Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές: Το δάνειο των αποικιακών χρόνων στην αντιμετώπιση της μετανάστευσης

Οι μετανάστες τρίτων χωρών που «φιλοξενούνται» σε σιδηρόφρακτες δομές στην Ελλάδα έρχονται από τις παλιές αποικίες. Για χρόνια οι ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούσαν ν’ αναπτύξουν έναν ιστορικό λόγο που θα ερμήνευε ως «ωφέλιμο»  τον μακραίωνο  αποικιακό ρόλο τους, που τυπικά παύτηκε μόλις τη δεκαετία του 1960 για να περάσει, ωστόσο, στο επόμενο στάδιο κηδεμονίας και οικονομικής εκμετάλλευσης. Τον Νοέμβριο του 2024, 140ή επέτειο της Διάσκεψης του Βερολίνου που είχε διαμελίσει την Αφρική, ακόμα δεν είχε συζητηθεί το αίτημα επανόρθωσης των επιπτώσεων μετά τον αυθαίρετο τεμαχισμό της που κατέστησε απάτριδες τις διαφορετικές εθνότητες οδηγώντας έκτοτε σε εμφυλίους πολέμους και μέχρι θανάτου εργατική εξαθλίωση. 

      Παρά το διακινούμενο ιδεολόγημα ότι η εποχή μας διαπνέεται από το Διεθνές Δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για το οποίο περιαυτολογεί ο Δυτικός κόσμος παράλληλα με τον υπερσιτισμό του, τη σχέση ευρωπαϊκής προόδου και αποικιοκρατίας  αμφισβητούν οι Θεωρητικοί της Σχολής του Σικάγου, ανάμεσά τους ιστορικοί, οικονομολόγοι και σύμβουλοι ζητημάτων Πολιτικής Ασφαλείας. Επικαλούνται αφενός άγνωστα μη μετρήσιμα μεγέθη της αποικιακής περιόδου, άρα δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία, αφετέρου «βλέπουν» οικονομικές σταθερές ως τον 19ο αιώνα: η Ευρώπη ήταν αυτάρκης κι όχι εξαρτώμενη από την προμήθεια τροφίμων, γεωργικών ειδών και πρώτων υλών του Τρίτου Κόσμου. Παρότι πρωτογενείς πηγές του 18ου αιώνα περιγράφουν την τεράστια ποσότητα ειδών που εισέρρεε στην Ευρώπη, οδηγώντας τη από τον εμπορικό καπιταλισμό στον βιομηχανικό ανανεώνοντας τα οικονομικά σχήματα, ας έρθουμε στο σημερινό φαινόμενο, το παράδοξο μιας φιλανθρωπίας σε κοινωνική απαξίωση, τις Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές. Παραπέμπουν σε συνειρμούς με την περίοδο της Δεύτερης Αποικιοκρατίας αρχομένης τη δεκαετία του 1870 και τις Εμπορικές Αποικιακές Εκθέσεις της, το προνομιακό πεδίο κερδοφορίας εταιρειών με τη συνεργασία πολιτικών, και εγγύηση-διαπιστευτήριο οικονομικής και εμπορικής ισχύος ευρωπαϊκών κρατών. Θεάματα διανθισμένα από ανθρωπέμπορους που έφερναν κυρίως από την Αφρική ανθρώπους της, που κλεισμένοι για μήνες σε χωριά-ρεπλίκες μετρούσαν τη διάρκεια της ζωής τους με την ανατολή και τη δύση του ήλιου. Ευκατάστατοι αστοί με φράκο, λευκά πουκάμισα και δερμάτινα παπούτσια και  συζύγους με κομψά φορέματα και καπέλα, αυτοί που μόνο μπορούσαν ν’ αγοράσουν το ακριβό εισιτήριο της Έκθεσης, απολάμβαναν τη θριαμβευτική νίκη του οικονομικά ισχυρού Λευκού ανθρώπου πάνω στους «πρωτόγονους» των «νέγρικων χωριών» και τη σκανδαλώδη αντίθεσή τους με την  ευρωχριστιανική ευπρέπεια, καθώς όχι μόνο επρόκειτο για πολυγαμικές οικογένειες αλλά κυκλοφορούσαν και ημίγυμνοι –τρανταχτή απόδειξη της υποανθρωπότητας στην Αφρική. 

Ο καταγωγής Κανάκ ποδοσφαιριστής Κριστιάν Καρεμπέ ακόμα θυμάται –ένας  λόγος που παρέμενε σιωπηλός στην ανάκρουση του γαλλικού εθνικού ύμνου στις παγκόσμιες ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις. Ο προπάππος του, μαζί με άλλους Κανάκ από τη γαλλική Νέα Καληδονία, είχαν κλειστεί σε σιδηρόφρακτο τμήμα των ζωολογικών κήπων της Γαλλίας –στη συνέχεια «ενοικιάστηκαν» για να εκτεθούν και στη Γερμανία το 1934–, υποχρεωμένοι να τρώνε ωμό κρέας και να ουρλιάζουν σαν άγριοι, αποζημιώνοντας όσους πλήρωναν για να δουν τους επικίνδυνους και αλλόκοτους «κανιβάλους» που οι ρεκλάμες διαφήμιζαν στους δρόμους.  

Να έχουν ξεχάσει οι απόγονοι όσους στα κατασκευασμένα χωριά αργοπέθαιναν με την  ασυνήθιστη αλλαγή των ενδιαιτημάτων ή τους νεαρούς άνδρες και γυναίκες, που εγκαταλελειμμένοι στους δρόμους με τη λήξη των Αποικιακών Εκθέσεων γίνονταν «εξωτική σεξουαλική εμπειρία» έναντι τροφής; Τους απαγχονισμένους στην Αφρική, που με αλυσίδες αιωρούνταν κρεμασμένοι σε δέντρα που θρόιζαν κι εκείνους που με πάσαλο καρφωμένο, από τη σπονδυλική στήλη ως τον πρωκτό, αργοπέθαιναν; Ή το καθεστώς «απαρτχάιντ», τη ρατσιστική  πολιτική της κυβερνώσας μειοψηφίας Λευκών; Οφείλουμε μνεία στον Έλληνα της διασποράς Δημήτρη Τσαφέντα που το 1966 δολοφόνησε τον πρωθυπουργό-αρχιτέκτονα του «απαρτχάιντ» στη Νότια Αφρική  –γεγονός που θάμπωσε ο κατοπινός προβολέας στον Νέλσον Μαντέλα. 

        Και σήμερα εταιρείες επωφελούνται από την κατασκευή δομών. Χωρίς περίεργους επισκέπτες να πετούν φιστίκια και μπανάνες στους «απολίτιστους» όπως τότε, αλλά πάλι με απελπισμένους έγκλειστους ανθρώπους. Η σύγχρονη διπλή περίφραξη ασφαλείας τύπου ΝΑΤΟ μετρίασε τον «εθνικό πανικό» που έσπερναν οι «προστάτες» του έθνους αποκοιμίζοντας την κριτική σκέψη χάρη στα κενά γνώσεις που μεταφέρει η ανιστορική και α-πολιτική πληροφόρηση και τα κενά στην πραγματικότητα: ότι μεταναστεύουν από χώρες πλούσιες σε πόρους, ψάρια, κακάο, αβοκάντο, διαμάντια, χαλκό, βωξίτη, χρυσό, λίθιο, κοβάλτιο αφού ο τρόπος οργάνωσης των κοινωνιών τους ακόμα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των τέως μητροπόλεων κι όχι των αναγκών των δικών τους κοινωνιών. Ο αναπτυγμένος  κόσμος εισάγει φαινόμενα οικονομικής και πολιτικής διαφθοράς, έχει καταστήσει τις  χώρες τους χωματερές του, εισάγει μονοκαλλιέργειες που όχι μόνο καταστρέφουν την φυσική βιοποικιλότητα, αλλά προωθεί εταιρικούς σπόρους που δεν περιέχουν μέταλλα καταστρέφοντας την ανάπτυξη των παιδιών, και οι προσπάθειες ανατροπής καταγγέλλονται ως τρομοκρατικές. Ο ανενημέρωτος είναι θύμα άγνοιας, η άγνοια προκαλεί φόβο και ο φόβος τον κάνει συντηρητικό, με  επωφελούμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να ανθολογούν τον ακροδεξιό λόγο: έχουμε «κατασκευή ενοχικών αισθημάτων στις συνειδήσεις των Ευρωπαίων λόγω τάχα του “αμαρτωλού” αποικιακού παρελθόντος, εφευρεμένες δικαιολογίες προκειμένου να αιτιολογήσουν την παρουσία μεταναστών». Εξάλλου οι μετανάστες δεν μας αφορούν, οι Έλληνες δεν είχαν σχέση με την αποικιοκρατία, λέει άλλο επιχείρημα. Ωστόσο ο ελληνικός Τύπος με άρθρα από το 1880 την κανονικοποιούσε εξυμνώντας  τα παρεχόμενα οικονομικά οφέλη στις μεγάλες αποικιοκράτισσες, που τις έκαναν ισχυρότερες στον ανταγωνισμό τους. Εξίσου «κανονικό» περιέγραφε τον ρατσισμό και τις ευρωπαϊκές σφαγές όσων στις αποικίες εναντιώνονταν με κινήματα   –αναφερόμενα απλά «ταραχαί» από τον Τύπο του 1900– ώστε η Ελλάδα, ταυτισμένη με τις ευρωπαϊκές πρακτικές να μη θεωρείται πια το «κακομαθημένο παιδί της Ιστορίας». 

