Σαντιάγο Καρίγιο: Ο πρωθιερέας του ευρωκομμουνισμού
Στην Ελλάδα ο Καρίγιο έγινε ευρύτερα γνωστός χάρη στο κλασικό του έργο “Ευρωκομμουνισμός και κράτος”, που μπορεί να διαβαστεί ως ένα είδος μανιφέστου του συγκεκριμένου ρεύματος. Χαρακτηριστικό της αίσθησης που προκάλεσε και στη χώρα μας είναι ο διάλογος που είχε ανοίξει από τις σελίδες της κραταιάς τότε Ελευθεροτυπίας για το βιβλίο.
Ένας εκ των γεννητόρων του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος, ο Σαντιάγο Καρίγιο, γεννήθηκε σαν σήμερα στην ισπανική επαρχία των Αστουριών, ενώ σε ηλικία έξι ετών μετακόμισε με την οικογένειά του στη Μαδρίτη. Πατέρας του ήταν ο σοσιαλιστής ηγέτης Βενθεσλάο Καρίγιο και μητέρα του η Μαρία Ροζαλία Σολάρες Μαρτίνεζ. Από πολύ νωρίς ενεπλάκη με το Σοσιαλικό Εργατικό Κόμμα της Ισπανίας (PSOE), στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ήταν εξέχον μέλος της αριστερής πτέρυγας, ενώ το 1933 εξελέγη γραμματέας της Σοσιαλιστικής νεολαίας. Πέρασε ενάμιση περίπου χρόνο στη φυλακή λόγω της συμμετοχής του στην εξέγερση των Αστουριών το 1934 (εξέγερση στην οποία πρωτοστάτησαν οι ανθρακωρύχοι της περιοχής, και στην οποία σκοτώθηκαν 3.000, ενώ συνελήφθησαν 30.000) . Η εξέγερση αποτέλεσε προάγγελλο της συνεργασίας του Ισπανικού ΚΚ με το Σοσιαλιστικό κόμμα, που επισφραγίστηκε χάρη και στην πολιτική των λαϊκών μετώπων που εγκρίθηκε επίσημα στο 7ο συνέδριο της Κομιντέρν (1935).
Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής, ο Καρίγιο ταξίδεψε μετά την αποφυλάκισή του στη Μόσχα, με στόχο την ενοποίηση της κομμουνιστικής και σοσιαλιστικής νεολαίας, η οποία επετεύχθη υπό τον τίτλο Ενωμένη Ισπανική Νεολαία (Juventudes Socialistas Unificadas). Με το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου γίνεται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και το Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς εκλέγεται υπεύθυνος για την άμυνα της πολιορκημένης Μαδρίτης. O ρόλος του στις λεγόμενες “σφαγές του Παρακέγιος” στη διάρκεια της μάχης για την πρωτεύουσα παραμένει μέχρι σήμερα αντικείμενο έντονης διαμάχης μεταξύ των ιστορικών. Όταν έπεσε η πόλη ήρθε σε συγκρούστηκε με τον πατέρα του, καθώς εκείνος συμμετείχε στο πραξικόπημα του συνταγματάρχη Κασάδο κατά της κυβέρνησης των Δημοκρατικών, με στόχο την διαπραγμάτευση ευνοϊκότερων όρων για την παράδοση στο Φράνκο. Μετά την επικράτηση του τελευταίο ο Καρίγιο κατέφυγε στο Παρίσι, ενώ στη Γαλλία υπήρξε πρωτεργάτης της δημιουργίας της Επιτροπής Εσωτερικού του ΚΚΙσ. και πρωταγωνίστησε στην απομάκρυνση του παράνομου κομματικού μηχανισμού μετά τον εμφύλιο, του μέλους του ΠΓ, Φρανθίσκο Αντόν.
