σε ένα άλλο. Ποιοι επωφελούνται απ’ τη δική μας λήθη;

Ποιοι λοιπόν έχουν συμφέρον να ξεχάσουμε τα Τέμπη, το Σάμινα, τη Ρικομέξ, τις κρατικές δολοφονίες, την αστυνομική βία, την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τα εγκλήματα των βασανιστών της χούντας, την Εθνική Αντίσταση, τα εγκλήματα των ναζί και των ντόπιων συνεργατών τους, ότι ακόμα και στις μεγαλύτερες τραγωδίες κάποιοι βρήκαν την ευκαιρία να πλουτίσουν; Οι απαντήσεις και στα δύο ερωτήματα είναι, νομίζω, προφανείς.

Νίκος Σουβατζής