Άνθρωποι τσακισμένοι, ώστε να μη μνημονεύουν την ανισότητα που έζησαν οι παππούδες τους στο όχι πολύ μακρινό αποικιακό παρελθόν αλλά τη σύγχρονη δική τους, μεταναστεύουν δίχως απολογητική υποχρέωση αφού η ζωή τους έχει πια περάσει σε δικαιωματικό στάδιο. Και διασχίζουν ανερώτητα τις θάλασσες προς μια Ευρώπη που ακόμα λυμαίνεται τον τόπο τους –με τον θεατή να θεωρεί τον πνιγμό τους μοίρα, τον ίδιο που θεωρεί και τους κόσμους έναν κόσμο, τον Δυτικό. Οι άφθονες πλουτοπαραγωγικές πηγές και οι ρυθμοί ανάπτυξης που καταγράφονται στην Αφρική είναι αναντίστοιχες προς την ένδεια των κατοίκων –οι αριθμοί της οικονομίας δεν σχετίζονται με τις ανθρωπιστικές μελέτες. Δεν είναι αναντίστοιχες όμως προς τους  Δυτικοτραφείς ηγεμόνες της, που εξαργυρώνουν δίχως φραγμούς την καταναλωτική εξειδίκευση που απέκτησαν στα αμερικανικά και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, ούτε προς τον ρόλο των πολυεθνικών παραρτημάτων που αδιαφορούν και για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις: εταιρεία ζαχαροκάλαμου στην Κένυα αγνοεί τις εκκλήσεις να τους ανοίξει πηγάδια αφού οι ποταμοί τροφοδοτούν τις μαζικές καλλιέργειες της, το εναπομείναν νερό είναι γεμάτο χημικά για να τις ενδυναμώνουν και ακόμα και τα ζώα που το πίνουν ψοφάνε. Ή όσων φεύγουν από το Σουδάν με τις σπουδαίες αγροτοκτηνοτροφικές δυνατότητες του Νείλου, τη μεγάλη παραγωγή χρυσού και τα σημαντικά κοιτάσματα ουρανίου, για να γλιτώσουν από τους πολυετείς εμφυλίους που υποθάλπουν οι ανταγωνισμοί χωρών από τις ΗΠΑ μέχρι την Κίνα. Πόσο άμοιρη ευθυνών είναι η Ελλάδα-χώρα υποδοχής αφού αποτελεί στρατηγικό εταίρο τους;

Πηγή: «Η αποικιοκρατία ως “πνευματικός ρυθμιστής” του κόσμου. Η καταγραφή της στον ελληνικό Τύπο του πρώιμου 20ού αιώνα» 

(Αδημοσίευτη μεταδιδακτορική έρευνα. Δρ Καλλιόπη Παυλή, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών και Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο)