Φρίντριχ Σίλλερ: Ο φλογερός ποιητής της Ελευθερίας που το έργο του παραμένει αθάνατο

Ο Γιόχαν Κριστόφ Φρίντριχ Σίλλερ, γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου του 1759 στο Μάρμπαχ της Βυρτεμβέργης και πέθανε φυματικός, στις 10 Μαΐου 1805 στη Βαϊμάρη, σε ηλικία 46 χρόνων.

Η αρρώστια του, που εκδηλώθηκε νωρίς, οι αδιάκοποι πυρετοί και η ανέχεια δεν τον εμπόδισε, αλλά αντίθετα, στάθηκε κίνητρο για αδιάκοπη πνευματική δημιουργία.

Ήταν θεατρικός συγγραφέας, πεζογράφος, φιλόσοφος, ιστορικός και φλογερός ποιητής της Ελευθερίας.

Εναντιώθηκε με το σύνολο του έργου του, στη μοναρχία και φεουδαρχία. Πρωτοπόρος εκφραστής του αντιφεουδαρχικού και αντιμοναρχικού κοινωνικού και πνευματικού κινήματος “Θύελλα και Ορμή”.

Η οικογένεια του ήταν φτωχοί άνθρωποι. Εξάσκησε το επάγγελμα του γιατρού, ως στρατιωτικός χειρούργος, για δύο μόνο χρόνια. Από νωρίς φάνηκε η κλίση του στη λογοτεχνία. Αναγκάστηκε να λιποτακτήσει το 1782, φανερώνοντας το μίσος του για την κοινωνία, που εμποδίζει την ελεύθερη ανάπτυξη του ατόμου και της προσωπικότητας.

Εκείνη την περίοδο ολοκληρώνει το πρώτο θεατρικό, τους “Ληστές” το 1781, το οποίο ξεσήκωσε θύελλες, αφού στην ουσία του, ήταν μια έντονη διακήρυξη της αρχής της ελευθερίας του ατόμου. Ο κόσμος στη Γερμανία και ιδιαίτερα οι νέοι, δέχθηκαν με ενθουσιασμό το πρώτο του θεατρικό έργο.

Στη συνέχεια, ως νέος, γράφει τη “Συνωμοσία του Φιέσκου στη Γένουα” και το “Ραδιουργία και Έρωτας” γραμμένο το 1783 και αναφέρεται σ’ έναν καταδικασμένο έρωτα, αφού ένας νεαρός αριστοκράτης και ένα φτωχοκόριτσο, είχαν την ατυχία ν’ αγαπηθούν. Ένα έμμετρο ερωτικό δράμα, ένα αριστούργημα που καταγγέλει την απάνθρωπη φεουδαρχική κοινωνία.

Αργότερα το 1784, γράφει τον “Δον Κάρλος”. Μέχρι τότε με το έργο του, “πολεμούσε” τη διαφθορά της αυλής και των αστών της κοινωνίας. Τώρα στρέφεται και κατά της εκκλησίας. Με τον “Δον Κάρλος”, που θεωρείται ως το “ευαγγέλιο της ελευθερίας”, δίνει ο Σίλλερ μια φωτισμένη ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων, φιλοσοφική και ποιητική μαζί, καθώς και μια ανάγλυφη εικόνα των ανθρωπιστικών ιδανικών. Είναι εμπνευσμένο από πραγματικά γεγονότα, διαδραματίζεται τον 16ο αιώνα, στην αυλή του βασιλιά Φιλίππου Β’ της Ισπανίας. Η τυραννία της εξουσίας, η Ιερά Εξέταση, που είχε τότε μεγάλη δύναμή, εξωθούν τον λαό σε εξέγερση στη Φλάνδρα. Από τα υψηλότερα έργα του ποιητή.

Στη συνέχεια γράφει και ένα άλλο έργο σε νεαρή ηλικία, το “Νάθαν ο Σοφός” κι από τότε καθιερώθηκε στα γερμανικά γράμματα η έμμετρη τραγωδία.

Άλλα, μεταξύ άλλων, έργα του Σίλλερ:

Αφελής και αισθηματική ποίηση (δοκίμιο), Βαλλενστάϊν, Η εγγύηση (μπαλάντα), Μαρία Στούαρτ, Η Παρθένα της Ορλεάνης, όπου η μορφή της Ζαν ντ’ Άρκ έδωσε στον ποιητή την ευκαιρία ν’ αναπτύξει τα χαρίσματα της φαντασίας και του λυρισμού του.

Γουλιέλμος Τέλλος, όπου, για να φανεί το πνεύμα του έργου, αναφέρουμε τα λόγια κάποιου ήρωά του: «…αφήστε να μεγαλώσει ο λογαριασμός των τυράννων, ώσπου σε μία και μόνη μέρα να πληρώσουν μια και καλή τα χρέη και σ’ όλους μας και στον καθένα».

Ο Σίλλερ έγραψε την “Ιστορία του τριακονταετούς πολέμου”, καθώς και το “Τι είναι η παγκόσμια Ιστορία και γιατί τη μελετούμε”, αλλά και άλλα έργα παρόμοιου περιεχομένου.

Εκτός από το δραματικό έργο ο Σίλλερ, έγραψε και ποιήματα.  Ήταν κατ’ εξοχήν αισθηματικός ποιητής, με φιλοσοφική και λυρική διάθεση, γράφοντας ακόμα και μπαλάντες. Το ποιητικό του έργο μπορούμε να το χωρίσουμε σε τρεις περιόδους. Από τα νεανικά του χρόνια μέχρι το 1785. Από το 1785 έως το 1794 και απ’ αυτή τη χρονολογία μέχρι τέλος. Ο ίδιος ο Σίλλερ είχε κάνει δύο εκδόσεις, της περιόδου 1800 – 1805.

Έγραψε ο Σίλλερ, μεταξύ άλλων τα ποιήματα, “Μάχη”, “Καρτερία”, το περίφημο ” Ύμνος στη χαρά” που τον μελοποίησε εξαίσια ο Μπετόβεν. Άλλα γνωστά ποιήματα είναι “Ο περίπατος”, “Αξιοπρέπεια των γυναικών” όπου εξαίρει το ρόλο της γυναίκας, “Νεανίας”,  “Η ελπίδα”, “Οι θεοί της Ελλάδας” που είναι μια κραυγή πόνου για την αρμονία του ελληνικού κόσμου, που κατά τον ίδιον, έχει χαθεί για παντός, καθώς και το αριστούργημα της γερμανικής ποίησης το “Τραγούδι της καμπάνας” που ωρίμαζε στη σκέψη του ποιητή για μια δεκαετία περίπου, για να το δημοσιεύσει το 1800. Τις διάφορες φάσεις κατασκευής της καμπάνας, τις παρομοιάζει με αυτές της ανθρώπινης ζωής και με τις μεγάλες στιγμές της ανθρώπινης κοινωνίας. Ένα έργο, με φράσεις γεμάτες από σοφία, που ενθουσίασε τον Γκαίτε.

Στο ποιητικό έργο του, ο Σίλλερ περιγράφει τον τρόπο, για την ηθική  και ανθρώπινη τελείωση. Θα συναντηθεί με χωρικούς και θα σφίξει τις ροζιασμένες παλάμες τους. Θα τους δει να ξεκρεμούν από τους τοίχους, τα σκουριασμένα σπαθιά τους και στα μάτια τους θ’ αντικρύσει το χαρούμενο αίσθημα του θάρρους. Στα τελευταία του φιλοσοφικά ποιήματα, ο Σίλλερ εγκατέλειψε το κλασσικό μέτρο και υιοθέτησε μία στροφή, περισσότερο μουσική. Ποιήματά του, έχουν μελοποιήσει ο Μπραμς, ο Σούμπερτ, ο Βέρντι και άλλοι.

Το τελευταίο δράμα του Σίλλερ είναι ο “Δημήτριος”. Κατά την ημέρα του θανάτου του, βρέθηκε στο γραφείο του, το ημιτελές αυτό δράμα και συγκεκριμένα ένα χειρόγραφο του μονολόγου της Μάρθας (πράξη β’), ο οποίος κατέληγε στα εξής λόγια: «Ω, γιατί βρίσκομαι εδώ, ενώ νοιώθω πως έχω κάτι το άπειρο μέσα μου! Εσύ αιώνιε ήλιε που περιβάλλεις τη γη, γίνε ο ερμηνέας του πόθου μου!»

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η Αλληλογραφία Σίλλερ – Γκαίτε.

Το 1794 ο Σίλλερ γνωρίζεται με τον Γκαίτε. Συνεργάστηκαν στο περιοδικό “Ώρες”, όπου ήταν διευθυντής ο Σίλλερ. Από τότε άρχισε μια στενή και εγκάρδια φιλία, η οποία βοήθησε και τους δύο, στη δημιουργία κλασικών αριστουργημάτων της γερμανικής ποίησης.

*

Λόγια του Φρίντριχ Σίλλερ:

«Έξοχο είναι το αντικείμενο μόνο, που εμπρός σ’ αυτό υποκύπτουμε ως φυσικά όντα, ως λογικά όμως όντα, νιώθουμε τον εαυτό μας απόλυτα ανεξάρτητο»

«Η πιο δυνατή φυσική δύναμη είναι τόσο πιο λίγο έξοχη, όσο φαίνεται να δεσμεύεται απ’ τον άνθρωπο. Ξαναγίνεται πάλι έξοχη, όταν αρχίζει να ταπεινώνει την τέχνη του ανθρώπου. Ένα άλογο, που τρέχει ακόμη ελεύθερο κι αχαλίνωτο στα δάση, είναι για μας, ως ανώτερή μας φυσική δύναμη, φοβερό αντικείμενο και μπορεί να προσφέρει σκηνές έξοχης περιγραφής. Το ίδιο άλογο ημερωμένο ή βαλμένο σε ζυγό ή αμάξι, χάνει την αγριότητά του και μ’ αυτήν κάθε μεγαλείο. Όταν όμως σπάσει τα χαλινάρια και ρίξει αφηνιασμένο χάμου τον αναβάτη του, αποχτώντας βίαια την ελευθερία του, τότε η φοβερότητά του ξανάρχεται και γίνεται ξανά μεγαλειώδης»

«Αλλοίμονο σ’ εκείνους που κράτησαν κλειστά τα μάτια του λαού, για ν’ αντιστέκεται στο αληθινό καλό του…»

Ο Σίλλερ, πόνεσε, έγραψε κι αν και πέθανε σε ηλικία που είχε πολλά να προσφέρει ακόμα, μας άφησε σπουδαίο έργο. Η γερμανική ελευθερία του Σίλλερ είναι η ατομική ελευθερία, που γίνεται πανανθρώπινη και όπως μας λέει ο ποιητής στους “Ληστές” του, «μπορείς να μ’ αφανίσεις, δεν μπορείς όμως να μου αφαιρέσεις αυτήν την ελευθερία».  Οι κιβδηλοποιοί, δεν μπορούν πια να ξεγελάσουν τα μάτια που ανοίχτηκαν.

Πόσες αλλαγές στην ανθρωπότητα έχουν γίνει, άλλες φορές προς το καλύτερο και άλλες προς το χειρότερο, ο ποιητής Σίλλερ όμως, μένει ακατάλυτος και το έργο του αθάνατο.

[Βοηθήματα: Οι γίγαντες του πνεύματος – εκδ. Σκάρπα, Ριζοσπάστης, Παγκόσμιο λεξικό των έργων – Εκδοτική Εστία]

Εικόνα: Πορτραίτο (λεπτομέρεια) του Σίλλερ, έργο του Λουδ. Σιμάνοβιτς.

Επιμέλεια: Στρατής Γαλιάτσος