Γιάνης Κορδάτος, ο ιστορικός του λαού της Ελλάδας
Το σύνολο του έργου του Γιάνη Κορδάτου αποτέλεσε μια από τις πρώτες προσπάθειες εφαρμογής του ιστορικού υλισμού και της μαρξιστικής επιστημονικής μεθοδολογίας στον ελληνικό χώρο, γεγονός το οποίο από μόνο του προσδίδει μια ξεχωριστή θέση.
Πάνω από πενήντα χρόνια έχουν περάσει από τον θάνατο του Γιάνη Κορδάτου. Ένα τέτοιο διάστημα φαντάζει πολύ μεγάλο και είναι επόμενο αρκετοί άνθρωποι, κυρίως των νεότερων γενεών, να μην γνωρίζουν ποιος ήταν ο μεγάλος αυτός ιστορικός. Παρόλα αυτά, ιδωμένο υπό το πρίσμα της ιστορίας, αυτό το διάστημα των πενήντα και πλέον χρόνων δεν αποτελεί παρά μονάχα μια στιγμή στο συνεχές της ανθρώπινης ύπαρξης και εξέλιξης. Το γεγονός αυτό, αλλά κυρίως η ευρύτερη σημασία του έργου του Γιάνη Κορδάτου, μας επιβάλλουν να διατηρούμε το όνομα και τη μνήμη του στην καθημερινότητα του λαού μας. Είναι χρέος και ουσιαστικό «συμφέρον» όλων των σκεπτόμενων ανθρώπων να έρθουν σε επαφή και να διαδώσουν όσο γίνεται το έργο του. Για να δώσουμε λοιπόν μια πρώτη και πολύ απλή απάντηση στο ερώτημα περί του ποιος ήταν ο Γιάνης Κορδάτος, θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν για την επιστήμη της ιστορίας, ό,τι ακριβώς αποτελούσαν ο Κώστας Βάρναλης και ο Γιάννης Ρίτσος για την ποίηση.
Ο γεννημένος στη Ζαγορά Πηλείου το 1891, Γιάνης Κορδάτος, εργάσθηκε συστηματικά για την διάδοση κάθε μορφής γνώσης στον απλό λαό. Υπό την επίδραση του Δημήτρη Γληνού, τον οποίο είχε καθηγητή στο Ελληνογερμανικό Λύκειο του Γιαννίκη, στη Σμύρνη, εργάσθηκε συστηματικά, κυρίως μετά την αποφοίτησή του από τη Νομική της Αθήνας, για τη διάδοση της δημοτικής γλώσσας και κατά συνέπεια τη διεύρυνση των οριζόντων των πλατιών μαζών της χώρας μας.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του παρήγαγε πάνω από τριάντα αυτοτελείς τόμους ιστορικού (κατά κύριο λόγο), κοινωνιολογικού, νομικού και πολιτικού περιεχομένου, ενώ κορωνίδα των προσπαθειών του αποτέλεσε η πολύτομη «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», έργο όμοιο του οποίου δεν υπάρχει όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στην παγκόσμια ιστορική εργογραφία.
Η ιστορία του Κορδάτου διακρίνεται από άλλα παρόμοια έργα για πολλούς λόγους που άπτονται τόσο του περιεχομένου του όσο και της επιστημονικής μεθόδου με βάση την οποία παράχθηκε. Κατ’ αρχάς, το σύνολο του έργου του Γιάνη Κορδάτου αποτέλεσε μια από τις πρώτες προσπάθειες εφαρμογής του ιστορικού υλισμού και της μαρξιστικής επιστημονικής μεθοδολογίας στον ελληνικό χώρο, γεγονός το οποίο από μόνο του προσδίδει μια ξεχωριστή θέση, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Κορδάτος ξεκίνησε την επιστημονική του δραστηριότητα σε μια εποχή όπου κυριαρχούσαν οι διάφορες εθνικές αφηγήσεις, που εξυπηρετούσαν συγκεκριμένους πολιτικούς σκοπούς. Έπειτα, αυτό που προκαλεί δέος και καθιστά την περίπτωση του Κορδάτου παγκοσμίως ξεχωριστή, είναι το εύρος του ιστορικού του έργου, το οποίο εκτείνεται από τους προϊστορικούς χρόνους και τα Ομηρικά Έπη και φθάνει μέχρι το 1926, καθώς και το πλήθος των αναφορών του, αφού η έρευνα του καλύπτει την εγχώρια και παγκόσμια εργογραφία του καιρού του και συνδυάζεται με επιτόπια έρευνα σε αρχεία βιβλιοθηκών, δήμων, μοναστηριών και οπουδήποτε αλλού μπορούσε να έχει πρόσβαση. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας» είναι μέχρι σήμερα το έργο με τις περισσότερες βιβλιογραφικές παραπομπές σε όλον τον κόσμο. Τέλος, αυτό που κάνει την περίπτωση του Κορδάτου πραγματικά ξεχωριστή σε διαχρονικό επίπεδο, είναι πως η ιστορία του, σε αντίθεση με την ευρεία ιστοριογραφία, δεν είναι γεγονοτολογική ή πολεμοκεντρική, αλλά κοινωνικοκεντρική. Ο Γιάνης Κορδάτος έγραφε την ιστορία του ελληνικού λαού με γνώμονα την ερμηνεία της ιστορικής του πορείας και κυρίως τη διάδοση στις τάξεις του της ιστορικής του προέλευσης. Αυτό που φιλοδοξούσε δεν ήταν απλά να παρουσιάσει τα γεγονότα, αλλά να αποδώσει την κοινωνική τους σημασία και να κάνει ευρέως γνωστά τα συμπεράσματά του. Εκείνο που κυρίως ήθελε να κάνει ο Γιάνης Κορδάτος, ήταν να παράσχει γνώσεις στον ελληνικό λαό περί της ταυτότητάς του και να δώσει ένα έναυσμα σε κάθε ενδιαφερόμενο να επεξεργαστεί και να αναδείξει την ιστορική αλήθεια.
Κλείνοντας, δεν γίνεται να μην αναφερθούμε και στον άνθρωπο – αγωνιστή Γιάνη Κορδάτο, ο οποίος αποτέλεσε έναν από τους πρωτεργάτες του ΣΕΚΕ – ΚΚΕ. Όντας μέλος της ΚΕ του ΣΕΚΕ, διετέλεσε αντιπρόσωπος του Κόμματος στον Ριζοσπάστη και αρθρογράφος της εφημερίδας. Το 1921 εκλέχθηκε Γραμματέας του Κόμματος και διώχθηκε πολλαπλώς (κυρίως από την κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου και αργότερα από τη δικτατορία του Μεταξά) για τις ιδέες και τη δράση του πάνω σε καίρια ζητήματα όπως η κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου και μετέπειτα ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος. Το 1924 αποχώρησε από το ΣΕΚΕ που μόλις είχε μετονομασθεί σε ΚΚΕ, λόγω διαφωνίας του πάνω στο Μακεδονικό Ζήτημα, αλλά δεν απομακρύνθηκε ποτέ από τις ιδέες του και την ουσιαστική του σύνδεση με αυτόν τον πολιτικό χώρο. Έλαβε μέρος στην αντίσταση μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ και μεταπολεμικά έλαβε μέρος στο ΓΣ της ΕΔΑ.
Με τον ξαφνικό του θάνατο το 1961, ο Γιάνης Κορδάτος άφησε πίσω του μία βαριά κληρονομιά, την ουσιαστική Ιστορία των Ελλήνων και το παράδειγμα ενός πολίτη – επιστήμονα. Το επίσημο κράτος στις διάφορες εκφάνσεις του και μερικοί νεόκοποι ιστορικοί, σήμερα, εν πολλοίς αποσιωπούν το έργο και τον ρόλο του Κορδάτου κι εδώ είναι που υπεισέρχεται η ευθύνη του λαού και των επιστημόνων του να το συνεχίσουν και να το διαδώσουν.
Μιχάλης Μαρκουλάκης
