Το clipper του τσαγιού

Πρώτη μέρα του Μαγιού
πάει το clipper του τσαγιού
Να προλάβει στη Σαγκάη
να φορτώσει το άσπρο τσάι.

Το πρώτο τετράστιχο από το ποίημα “Νανούρισμα για μωρά και γέρους” του Νίκου Καββαδία, ποιητή της θάλασσας και των ναυτικών, από την συλλογή “Τραβέρσο” (1975), που ερμηνεύθηκε από την αγαπημένη Μαρίζα Κωχ.

Έτος 1773, Δεκέμβρης, στο λιμάνι της Βοστώνης στη Μασαχουσέτη, μιας από τις 13 Βρετανικές αποικίες. Εκεί βρίσκονται αγκυροβολημένα τρία πλοία της Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών, φορτωμένα μέχρι τα μπούνια εκατοντάδες χιλιάδες λίβρες τσαγιού. Οι Αμερικανοί άποικοι είναι δυσαρεστημένοι από τον τρόπο  λήψεων των αποφάσεων του βρετανικού κοινοβουλίου και τα σκληρά φορολογικά μέτρα για διάφορα αγαθά, ανάμεσα στα οποία προστέθηκε και το τσάι. Μια ομάδα εκατό περίπου ατόμων, ως ένδειξη διαμαρτυρίας, πραγματοποιεί ρεσάλτο στα ελλιμενισμένα φορτηγά ιστιοφόρα και ρίχνει στο νερό εκατοντάδες σεντούκια με τσάι. Ήταν μια ακτιβίστικη, θα λέγαμε σήμερα ενέργεια, μάλλον συμβολική κίνηση, μια εξέγερση που  αργότερα έγινε γνωστή ως  κίνημα του τσαγιού (Boston tea party). Ήταν ένα προάγγελμα  ότι η μέρα έναρξης της Αμερικάνικης επανάστασης, τoυ ψηφίσματος της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας της 4ης Ιουλίου 1776 στην Φιλαδέλφεια και της απαλλαγής από την Βρετανική αποικιοκρατία δεν θα αργούσε. 

Ο Σκωτσέζος βάρδος Ρόμπερτ Μπερνς, ένας από τους πρωτοπόρους ρομαντικούς ποιητές του 18ου αι. και ενθουσιώδης υποστηρικτής της Γαλλικής επανάστασης, αναφέρει στο σατυρικό  αφηγηματικό ποίημα του  “Ταμ Ο Σαντερ”, τις συνήθειες της εργατικής τάξης στην Σκωτία. Συντροφιές που μπεκροπίνουν στις ταβέρνες συζητώντας και μέσα από ιστορίες ταυτίζουν το ποτό με μάγισσες και διαβόλους. Ένα βράδυ κάποιος από τους παρευρισκόμενους ενός καπηλειού, ο Τam, φεύγοντας με το άλογό του, συναντά τον διάβολο να παίζει την γκάιντα, μάγισσες κα άλλα ξωτικά να χορεύουν, εκφράζει με επιφωνήματα τον θαυμασμό του σε μια από αυτές τις νεαρές γυναίκες που φορούσε ένα cutty sark, δηλαδή ένα είδος πολύ κοντού εσωρούχου της εποχής. Αναμφίβολα πολλή φαντασία, με μπόλικο ουίσκι, θα κουβαλούσε αυτή τη νύχτα ο ήρωας του ποιητή. Από αυτούς τους παλιούς σκωτσέζικους μύθους, δοξασίες και θρύλους, που έδωσαν την έμπνευση στον δημιουργό ποιητή, προήλθε η ονομασία του καραβιού, το οποίο έδωσε την ιδέα στην γνωστή μάρκα ποτού, στης οποίας την ετικέτα του μπουκαλιού είναι σχεδιασμένο το φημισμένο ιστιοφόρο.

Το clipper του τσαγιού Cutty Sark ναυπηγήθηκε στην Σκωτία, δρομολογήθηκε το 1870  και έκανε συνολικά 8 ταξίδια μεταφέροντας τσάι  από την Σαγκάη για την αριστοκρατία της Βικτωριανής Αγγλίας, τους πλούσιους αστούς και για τα μεσαία και λαϊκότερα στρώματα αργότερα. Έτεινε πλέον να γίνει μέρος της διατροφικής καθημερινότητας, εθνικό ρόφημα, ενταγμένο στην παράδοση και κουλτούρα της χώρας του Ηνωμένου Βασιλείου. Μόλις την προηγούμενη χρονιά, το 1869, έχει ολοκληρωθεί το έργο διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ, συντομεύοντας κατά αρκετές ημέρες την θαλάσσια διαδρομή, Άπω Ανατολή με την αποικιοκρατική Βρετανία, μέσω της σύνδεσης Ερυθράς με την Μεσόγειο θάλασσα. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1878, πέρασε και η Κύπρος κατόπιν συμφωνίας με την Οθωμανική αυτοκρατορία στην Αγγλική κυριαρχία. Η Μάλτα ήταν βρετανικό προτεκτοράτο από το 1800 και το Γιβραλτάρ  βρισκόταν ήδη υπό καθεστώς υπερπόντιας βρετανικής κτήσης από το 1713. Μια αλυσίδα ναυτικών βάσεων και στρατιωτικών εγκαταστάσεων μεγάλης γεωστρατηγικής αξίας  για τον έλεγχο των νερών της Μεσογείου. Διασφάλιζε κατά αυτόν τον τρόπο  την σπουδαιότατης εμπορικής και πολιτικής σημασίας για τα συμφέροντα του βρετανικού θρόνου, απευθείας σύνδεση με την Ινδία.

