Πενήντα χρόνια μεταπολίτευσης (Από τα αφιερώματα στην πραγματικότητα)

Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την έναρξη της μεταπολίτευσης. Υπάρχουν τρεις ορισμοί για το τι είναι ακριβώς η μεταπολίτευση. Ο πρώτος, ο οποίος είναι και ο πιο ακριβής, αναφέρεται στην περίοδο από όταν ανέλαβε ο Καραμανλής μέχρι τις πρώτες εκλογές (στη μεταβατική περίοδο δηλαδή από την χούντα). Ο δεύτερος, στην περίοδο μέχρι την εκλογή του ΠΑΣΟΚ το ’81 (ομαλή μετάβαση στο δικομματικό σύστημα). Ο τρίτος (ο οποίος έχει επικρατήσει κιόλας) αναφέρεται απλά στην περίοδο μετά την χούντα. 

Στη δημόσια σφαίρα η συζήτηση (όπως και σε κάθε επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου) περιορίζεται (εσκεμμένα προφανώς) στη δημοσιονομική πολιτική που ακολούθησε η χώρα τα επόμενα χρόνια, προσπαθώντας να οικοδομηθεί το αφήγημα του “μαζί τα φάγαμε” αγνοώντας προφανώς το γεγονός του ποιες κυβερνήσεις και σε ποιους επέτρεψαν να τα φάνε. Σε τέτοιο επίπεδο κινήθηκε και η εκδήλωση της Καθημερινής με τους περισσότερους ομιλητές να είναι οικονομολόγοι και τέως υπουργοί και φυσικά χωρίς καμία αναφορά στον τρόπο που ήρθε η μεταπολίτευση και τους αγωνες που την ακολούθησαν, τόσο σε μίκρο όσο και σε μακροεπίπεδο. 

Στον αντίποδα αυτής της λογικής κινήθηκε η έκθεση Δημοκρατία στην Εθνική Πινακοθήκη, όπου η πλειοψηφία των έργων είχαν αναφορά κυρίως τσιυς αγώνες που έγιναν όχι μόνο ενάντια στη δικτατορία, αλλά στο εκμεταλλευτικό σύστημα στο σύνολο του. Η έκθεση λοιπόν περιλαμβάνει έργα τόσο ενάντια στη δικτατορία, όσο και στο σύστημα του καθωσπρεπισμού και της συντήρησης που συνέχισε να επικρατεί μετά, αλλά και έργα τα οποία είχαν αναφορά στην αντίσταση σε όλο τον κόσμο, από τη δικτατορία της Πορτογαλίας και της Ισπανίας έως τον Τσε Γκεβάρα και τη δολοφονία του. Στα περισσότερα έργα κυριαρχεί το μεταμοντέρνο και αλληγορικό στοιχείο, ίσως επειδή μόνο έτσι μπορούσαν να επιβιώσουν εκείνο το χρονικό διάστημα,  ίσως γιατί με αυτό τον τρόπο οι πίνακες ξεκινούν να αφηγούνται μια ιστορία την οποία συνεχίζει ο θεατής στη σκέψη του.

Σε αντίστοιχο πνεύμα κινείται και η έκθεση Ο τύπος στη δικτατορία και τη μεταπολίτευση, της Εθνικής Βιβλιοθήκης, όπου τα έγγραφα καλύπτουν όλο το εύρος της αντιδικτατορικής δράσης, της λογοκρισίας και της καταστολής  και γίνεται μια έξυπνη αντιπαράθεση με το πολιτιστικό στοιχείο αμέσως μετά την δικτατορία και την εξέλιξη μετά το ’80. 

Το εντυπωσιακό όμως  είναι ότι και εδώ στους προλογισμούς των εκθέσεων και στους έντυπους καταλόγους τους οι επίσημοι που τις προλογίζουν δε στέκονται πάλι σχεδόν καθόλου στα έργα και στο πνεύμα της έκθεσης, αλλά στο δημοσιονομικό κομμάτι και τη δήθεν ασυδοσία που επικράτησε μετά. Χαρακτηριστική είναι η τοποθέτηση της προέδρου της δημοκρατίας στο εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου της έκθεσης της Εθνικής Βιβλιοθήκης, όπου όσα παρουσιάζονται ως προβλήματα της μεταπολίτευσης είναι επί της ουσίας οι διεκδικήσεις της αντιδικτατορικής πάλης. Είναι τόσο αντιδραστική η τοποθέτηση της προέδρου σε βαθμό που καταλήγει αρκετά πιο δεξιά της τοποθέτησης του πρωθυπουργού.

Θα έπρεπε να εκπλήττει όλο αυτό; Όχι, καθώς η αστική τάξη όταν καλαταλαμβανει την εξουσία πετά τα όποια ριζοσπαστικά στοιχεία είχε και λειτουργεί ως καθεστωτική δύναμη. Λογικό είναι λοιπόν να θάβει όσα στοιχεία έχουν αναφορά στα ριζοσπαστικά αιτήματα του αντιδικτατορικού αγώνα και να προβάλει μια ακίνδυνη διήγηση της εξέλιξης των γεγονότων. Τα έργα όμως συνεχίζουν να υπάρχουν και να θυμίζουν τους αγώνες και να εμπνεύσουν νέες εξεγέρσεις και επαναστάσεις στο μυαλό, στην καρδιά και κυρίως στην πραγματικότητα του λαού.  

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και κοινωνικής Ιατρικής,  MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης