Κυκλοφόρησαν οι Δώδεκα του Αλεξάντρ Μπλοκ

«Μπορεί η διανόηση να συνεργαστεί με τους μπολσεβίκους; Μπορεί και οφείλει. Είμαι πολιτικά αναλφάβητος κι έτσι δεν έχω τη δυνατότητα να εξετάσω τις συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να υπάρξει μια τέτοια συνεργασία. Αλλά κάτι μέσα μου λέει πως μπορεί να μοιάζει με μουσική συμφωνία. Ανεξάρτητα από τα πρόσωπα, η διανόηση διακατέχεται από την ίδια μουσική με τους μπολσεβίκους. Η διανόηση ήταν πάντα επαναστατική. Τα διατάγματα των μπολσεβίκων είναι σύμβολα πνευματικότητας»1

Αυτή ήταν μια δήλωση του Αλεξάντρ Μπλοκ στο φύλλο της 18ης Ιανουαρίου 1918 της εφημερίδας Ηχώ της Πετρούπολης.

Οι εκδόσεις Γκοβόστη σε μια επετειακή έκδοση για τα 100 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης κυκλοφόρησαν το έργο του ποιητή Δώδεκα. Το ποίημα κατέχει ιστορική θέση αλλά δεν αντανακλά την Οκτωβριανή Επανάσταση σε όλη της την έκταση.

Κυκλοφόρησαν οι Δώδεκα του Αλεξάντρ Μπλοκ

Απαρτίζεται από δώδεκα κομμάτια και πήρε τον τίτλο του από τους δώδεκα στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού που περιπολούνε νύχτα στους δρόμους της Πετρούπολης· χειμώνα του 1917-18. Στην πορεία τους συναντούν πρόσωπα με χαρακτηριστικά στρωμάτων που υπήρχαν στην προεπαναστατική κοινωνία. Ο μεταφραστής της ελληνικής έκδοσης, ο ποιητής Γιώργος Μπλάνας, έχει γράψει και μια εισαγωγή η οποία δεν περιορίζεται σε πληροφοριακά στοιχεία αλλά περιλαμβάνει και κάποιες  ερμηνείες του, για τη σοβιετική κριτική καθώς και για άλλα θέματα, με τις οποίες δε συμφωνώ.

Όσον αφορά την κριτική σοβιετικών στελεχών στο έργο, ο Τρότσκι παρατήρησε ότι: «δεν είναι το ποίημα της Επανάστασης. Είναι το κύκνειο άσμα της ατομικιστικής τέχνης που πέρασε στην Επανάσταση. Αυτό το ποίημα θα μείνει. Γιατί αν τα δειλινά ποιήματα του Μπλοκ είναι θαμμένα μέσα στο παρελθόν (τέτοιες περίοδες δε θα ξαναγυρίσουν πια), Οι Δώδεκα θα μείνουν με το σκληρόν αγέρα τους, με τις προκηρύξεις τους, με την Κάτκα να κείτεται στο χιόνι, με το επαναστατικό τους βήμα και τον παλιό κόσμο που ψοφάει σαν ψωραλέο σκυλί»2. Ο Μπουχάριν στο κείμενο του Ποίηση, Ποιητική και Προβλήματα της Ποίησης στην ΕΣΣΔ (1934) έγραψε μεταξύ άλλων: «Οι Δώδεκα θα μείνουν για πάντα ένα μνημείο του επαναστατικού χάους των πρώτων χρόνων της εξέγερσης· ακόμα και η δομή του στίχου, με τις εναλλαγές στο ρυθμό, χρησιμεύει για να μεταφέρει αυτήν την καλειδοσκοπική εικόνα και την αόρατη εσωτερική λογική της»3

Μιας το ποίημα τελειώνει με τη μορφή του Χριστού θα κλείσω με ένα απόσπασμα που αφορά τη συγκεκριμένη έμπνευση.  Ο πρώτος Λαϊκός Επίτροπος της Παιδείας Ανατόλι Λουνατσάρσκι διαπίστωσε τα εξής: «Φυσικά, οι Δώδεκα έγιναν δεκτοί στους κύκλους των μπολσεβίκων με κάποιες επιφυλάξεις. Καταρχάς, ήταν σαφές πως ο Μπλοκ είχε πλησιάσει την επανάσταση από λάθος γωνία. Οι ήρωές του ήταν καθαρά στοιχειακοί φορείς της επαναστατικής αρχής. Το επαναστατικό στοιχείο τούς σηκώνει πολύ ψηλότερα από την πραγματική πληβεία «εμπροσθοφυλακή» της επανάστασης, αλλά, σύμφωνα με τον Μπλοκ, το στοιχείο αυτό είναι καταλασπωμένο από τις περιθωριακές τάσεις τους, που πλησιάζουν τον υπόκοσμο. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τέτοια στοιχεία υπήρχαν κατά καιρούς στην επανάσταση και ίσως κάπου-κάπου να ξεχώριζαν, αλλά φυσικά δεν την αντιπροσώπευαν. Οι Δώδεκα δεν θα μπορούσαν να είναι πιο μακριά από το πνεύμα του Κομμουνιστικού Κόμματος, γιατί ο Μπλοκ αισθανόταν την υποταγή στο κόμμα σαν κάτι πολύ αντεπαναστατικό, κάτι απολύτως ξένο προς τη νοοτροπία του, ενώ στην πραγματικότητα, όπως απέδειξε η ίδια η ζωή, ήταν το πραγματικό θεμέλιο της επανάστασης. Εκτός τούτου, η ξαφνική – σαν κεραυνός εν αιθρία – εμφάνιση του Χριστού στην κεφαλή των πολιτοφυλακών ήταν κάτι που δεν μπορούσε να το κατανοήσει ούτε ο ίδιος ο Μπλοκ, ο οποίος απαντώντας στην παρατήρηση του ποιητή Γκουμίλιοβ4 πως το τέλος των Δώδεκα έχει κάτι βεβιασμένο, επίπλαστο, είπε: ‘’Ναι, το τέλος δε μου αρέσει. Μακάρι να ήταν διαφορετικό. Με εξέπληξε κι εμένα. Γιατί ο Χριστός; Ήταν πραγματικά ο Χριστός; Αλλά όταν κοίταξα από κοντά είδα πεντακάθαρα πως ήταν ο Χριστός!’’5

Παραπομπές

1) Στο βιβλίο, σελ. 18.

2)https://web.archive.org/web/20140630081214/http://www.marxistbooks.gr:80/logotexn_e.htm.

3) Στο βιβλίο, σελ. 17. Διάβασε ολόκληρη την τοποθέτηση του Μπουχάριν εδώ: https://www.marxists.org/archive/bukharin/works/1934/poetry/3.htm.

4) Για την ακρίβεια ο Τσουκόφσκι έγραψε στις αναμνήσεις του ότι ο Μπλοκ απάντησε στην παρατήρηση του Γκουμίλιοφ. Η μακροσκελής θέση του Λουνατσάρσκι για τον Μπλοκ εδώ: https://www.marxists.org/archive/lunachar/1932/blok.htm.

5) Στο βιβλίο, σελ. 15-16.