Ο Joker είναι νεκρός, ζήτω ο τζόκερ (Από την ψυχική ασθένεια και την οικονομική ανέχεια στην εξέγερση και την επανάσταση)

Πριν από μια πενταετία είχε κατακτήσει τους κινηματογράφους και στη συνέχεια τα βραβεία Oscar η ταινία Joker, μια μεταφορά του γνωστού κακού και κύριου αντιπάλου του Batman στο σύμπαν κόμικ της DC. Ποιος είναι ο joker όμως; Ή προσωποποίηση του χάους και του μηδενισμού, ένα σημείο όπου συναντιούνται και συμπυκνώνονται οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, η εξαθλίωση και η απαξίωση της κοινωνίας, ένας άνθρωπος  που δε θα μπορούσε να είναι ο καθένας σε μια δύσκολη μέρα (όπως δείχνουν τα ορόσημα the killing Joke και The Dark Knight), αλλά μόνο όσοι ζουν στο όριο ενός συστήματος που εκμεταλλεύεται και ενός κόσμου που αδιαφορεί.

Όλα τα παραπάνω έχουν μεταφερθεί σε πτυχές τους στη μεγάλη οθόνη με πιο χαρακτηριστικές εμφανίσεις αυτή του Jack Nicholson και του Heath Ledger, όπου ο ένας είναι ένας κακοποιός βγαλμένος από ένα παραισθησιογόνο musical και ο δεύτερος όλα τα παραπάνω μαζί. Τίποτα από όλα αυτά δεν κατάφερε να είναι όμως ο Joachim Phoenix, ένας άνθρωπος ψυχικά ασθενής, οικονομικά εξαθλιωμένος και απαξιωμένος από την κοινωνία. Όπου κάποια στιγμή τολμά να αντιδράσει, και δίνει και μια αφορμή και στους υπόλοιπους εξαθλιωμένους να αντιδράσουν. Επειδή όμως η ταινία κινείται σε ένα δομημένο σύμπαν όπου ο joker είναι ο κακός και ο Batman ακολουθεί για να σώσει τον κόσμο, ο τρόπος που παρουσίαζε η ταινία τον χαρακτήρα ταύτιζε τους ψυχικά ασθενείς και τους οικονομικά εξαθλιωμένους με την εγκληματικότητα, την εξέγερση με τη μαφία και τον υπόλοιπο κόσμο που ακόμα δεν έχει εξαθλιωθεί τόσο να περιμένει τον Batman να υπερασπιστεί το νόμο και την τάξη (το οποίο και πάλι δεν ακολουθεί την παράδοση των έργων Long Halloween, Dark Knight Strikes, Dark Knight Strikes Again). 

Με μια φράση αυτό δεν ήταν ο Joker. Και εδώ έρχεται η δεύτερη ταινία να απαντήσει στα ερωτήματα και στα κενά της πρώτης, να βάλει τα πράγματα στη θέση τους και να δημιουργήσει όχι ένα αλλά δύο αριστουργήματα. Ο Joachim Phœnix είναι απλά ένας άτυχος άνθρωπος τον οποίο η κοινωνία έριξε σε κακοποιητικούς ανθρωποφύλακες και σε μικροαστούς που θέλουν να περάσουν την ώρα τους και να ονειρευτούν μια ψευδαίσθηση επανάστασης (μέσα από μια καταπληκτική ερμηνεία της Lady Gaga και μια πρωτότυπη προσέγγιση της Harley Queen). Ο ίδιος μάταια προσπαθεί να γίνει κάτι που δεν είναι, να γίνει κάποιος δυνατός ώστε να σταματήσουν να τον εκμεταλλεύονται, να τον ερωτευτούν, να τον υπολογίζουν. Μάταια γιατί όλη αυτή η αλλαγή εγκλωβίζεται στο ατομικό και έχει έναν απλό και άδοξο αδιέξοδο στο ότι δεν είναι τέρας. 

Μέσα από εκπληκτικά κάδρα, δυνατές μουσικές μελωδίες παρουσιάζεται το αδιέξοδο και η καταπίεση των προλετάριων, η δημιουργία του λούμπεν προλεταριάτου, το αδιέξοδο των ψυχικά ασθενών που είναι εγκαταλελειμμένοι χωρίς πρόνοια, χωρίς ψυχοθεραπεία  και χωρίς φαρμακευτική αγωγή, ένα σύστημα δικαστικό που θέλει μόνο να τιμωρήσει, μια αστυνομία που βασανίζει και βιάζει, ένα μιντιακό σύστημα που ενδιαφέρεται μόνο για την εικόνα και όχι την ουσία. Μια πολύ καλή αποτύπωση της σύγχρονης κοινωνίας δηλαδή, χωρίς καμία διάθεση επικρίσεων και νουθεσιών. Όντως η ψυχική ασθένεια δε συνδέεται με το έγκλημα, οι φυλακισμένοι και οι υποτελείς δεν είναι οι ένοχοι για την κατάσταση και ακριβώς για όλα αυτά ο Joachim Phoenix δηλώνει αυτό που αναφέρθηκε και για την πρώτη ταινία, ότι δηλαδή δεν είναι ο Joker σε ένα από τα καλύτερα plot twist του κινηματογράφου.

Και για αυτό δε μπορεί να δώσει αυτό που θέλει το εξεγερμένο πλήθος, έναν ηγέτη ή έναν σωτήρα. Κάτι δηλαδή που δεν θα μπορούσε να υπάρχει πέρα από τον εαυτό του και τη συγκρότηση του σε μια οργανωμένη επανάσταση και όχι στην αναζήτηση ενός νέου εκμεταλλευτή. Και για αυτό σε αυτά τα προβλήματα δε θα μπορούσε εξάλλου να απαντήσει ούτε ο Batman. 

Ο Joachim Phoenix τσακισμένος ψυχικά και σωματικά βρίσκει μπροστά του πρώτος τα αδιέξοδα στο μαχαίρι ενός συγκρατούμενού του ο οποίος δε μπορεί να του συγχωρέσει ότι δεν ανέλαβε τον ρόλο του πρίγκιπα κλόουν του εγκλήματος. Ενός συγκροτούμενού του που μετά από ένα ειρωνικό αστείο αναφορά στην πρώτη ταινία μαχαιρώνει επανειλλημένα τον Phoenix. Και ενώ αυτός αιμορραγεί στο έδαφος, από πίσω ακούγεται ένα απόκοσμο γέλιο και ο συγκρατούμενος που βρίσκεται στο πλάνο, ένας απλός ανώνυμος παίρνει το μαχαίρι και χαράζει ένα μόνιμο χαμόγελο στο πρόσωπο του.

Ο τζόκερ πέθανε, ζήτω ο τζόκερ. 

Εκεί που δεν παρεμβαίνει το κράτος δικαίου και δεν οργανώνονται οι από κάτω, γεννιέται το χάος. Όχι λόγω της ψυχικής ασθένειας, όχι λόγω της οικονομικής θέσης αλλά λόγω των αδυναμιών της κοινωνίας. Ένα χάος έτοιμο να κατασπαράξει τα πάντα, να εκδικηθεί αδιάκριτα και χωρίς να το ενδιαφέρει από πού προέρχεται και πού τελειώνει το ίδιο. Ναι αυτό είναι ο Joker. 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και κοινωνικής Ιατρικής,  MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης