Γκάι Φωκς: Η συνωμοσία της πυρίτιδας και η επανάσταση του πουθενά

Κάθε 5η Νοέμβρη στην Αγγλία εορτάζεται η λεγόμενη “Νύχτα της πυράς” (Bonfire night), σε ανάμνηση της αποτυχημένης απόπειρας Kαθολικών συνωμοτών να ανατινάξουν το ανάκτορο του Ουεστμίνστερ το 1605. Αρχηγός των συνωμοτών ήταν ο Robert Catesby, ωστόσο γνωστότερος έγινε ο Γκάι Φωκς, ο οποίος ως γνώστης εκρηκτικών είχε αναλάβει να τρυπώσει σε κελάρι της βουλής των Λόρδων, όπου προηγουμένως είχε μεταφέρει 36 βαρέλια πυρίτιδας, με στόχο να πυροδοτήσει την έκρηξη. Οι συνωμότες αντιδρούσαν στη συνεχιζόμενη καταπίεση που υφίσταντο οι καθολικοί της Αγγλίας, ελπίζοντας πως η ανάρρηση στο θρόνο του Βασιλιά Ιακώβου Α’, ο οποίος είχε καθολική μητέρα, θα οδηγούσε σε μια χαλαρότερη πολιτική, προσδοκία που δεν επαληθεύτηκε. Στόχος τους ήταν μέσω της ανατίναξης του Ουεστμίνστερ, την ημέρα έναρξης των συνεδριάσεων της Βουλής, να προκαλέσουν μια λαϊκή εξέγερση που θα έφερνε στο θρόνο έναν Καθολικό μονάρχη.

Η συνωμοσία αποκαλύφθηκε εξαιτίας ανώνυμης επιστολής κι έτσι λίγο πριν την έκρηξη ο Φωκς συνελήφθη από φρουρούς, οδηγήθηκε στον πύργο του Λονδίνου και βασανίστηκε επί δύο μέρες μέχρι να προδώσει τα ονόματα των συνεργατών του. Την ημέρα της εκτέλεσης του, ο Φωκς πήδηξε από το ικρίωμα για να αποφύγει την φρικιαστική ποινή: αφαίρεση όρχεων και ξεκοίλιασμα εν ζωή. Τελικώς πέθανε σπάζοντας τον αυχένα του, ενώ το πτώμα του τεμαχίστηκε και τα υπολείμματά του εστάλησαν “στις τέσσερις γωνιές του βασιλείου”, ως προειδοποίηση προς επίδοξους μιμητές.

Εδώ και πάνω από τέσσερις αιώνες, η αποτυχία του Φωκς και των συντρόφων του γιορτάζεται δημόσια ανά τη Βρετανία με πυροτεχνήματα και πυρές στις οποίες καίγονται ομοιώματα του συνωμότη. Εκτός χώρας ωστόσο, η μορφή του Γκάι Φωκς ήταν παντελώς άγνωστη, μέχρι να την καταστήσει δημοφιλή το ζεύγος Alan Moore και David Loyd με τη σειρά κόμιξ V for Vendetta στα τέλης της δεκαετίας του ’80, ενώ η παγκόσμια καθιέρωση του ονόματος ήρθε με την ομώνυμη κινηματογραφική μεταφορά το 2006.

Στη δυστοπική αυτή ιστορία (διαδραματίζεται στο “κοντινό μέλλον”, δηλαδή τη δεκαετία του ’90 με βάση το πρωτότυπο), ο Φωκς δεν εμφανίζεται άμεσα, αλλά μόνο μέσω της μάσκας που παραδοσιακά έχει συνδεθεί με τη μορφή του. Τη μάσκα φορά ο ήρωας του κόμικ, ο V, ένας αναρχίζων εκδικητής, που μέσω θεαματικών τρομοκρατικών ενεργειών προσπαθεί να ανατρέψει το νεοφασιστικό καθεστώς που έχει επιβληθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο δημιουργός του ήρωα Alan Moore (ο οποίος αξίζει να σημειωθεί ότι δε θέλησε να έχει καμία σχέση με την ταινία, ούτε να λάβει οποιαδήποτε αναφορά ή ανταμοιβή γι’αυτή) τόνιζε ότι επίτηδες είχε σχεδιάσει τον V με αμφίσημο τρόπο, ώστε να μπορεί να ερμηνευτεί είτε ως μαχητής της ελευθερίας είτε ως απλά τρελός. Από την άλλη, ο σκιτσογράφος David Loyd έχει δηλώσει την ικανοποίησή του που η μάσκα του Γκάι Φωκς χρησιμοποείται διεθνώς ως σύμβολο “διαμαρτυρίας κατά της τυρρανίας”.

Πράγματι, η συγκεκριμένη μάσκα έχει συνδεθεί με ποικιλώνυμες ομάδες και κινήματα, από τους Anonymous μέχρι το κίνημα Occupy Wall Street. Μπορεί να μοιάζει παράδοξο που θεωρείται, έστω κι έμμεσα σύμβολο ριζοσπαστισμού, ένας άνθρωπος ο οποίος θυσιάστηκε για μια υπόθεση με θρησκευτικό πρόσημο που δε συγκινεί πια παρά ελάχιστους σήμερα, για την ακρίβεια για μια υπόθεση που ουσιαστικά θα σηματοδοτούσε την οπισθοδρόμηση της Αγγλίας που μετέβαινε σταδιακά στον καπιταλισμό. Από την άλλη, ακριβώς το γεγονός πως ο Φωκς αντιπροσωπεύει για τους μεν Βρετανούς μια φολκλορική ανάμνηση, για δε τον υπόλοιπο πλανήτη απολύτως τίποτε, τον κατέστησε το ιδανικό σημείο αναφοράς για κινήματα διαφόρων προελεύσεων και στοχεύσεων, με κοινό στοιχείο τη θολή ιδεολογική ταυτότητα και την ακόμα πιο θολή πολιτική στόχευση.

Ο Φωκς του σήμερα είναι ένας ιδανικός ήρωας μιας εποχής που το εργατικό κίνημα θεωρείται “πασέ” : Ευμετάβλητος, αόριστα αντισυστημικός, ανώδυνα εκτονωτικός. Ένας μασκοφόρος εκδικητής χωρίς τις υπερφυσικές δυνάμεις ή το ηθικό φωτοστέφανο των “παραδοσιακών” υπερηρώων. Ένας επαναστάτης του παντού, δηλαδή του πουθενά.

Δύσκολες Νύχτες