Ο Κομφούκιος στη Ζάκυνθο ή Το Ναυάγιο της “τέλειας ανθρωπιάς”

Τον Οκτώβριο του 2014, ο άνεμος της παγκοσμιοποίησης έφερε τον Κομφούκιο (Kong Fu zi, 551-479 π. Χ), τον Δάσκαλο Κόνγκ, στο Φιόρο του Λεβάντε και στην πλατεία του Αγίου Λουκά. Από τη θέση αυτή εξακολουθεί έως και σήμερα να αγναντεύει σκεπτικός το λιμάνι.

 Ένας διαφορετικός ρασοφόρος με γενειάδα θωρεί τη Νήσο του Αγίου Διονυσίου και της συγχώρεσης. Κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες τον προσπερνούν ή κάθονται μαζί του για φαγητό.

Την εποχή του ιμπεριαλισμού, οικονομικού και πολιτιστικού είναι σύνηθες να επιστρατεύονται μέχρι και οι φιλόσοφοι  ως “πνευματική” επένδυση στην οικονομική δραστηριότητα.

Η εξωτική Άπω Ανατολή, με τα ταξίδια του Δασκάλου (Fu zi) στη Δύση, επιχειρεί να εξάγει τη σινική πνευματικότητα και να προτάξει τον πολιτισμό των ιδεογραμμάτων στην κριτική που δέχεται για την παλινόρθωση του καπιταλισμού που ακολουθεί, μετά τον θάνατο του Μάο Τσε Τουνγκ (1976).

Ο σοφός πολιτικός και Λόγιος αξιωματούχος (Shi),  που έζησε την Περίοδο των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων, Chun Qiu (722-481 π. Χ), σύμφωνα με τους ιστορικούς της Κίνας,  αναχωρεί από την πατρίδα του την οποία είχε περιηγηθεί  και “στρατεύεται” με την ελπίδα να ξεδιπλώσει ό,τι έμαθε:

“Είπε ο Διδάσκαλος: Μελετάς και την κατάλληλη στιγμή ξεδιπλώνεις ό,τι έμαθες δεν είναι αυτό χαρά; Από τόπους μακρινούς φτάνουν οι φίλοι σου δεν είναι αυτό ικανοποίηση;” (Ανάλεκτα, 1.1) βλέπε Ανάλεκτα Κομφούκιου (1)

Ο Κομφούκιος (Kong Zi) στην αναζήτηση της Οδού (Dao) αποφασίζει  να ταξιδέψει:

“Είπε ο Διδάσκαλος: Η Οδός δεν ακολουθείται! Θα μπω σ’ ένα πλεούμενο και θ’ ανοιχτώ στη θάλασσα” (Ανάλεκτα, 5.7) 

Ταξιδεύοντας με τα εμπορεύματα και κλεισμένος στ’ αμπάρια και τις αποθήκες της Cosco έχει το χρόνο σύμμαχο, ώστε να προβληματιστεί εάν και κατά πόσο  η επιστημονική και οικονομική ανάπτυξη της Κίνας δύναται να επιτευχθεί μακριά από την Οδό (Dao). 

Άραγε η Cosco ταξιδεύει στον κόσμο ακολουθώντας την Οδό (Dao) για την τέλεια ανθρωπιά (Ren); 

Επισημαίνεται, ότι κατά τον Κομφούκιο για να μην διαταράσσεται η ενυπάρχουσα αρμονία του κόσμου είναι αναγκαία η επικράτηση του Dao στην κοινωνία, η οποία προϋποθέτει την επίτευξη της τέλειας αρμονίας στην ηθική ζωή των μελών της.(2) 

Ο Κομφούκιος στη Ζάκυνθο, πλατεία Αγίου Λουκά (Φωτογραφία: Ανδριανή Στράνη)

Το πρώτο ταξίδι του Δασκάλου στην Ελλάδα έγινε στη Ζάκυνθο (2014). Με την εμφάνισή του άρχισαν και οι περιπέτειες. Οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. Αντίθετοι στην εγκατάσταση της προτομής του Κομφούκιου στην ιστορική πλατεία του Αγίου Λουκά ήταν αρκετοί δημότες και ο Μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος. Ο Δήμος Ζακύνθου στο πλαίσιο αδελφοποίησης με την Shandong (επαρχία της Κίνας, τόπος καταγωγής του Κομφούκιου) αποδέχτηκε ως δώρο την ορειχάλκινη προτομή του Κινέζου διανοητή. 

Το έργο είναι τοποθετημένο σε βάθρο από γρανίτη και διακοσμείται περιμετρικά από μαιάνδρους. Στην πρόσοψη του βάθρου υπάρχει δίγλωσση επιγραφή στα κινεζικά και αγγλικά. Η μετάφραση της επιγραφής στην ελληνική γλώσσα είναι η εξής:

 “Κομφούκιος (551 -479 π. Χ ). Ο μεγάλος φιλόσοφος, παιδαγωγός και ιδρυτής του Κομφουκιανισμού στην αρχαία Κίνα. Δωρήθηκε από το Γραφείο Πληροφοριών της Λαϊκής Κυβέρνησης της Επαρχίας Shandong. Ιούλιος 2014.”

 Σημειώνεται, ότι από το βάθρο απουσιάζει η ελληνική γλώσσα με την οποία αποδίδεται διεθνώς ο όρος “Φιλοσοφία”. Σοβαρή παράλειψη ή υποτίμηση της ελληνικής γλώσσας στη χώρα που γεννήθηκε η Φιλοσοφία και φιλοξενείται η προτομή; 

 Ο Κομφούκιος για αρκετό διάστημα παρέμεινε στο τελωνείο περιμένοντας να αποκαλυφθεί, γεγονός που συνέβη τον Οκτώβριο του 2014. 

Ένα πρωινό, πριν από δέκα χρόνια οι περίοικοι χωρίς καμία ενημέρωση ξύπνησαν και αντίκρισαν τον Ξένο με τη μακριά γενειάδα ν’ αγναντεύει τη θάλασσα από την πλατεία του Αγίου Λουκά. Ιδού ο Κομφούκιος! 

Εδώ, που άλλοτε υπήρχε ο προσεισμικός ναός του Αγίου Λουκά και το αρχοντικό Καπνίση, μετέπειτα Ρώμα εμφανίστηκε ο σοφός Δάσκαλος (Kong Fu Zi) “ουρανοκατέβατος” ’από τους Κινέζους, ίσως εξαιτίας της προσήλωσής του στον Ουρανό (Tian).

Εδώ, που αλλοτινές εποχές σύχναζαν οι Φιλικοί, ο Κολοκοτρώνης, οι αρματολοί και οι κλέφτες από τον Μωριά, τώρα οι τουρίστες στέκονται για μια φωτογραφία μπροστά στον σοφό Κινέζο…

Στα ερείπια της ζακυνθινής ιστορίας, δίχως ερωτήματα και ανησυχίες για την ένταξη του στοχαστή στο περιβάλλον, η προτομή φάνταζε αλλόκοτη, ανάμεσα σε ψαροταβέρνες, αρχικά ελεύθερη  και μετέπειτα περίκλειστη από τραπεζοκαθίσματα! 

Ο Κομφούκιος στη Ζάκυνθο, πλατεία Αγίου Λουκά (Φωτογραφία: Ανδριανή Στράνη)

Το καλοκαίρι του 2024, στην απορία Έλληνα τουρίστα για το πώς και το γιατί τοποθετήθηκε ο Κομφούκιος σ’ αυτή την πλατεία, Ζακυνθινός  χωρατατζής του απάντησε ότι δεν ήξερε και επειδή δεν ήθελε να μιλήσει για το περιστατικό “έκανε τον Κινέζο”. 

Στη συζήτηση παρενέβη ειδήμων εξηγώντας  τη συμβολή του Κομφούκιου στην κινεζική φιλοσοφία αλλά και τη συγκριτική θεώρηση του έργου του με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. (3) 

Ωστόσο, από την εξέλιξη του διαλόγου για την εγκατάσταση του Λογίου στο νησί φάνηκε το αδιέξοδο. Οι Ζακυνθινοί ήταν πάντοτε φιλόξενοι στο νησί τους, αλλά ο Κομφούκιος στη συγκεκριμένη θέση ίσως δεν είχε συνάφεια με τον περιβάλλοντα χώρο. Ενδεχομένως, γι’ αυτόν το λόγο δεν  προηγήθηκαν επίσημες τελετές αποκαλυπτηρίων της προτομής. Ειρωνεία της τύχης καθώς ο Δάσκαλος έδινε πρωταρχική σημασία στην Εθιμοτυπία και τις Τελετές (Li). Ο ειδήμων πληροφόρησε τους παρευρισκόμενους ότι στο ερώτημα τι είναι η τέλεια ανθρωπιά ο Δάσκαλος απάντησε: 

“Να καθυποτάσσεις τον εαυτό σου και να επανέρχεσαι στις Τελετές, αυτό είναι η τέλεια ανθρωπιά” (Ανάλεκτα, 12.1)

Άλλοι επισκέπτες και ντόπιοι διερχόμενοι από εκεί περιεργάζονταν την προτομή και διάβαζαν την επιγραφή του βάθρου στα κινεζικά και αγγλικά. Τα ελληνικά, δυστυχώς είχαν πάει αμόντε…

 Παρατηρώντας τη γοητευτική κινεζική γραφή κάποια κυρία από την ομήγυρη  θυμήθηκε τον Ελληνοκινέζο ναυτικό και όχι ποιητή (όπως έλεγε ο ίδιος) Νίκο Καββαδία: 

“Την ανεξήγητη γραφή να λύσω πολεμώ 

   που σου χαράξαν πειρατές Κινέζοι στις λαγόνες”  (Πούσι, Λύχνος του Αλλαδίνου,1947).

Ένας πολυταξιδεμένος Κεφαλλονίτης ναυτικός, ο Γεράσιμος, παρεμβαίνοντας στη συζήτηση μίλησε για τα παθήματα και τις περιπέτειες του Κομφούκιου, ακόμα και στην πατρίδα του στην αρχαία Κίνα, την εποχή του, αλλά και στο σύγχρονο Πεκίνο. Τον Ιανουάριο του 2011 τοποθετήθηκε στην πλατεία Tiananmen (Πλατεία του Ουρανού), άγαλμα του Κομφούκιου ύψους εννέα μέτρων, ως μέρος του “πολιτιστικού θεμελίου” της σύγχρονης Κίνας, κατά τα λεγόμενα του γλύπτη Wu Weishan.

 Ο σοφός με τη ρόμπα  κοιτούσε προς τη κατεύθυνση του πορτρέτου του Μάο Τσε Τουνγκ που δεσπόζει στην πλατεία. Ένας διάλογος του Κομφούκιου με τον Μάο στη σύγχρονη “κομμουνιστική” Κίνα; Μαοϊκοί και Νεοκουμφουκιανοί ίσως συνέχιζαν τον διάλογο μεταξύ Παράδοσης και Νεωτερικότητας που είχε αρχίσει από την εποχή της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976)…(4)

Ενδεχομένως, οι μοντέρνοι “εκσυγχρονιστές” Κινέζοι, με το πνεύμα του Κομφούκιου περί κοινωνικής αρμονίας επιχειρούν να αμβλύνουν το διευρυνόμενο ταξικό χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Πολιτική που διατηρεί και προβάλλει  μέσα τον Μάο και έξω τον Κομφούκιο. Το τέλειο “εικονικό” δίδυμο του Κινεζικού “επιχειρείν”.

Ωστόσο, η τοποθέτηση του αγάλματος στην Πλατεία του Ουρανού δεν είχε διάρκεια και όπως λέει ο λαός “τρεις ημέρες κρατάει το θαύμα…”, έτσι και στο Πεκίνο δεν  πέρασαν τέσσερις μήνες και ο Σοφός μεταφέρθηκε ξαφνικά στον Κήπο των γλυπτών. Ποιος ξέρει γιατί; Μάλλον για ησυχία και στοχασμό, μακριά από το βλέμμα του Μάο, προκειμένου ο Κομφούκιος να σκεφτεί τα μελλοντικά ταξίδια του.

 Ο Γεράσιμος εξιστορώντας τα τεκταινόμενα στο Πεκίνο και χαριτολογώντας είπε ότι και ο σύντροφος Μάο θα έφευγε και εκείνος από καιρό αν μπορούσε να ξεπηδήσει από το πορτρέτο του βλέποντας την καπιταλιστική πολιτική των Προέδρων από τον Τενγκ Σιαοπίνγκ έως τον σημερινό Σι Τζινπίνγκ.

 Όπως ακούστηκε, η μεταφορά του Κομφούκιου στον Κήπο δεν έγινε εξαιτίας κάποιας διαδήλωσης στην Τιενανμέν αλλά από διαδικτυακή αναταραχή…

Εξάλλου, από τη δεκαετία του 1980 έως και σήμερα διαπιστώνεται σαφώς η εσωτερική διαταραχή στο Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ) με την “φιλελεύθερη” – εκσυγχρονιστική στροφή του κόμματος στις αγορές και την επιστροφή του Κομφούκιου στο “πολιτιστικό οπλοστάσιο” των Κινέζων κομμουνιστών. 

Η εσωτερική αντίφαση ή ιδεολογική σύγχυση του ΚΚΚ αποτυπώνεται καθαρά στη διεθνή προβολή του Κομφούκιου με την ίδρυση των ομώνυμων Ινστιτούτων. Στο πλαίσιο αυτό η μεταμόρφωση του ΚΚΚ σε ΚΚΚ (Κινέζοι Κομφουκιανοί Κομμουνιστές) ίσως δεν είναι απλό ευφυολόγημα.

Συνοψίζοντας, αυτό το σύντομο χρονικό του ταξιδιού του Kung Fu tse στον μεταμοντέρνο κόσμο του ύστερου καπιταλισμού,  η αναζήτηση της τέλειας ανθρωπιάς (Ren) φαίνεται μάλλον απόμακρη και αδιάφορη για την εκκοσμικευμένη Δύση αλλά και για την ανεπτυγμένη Ανατολή  που αποστρέφεται πλέον το Υπερβατικό (Ουρανό /Tian) και την Εθιμοτυπία (Τελετές / Li). 

Ο ήλιος έδυε στην παραλιακή οδό Λομβάρδου στη Ζάκυνθο. Ο περιφραγμένος Σοφός, περικυκλωμένος από τους καλοφαγάδες τουρίστες, παρέμενε σκεπτικός ατενίζοντας τη θάλασσα, ενθυμούμενος τις κερασιές της πατρίδας του Shandong (“Ανατολικά των βουνών”) σύμβολο της τέλειας ανθρωπιάς. (5)

Ανάμεσα στα τραπεζοκαθίσματα, γεμάτα ή άδεια, νύχτα ή μέρα, προσκαλεί τους περαστικούς να συναντήσουν την απόμακρη “τέλεια ανθρωπιά” που είναι τόσο κοντά, λέγοντας: 

“Τα άνθη της κερασιάς

   πως ανεμίζουν καθώς πέφτουν

   μπορεί να μην σε σκέφτομαι;

   μα μένεις τόσο μακριά!”

“Είπε ο Δάσκαλος: Δεν τη σκέφτεται καθόλου, αλλιώτικα, πώς θα της έλεγε πώς μένει

 μακριά;”  (Ανάλεκτα 9.31)

Μεσάνυχτα, με την αυγουστιάτικη πανσέληνο να καθρεφτίζεται στη θάλασσα, οι καλοφαγάδες με τη verdea και τα ψαρικά στο τραπέζι συνέχιζαν την αναζήτηση της τέλειας γεύσης. Αίφνης, κινέζος επενδυτής της παρέας με οίνο- πνευματικές αναζητήσεις, κοιτάζοντας  τον φωτισμένο Κομφούκιο  άκουσε τον Λόγο:

“Απόμακρη η τέλεια ανθρωπιά; Φτάνει να τη θελήσω και να ‘την. 

  Στέκει δίπλα μου!” (Ανάλεκτα 7.29)

Καθώς δίπλα του έστεκε διαφημιστικό stand για cruises tours στα αξιοθέατα του νησιού, ο νεοκομφουκιανός επιχειρηματίας φωτίστηκε επί τόπου για την  απόλαυση της αυριανής ημέρας. Την επομένη με ναυλωμένο luxury yacht έβαλαν πλώρη για το Ναυάγιο. 

Το Dao (Οδός) μπορούσε να περιμένει.

Άραγε, Ναυάγιο η “τέλεια ανθρωπιά”;

Σημειώσεις – Βιβλιογραφία

1.Όλες οι παραπομπές του άρθρου ακολουθούν την έκδοση: Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου.

Φιλοσοφικές ομιλίες με τους μαθητές του, Τόμος Α΄ -Β΄, Εισαγωγή – Μετάφραση- Ερμηνευτικές σημειώσεις Σωτήρης Χαλικιάς, Ίνδικτος, Αθήναι 2001. 

2.Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου,βλέπε Εισαγωγή, σελ.33-37

3.YANG SHEN- KENG, Συγκριτική μελέτη περί της ηθικής θεωρίας της μεσότητος παρ` Αριστοτέλει και παρά Κομφούκιω,Διατριβή επί διδακτορία, Αθήναι 1978.  Επίσης

NEA- KYOUN KIM,Κομφούκιος και Σωκράτης. Η αντίληψη για την αυτοπραγμάτωση και την επιμέλεια της ψυχής. Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, τόμος 1, τεύχος 3, Σεπτέμβριος 1984, σελ.305-313. Επίσης βλέπε  Δημήτρη Βελισσαρόπουλου, Ιστορία της Κινεζικής Φιλοσοφίας. Τόμος Πρώτος, σελ. 167-210, Εκδόσεις ‘’ΔΩΔΩΝΗ’’, Αθήνα- Γιάννινα, 1981.

4.Σωτήρης Χαλικιάς, Παράδοση και Νεωτερικότητα στην Κίνα. Το χρονικό μιας αναπάντητης πρόκλησης, Ίνδικτος, Αθήνα 2013.

5.Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου, Τόμος Β΄, Ερμηνευτικές Σημειώσεις, σελ.133.

                                                                            Ανδριανή  Στράνη