Στο 5ο συνέδριο του ΚΚΙσ. το 1954, ο Καρίγιο προώθησε σε ηγετικές θέσεις ομοϊδεάτες του, πατώντας πάντως στο γενικότερο πλαίσιο του συνεδρίου, που προέβλεπε μια δημοκρατική επανάσταση στην Ισπανία, προς όφελος ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων, στις οποίες περιλαμβανόταν κι η μη μονοπωλιακή αστική τάξη. Ξεκάθαρα ενάντια στην τότε γραμμή του κόμματος ήταν ωστόσο η δημοσίευση από πλευράς του σε τρία μέλη του ΠΓ επιστολής, στην οποία υπερασπιζόταν την αναγκαιότητα ένταξης της Ισπανίας στον ΟΗΕ ως μοχλό φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Στο 6ο συνέδριο του ΚΚΙσ. εκλέγεται γενικός γραμματέας, ενώ στα πλαίσια του ίδιου συνεδρίου αποτελεί κύριο υπερασπιστή του κεντρικού ρόλου των διαννοουμένων στο ΚΚ, θέση που αποτέλεσε από τα κύρια χαρακτηριστικά των ευρωκομμουνιστικών κομμάτων. Με πρόσχημα τη διευκόλυνση της μαζικής εισόδου διαννουμένων και καλλιτεχνών στο κόμμα επιτεύχθηκε και η οργανωτική του μετάλλαξη, που προέβλεπε τη δυνατότητα ατομικής συνεργασίας ενός μέλους με το ΚΚ, κι όχι εντός οργάνωσης. Ο ρόλος των μεσαίων στρωμάτων, της διαννόησης,της μη μονοπωλιακής αστικής τάξης, ακόμα και του στρατού στην ανατροπή της δικτατορίας εξαίρονταν διαρκώς επί ηγεσίας Καρίγιο. Πρακτικά επιδιωκόταν η υπαγωγή της εργατικής τάξης στους συμμάχους της, ενώ η δικτατορία με τους συμμάχους τις μεγαλοκαπιταλιστές και μεγαλοκτηματίες παρουσιαζόταν ως βασικός υπεύθυνος της εκμετάλλευσης των εργαζομένων, οδηγώντας έτσι σε υποσκελισμό της σημασίας της ταξικής πάλης ανεξαρτήτως πολιτεύματος.
Στο 8ο συνέδριο του κόμματος του 1972 επιβεβαιώνεται η προσήλωσή του στη δυνατότητα ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό, αντίληψη που ο Καρίγιο είχε εκφράσει ανοιχτά από τη δεκαετία του ’60, χαρακτηρίζοντας πιθανώς ολέθρια την προσφυγή στην ένοπλη εξέγερση, ενώ στο ίδιο συνέδριο χαιρετίστηκε ως θετικό γεγονός η ένταξη της Ισπανίας στην ΕΟΚ. Στα χρόνια που είχαν μεσολαβήσει, επήλθε η ανοιχτή ρήξη με την ΕΣΣΔ, που λάνθανε για χρόνια, αλλά εκδηλώθηκε για πρώτη φορά με σαφήνεια μετά την καθαίρεση του Χρουστσώφ το 1964, στην οποία ήταν αντίθετο το ΚΚΙσ., ενώ τον επόμενο χρόνο ο Καρίγιο τόνισε τα ρωσικά χαρακτηριστικά της Οκτωβριανής Επανάστασης, με προφανή στόχο την προώθηση της θεωρίας περί εθνικού δρόμο στο σοσιαλισμό, ενώ καταδίκασε και τις διώξεις σοβιετικών αντιφρονούντων. Σημείο καμπής υπήρξε βέβαια η στάση του ΚΚΙσ. κατά την επέμβαση των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία το 1968, γεγονός καθοριστικό για την γένεση του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος, η οποία επισημοποιήθηκε ωστόσο επίσημα μετά τα μέσα της επόμενης δεκαετίας. Την περίοδο της επέμβασης ο Καρίγιο και η ιστορική ηγέτιδα του κόμματος Ντολόρες Ιμπαρούρι (Πασιονάρια) βρίσκονταν στη Μόσχα, και την καταδίκασαν με το σκεπτικό της μη ανάμειξης στο εσωτερικό των αδελφών κομμάτων. Η λογική της μη ανάμειξης δεν φάνηκε να προβληματίζει ιδιαίτερα τον Καρίγιο κατά την ανοιχτή του αντιπαράθεση με το ΚΚ Πορτογαλίας και τον ηγέτη του Αλβάρου Κουνιάλ, κατά την περίοδο της επανάστασης των Γαρυφάλλων (1974), κι ο ριζοσπαστισμός της οποίας φόβιζε το ΚΚΙσ. διότι θεωρούσε πως λειτουργούσε υπονομευτικά για τη δική του πολιτική ειρηνικής μετάβασης στην αστική δημοκρατία. Το 1975 ο Καρίγιο, υπερθεματίζοντας την ήδη επαμφοτερίζουσα στάση του κόμματος σε σχέση με το ΝΑΤΟ και τις αμερικανικές βάσεις στην Ισπανία, δήλωνε πως “Οι Αμερικανοί μπορούν να παραμείνουν στην Ισπανία, όσο οι Ρώσοι διατηρούν στρατεύματα στην Τσεχοσλοβακία”.
Κατά την περίοδο της μετάβασης από το καθεστώς του Φράνκο στο κοινοβουλευτισμό το καλοκαίρι του 1976, ο Καρίγιο δήλωσε την πρόθεσή του να συμμετάσχει σε κυβέρνηση συνεργασίας με παράλληλη χορήγηση γενικής αμνηστίας και τη νομιμοποίηση όλων των πολιτικών κομμάτων, ενώ αργότερα αποδέχτηκε και τη βασιλεία. Αντιπάλεψε τις προσπάθειες, ιδιαίτερα εκ μέρους του σοσιαλιστικού κόμματος, να παρεμποδίσει τη νομιμοποίηση του ΚΚΙσ., η οποία ωστόσο δεν πανηγυρίστηκε δημοσίως όταν επήλθε στις 9 Απρίλη 1977, υπό το φόβο πως θα χρησιμοποιούνταν ως πρόσχημα νέου πραξικοπήματος. Ένα μήνα νωρίτερα είχε συναντηθεί με τους ηγέτες του ΚΚΙ και ΚΚΓ, Μπερλίνγκουερ και Μαρσαί στη Μαδρίτη, συνάντηση που θεωρείται καθοριστική για την επίσημη καθιέρωση του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος στην ήπειρο. Στο κομματικό συνέδριο του 1978 το ΚΚΙσ. αποκηρύσσει κι επισήμως το λενινισμό, αυτοπροσδιοριζόμενο πλέον ως μαρξιστικό επαναστατικό δημοκρατικό.
Μπερλίγκουερ – Καρίγιο – Μαρσέ
Μια σειρά μέτριων εκλογικών αποτελέσματων, ιδίως στην αναμέτρηση του 1982, την επόμενη χρονιά του πραξικοπήματος 23 Φλεβάρη από νοσταλγούς του Φράνκο, οδήγησαν σε απομάκρυνσή του από τη θέση του ΓΓ, ενώ το 1985 διεγράφη από το κόμμα. Μετά την εκλογική αποτυχία του δικού του κόμματος, του PTE-UC (Κόμμα Εργατών της Ισπανίας-Κομμουνιστική Ενότητα), επαναπροσέγγισε το Σοσιαλιστικό Κόμμα, αρνούμενος ωστόσο λόγω της μακροχρόνιας πορείας του στο ΚΚΙσ. να αποδεχτεί την ιδιότητα του μέλους. Έχοντας αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή για χρόνια, απεβίωσε στο σπίτι του στη Μαδρίτη σε ηλικία 97 ετών στις 18 Σεπτεμβρίου 2012.
Στην Ελλάδα ο Καρίγιο έγινε ευρύτερα γνωστός χάρη στο κλασικό του έργο “Ευρωκομμουνισμός και κράτος”, που μπορεί να διαβαστεί ως ένα είδος μανιφέστου του συγκεκριμένου ρεύματος. Χαρακτηριστικό της αίσθησης που προκάλεσε και στη χώρα μας είναι ο διάλογος που είχε ανοίξει από τις σελίδες της κραταιάς τότε Ελευθεροτυπίας για το βιβλίο. Στα πλαίσια του τελευταίου, δημοσιεύτηκε κι ένα άρθρο πολεμικής του Χατζηαργύρης, του οποίου χαρακτηριστικό απόσπασμα παραθέτουμε, ενώ εκτενέστερα μέρη του κειμένου και της πρόσληψης μπορείτε να βρείτε εδώ.
“Διαρρηγνύει τα ιμάτιά του ο καρίγιο ότι είναι βέρος κομμουνιστής και δεν έχει σχέση με τη σοσιαλδημοκρατία. Αυτό είναι που τον καθιστά κατεξοχήν επικίνδυνο. Είναι σε όλα του ένας πεπεισμένος κι αδιόρθωτος σοσιαλδημοκράτης. Είναι ο δήθεν επαναστάτης που νομίζει ότι θα τον ανεχτούν πιο εύκολα, αυτόν και το κόμμα του, οι ιμπεριαλιστές κι οι σοσιαλδημοκράτες αν περνάει την ώρα του καταγγέλλοντας το σοβιετικό γραφειοκρατισμό, μιλώντας για εκφυλισμούς του σοσιαλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες, αρνούμενος ακόμη και να τις παραδεχτεί σα σοσιαλιστικές. Ο άνθρωπος που έκανε ό,τι μπορούσε για να σπάσει την πορτογαλική επανάσταση, δεν πρόκειται να γίνει ηγέτης της δυτικοευρωπαϊκής αριστεράς. Παραείναι διάφανος για τούτο.
Υπάρχει ένας μόνο σοσιαλισμός, ένας κομμουνισμός, κι αυτός δεν έχει καμιά σχέση με τον αστικό κοινοβουλευτισμό του καρίγιο. Την πραγματικότητα των διαφορετικών δρόμων προς το σοσιαλισμό δεν υπάρχει κράτος σοσιαλιστικό και κόμμα κομμουνιστικό που να μην την έχει παραδεχτεί όχι μια φορά, αλλά πολλές. Αλλού βρίσκεται η διαφορά με τον καρίγιο. Βρίσκεται στο γεγονός ότι εκείνος χαράζει την πορεία του με βάση την πίστη στη συμφιλίωση των τάξεων, με βάση την πίστη ότι άμα ένας σοσιαλιστής είναι δημοκράτης, όπως βέβαια οφείλει να είναι, αλλά κι είναι ταυτόχρονα «καλός», δηλ βρίζει επαρκώς τη σοβιετική ένωση, είναι «έξυπνος», δηλ κρύβει τη σκέψη του και τις προθέσεις του, τότε θα πειστούν οι ιμπεριαλιστές να του παραδώσουν δίχως αντίσταση την εξουσία, τότε θα το προσφερθούν θαύματα προσηλυτισμού των αντιπάλων του που ούτε κι ο απόστολος παύλος δεν πέτυχε.”
* Αντλήθηκαν στοιχεία για την πολιτική δράση του Καρίγιο και του ΚΚΙσ. μετά τον ισπανικό εμφύλιο, από το βιβλίο του Κώστα Σκολαρίκου “Ευρωκομμουνισμός” Θεωρία και στρατηγική υπέρ του κεφαλαίου, Σύγχρονη Εποχή 2015