Ένα παιχνίδι σκληρών ανταγωνισμών και συγκρουόμενων συμφερόντων με  τους Γάλλους και Ρώσους ιμπεριαλιστές, όλες οι λεγόμενες Μεγάλες Δυνάμεις  αυτής της ιστορικής περιόδου.

Αναπόσπαστο τμήμα της Μεσογείου και το νησιωτικό σύμπλεγμα των Επτανήσων, παραχωρήθηκε το 1864 από την αγγλική κυβέρνηση στο Βασίλειο της Ελλάδας. Ήταν η πρώτη προέκταση του νεοπαγούς κράτους από την ίδρυση του, προίκα στην προσηλωμένη αγγλόφιλη νέα Δυναστεία.

Κάποια χρόνια νωρίτερα (1839-1842 και 1856-1860) είχαν λήξει οι δύο παράδοξοι “πόλεμοι του Οπίου”, όπως κατεγράφησαν, με τις ταπεινωτικές ήττες της αυτοκρατορικής Κίνας, από τον καλύτερα  τεχνολογικά εξοπλισμένο βρετανικό στρατό. Ανάμεσα στους όρους των συνθηκών ήταν και η παραχώρηση  του Χονγκ-Κονγκ στην Βρετανία, χρήση της Σαγκάης, Καντόνας και άλλων λιμανιών, καθώς και καταβολή αποζημιώσεων. Ξένες διπλωματικές αποστολές εγκαθίσταται στην “Απαγορευμένη Πόλη” του Πεκίνου, εκχώρηση  νέων λιμανιών, νομιμοποίηση της εισαγωγής του οπίου και καταβολή αποζημιώσεων, όπως προέβλεπαν οι όροι συνθηκολόγησης του β’  “Πολέμου του Οπίου” που διεξήχθη με την στρατιωτική συνδρομή των Γάλλων, καθώς και την συμπαράσταση της τσαρικής Ρωσίας και Αμερικής. Ήταν πόλεμοι οι οποίοι εξυπηρετούσαν τα επεκτατικά σχέδια στην Ανατολή και τα ανοίγματα σε νέες αγορές των μεγάλων ευρωπαϊκών ιμπεριαλιστικών κρατών. Το πρόσφορο για την Κίνα εμπορικό ισοζύγιο, που εξήγαγε στην Δύση τσάι, μεταξωτά υφάσματα και πορσελάνες, είδη ανάρπαστα, με ισοδύναμο αντάλλαγμα κυρίως ασήμι,  καθώς και η έλλειψη ενδιαφέροντος  των Κινέζων για τα ευρωπαϊκά προϊόντα, οδήγησε τους Βρετανούς σε ένα σχέδιο ανατροπής των εμπορικών τους ελλειμμάτων.

Το μονοπώλιο του βρετανικού εμπορίου ήταν στα χέρια της Βρετανικής εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, που σαν παντοδύναμο και οργανωμένο καρτέλ ναρκωτικών καλλιεργούσε φυτείες  οπίου  στην Ινδία. Μετέφερε με φορτηγά πλοία το όπιο σε κινέζικα λιμάνια με την στήριξη του Βρετανικού στόλου και στρατού, το διοχέτευε στην αγορά μέσω εμπόρων, πρακτόρων και λαθρεμπόρων, ανταλλάσσοντάς το με το  κινέζικο τσάι. Είναι μια περίοδος που το όπιο ήταν αποδεκτό σε αρκετές περιοχές της Ανατολικής Ασίας, έχοντας συμβάλλει στην δημιουργία εκατομμυρίων Κινέζων εθισμένων χρηστών. Αυτή η κατάσταση ανησύχησε την κινεζική αυτοκρατορική εξουσία που βλέποντας τις τραγικές κοινωνικές συνέπειες, με διατάγματα απαγόρευσε την εισαγωγή του οπίου, ως παράνομο και βλαβερό προϊόν. Αυτό ισοδυναμούσε με casus belli για τους Βρετανούς που χωρίς καθυστέρηση άρχισαν τις εχθροπραξίες. 

Οι επισκέπτες που θα βρεθούν στο Λονδίνο μπορούν να δουν στο Greenwich το Cutty Sark clipper ship ως μουσείο πλέον, κοντά στον Τάμεση ποταμό, αποκατεστημένο μετά την πυρκαγιά του 2007 που το κατέστρεψε. Στην Βρετανία της βασίλισσας Βικτωρίας έπρεπε το κινέζικο τσάι να είναι φρέσκο, νέας εσοδείας και  παραγωγής,  λιγότερο καταπονημένο από την πολύμηνη θαλάσσια διαδρομή. Σύντομα ήρθε το τέλος εποχής για το clipper του τσαγιού. Παραμερίστηκε από τα ταχύτερα και ανώτερα τεχνολογικά ατμόπλοια και δρομολογήθηκε  σε πλοίο μεταφοράς γενικού φορτίου σε διάφορα σημεία της υδρογείου.

Τέλος κλείνουμε αυτές τις μικρές ιστορίες με τσάι, με τους τελευταίους στίχους του ναυτικού ποιητή. 

Το μωρό μας με κλωτσάει
Τι θα γίνει με το τσάι;
Πνίξε πια το βασιλιά.
Α! Το πίνουν οι Κινέζοι
Σιωπηλοί γουλιά γουλιά.

Απόστολος Δ. Καραμπάς