Το “Σύμφωνο Σοφούλη -Σκλάβαινα”. Χρονικό μιας μονομερούς υπονόμευσης
Το σύμφωνο προέβλεπε ψήφο ανοχής στους Φιλελεύθερους με αντάλλαγμα μια σειρά δημοκρατικών και φιλολαϊκών μέτρων. Το “Παλλαϊκό μέτωπο”, έχοντας αντιληφθεί πως οι Φιλελεύθεροι δε θα κρατούσαν το λόγο τους, κατήγγειλαν τη στάση τους δημοσιοποιώντας το ως τότε μυστικό σύμφωνο στη βουλή στις 2 Απρίλη 1936.
Σαν σήμερα υπογράφηκε το “Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα”, η συμμαχία μεταξύ Φιλελευθέρων και “Παλλαϊκού Μετώπου”, το ναυάγιο του οποίου κι όσα επακολούθησαν επιβεβαίωσαν πως η συντριπτική πλειονότητα του αστικού πολιτικού κόσμου αν δε στήριζε, είχε τουλάχιστον αποδεχτεί σιωπηλά το ενδεχόμενο μιας δικτατορικής λύσης. Όπως είναι γνωστό, οι εκλογές που είχαν διενεργηθεί στις 26 Γενάρη του 1936 με σύστημα απλής αναλογικής δεν έδωσαν κυβερνητική πλειοψηφία σε κανένα κόμμα. Πρώτη δύναμη αναδείχθηκαν οι Φιλελεύθεροι με 126 βουλευτές, με σαφές προβάδισμα από το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη με 72 Βουλευτές. Ακολουθούσε το κόμμα των οπαδών του Κονδύλη “Γενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση”, ενώ διάφορα μικρότερα κόμματα κι ανεξάρτητοι συγκέντρωσαν 12 έδρες. Ρυθμιστής αναδείχθηκε εκ των πραγμάτων το “Παλλαϊκό Μέτωπο”, ο συνασπισμός δηλαδή που είχαν συμπτύξει το ΚΚΕ με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος (ΑΚΕ), εκλέγοντας 15 βουλευτές.
Εξαρχής τόσο οι Λαϊκοί, όσο και οι Φιλελεύθεροι, όταν έγινε φανερό πως οι μεταξύ τους διαπραγματεύσεις δεν είχαν μέλλον, έκαναν κρούσεις προς το ΚΚΕ για την υποστήριξη κυβερνητικού σχηματισμού, Παράλληλα είναι χαρακτηριστική της εξαρχής ταλαντευόμενης στάσης των Φιλελευθέρων ότι ο Ιωάννης Μεταξάς αποτέλεσε μια από τις πρώτες προτάσεις του κόμματος να ηγηθεί σε κυβέρνηση συμμαχίας. Εν τέλει οι διαπραγματεύεσεις των τελευταίων με το ΚΚΕ, το οποίο βρισκόταν υπό την επιρροή της πολιτικής των Λαϊκών Μετώπων, όπως είχε καθοριστεί από το 7ο συνέδριο της Κ.Δ ένα χρόνο νωρίτερα, προχώρησαν αρκετά ώστε να υπογραφεί στις 19 Φλεβάρη το “Σύμφωνο-Σοφούλη-Σκλάβαινα”, όπως έγινε γνωστό από τα ονόματα των ηγετών που τη συνυπέγράψαν. Βάσει των συμφωνηθέντων, το “Παλλαϊκό Μέτωπο” δεσμευόταν για παροχή ψήφου ανοχής στην κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη και στο προεδρείο της Βουλής, με αντάλλαγμα την αναδρομική ακύρωση της διάταξης του εκλογικού νόμου που στερούσε τα πολιτικά δικαιώματα από τους καταδικασθέντες με το “Ιδιώνυμο” του Βενιζέλου, την αμνήστευση των πολιτικών κρατουμένων και των εξορίστων, τη διάλυση των φασιστικών οργανώσεων, τη μόνιμη καθιέρωση της απλής αναλογικής, τη ρύθμιση της τιμής του ψωμιού, την απαγόρευση της προσωποκράτησης για χρέη στο δημόσιο μέχρι του ποσού των 3000 δραχμών, την εφαρμογή της Κοινωνικής Ασφάλισης και την ψήφιση χρεοστασίου για τους αγρότες που είχαν οφειλές σε τράπεζες και ιδιώτες.
Το Παλλαϊκό Μέτωπο από τη μεριά του τήρησε τις δεσμεύσεις του και στις 6 Μαρτίου του 1936 ο Σοφούλης εξελέγη Πρόεδρος της Βουλής με της ψήφους και των βουλευτών του Μετώπου. Την επομένη τού δόθηκε από τον βασιλιά η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Λίγες μέρες αργότερα, στις 11 Μαρτίου εισηγήθηκε στον βασιλιά ότι θα στήριζε μια κυβέρνηση με εξωκοινοβουλευτικό πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Δεμερτζή, που ήταν ήδη υπηρεσιακός πρωθυπουργός. Η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε στις 14 Μαρτίου και ο Δεμερτζής έγινε για δεύτερη φορά πρωθυπουργός, με αντιπρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου τον μετέπειτα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, που λίγες μέρες πριν είχε διοριστεί και υπουργός Στρατιωτικών, αξίωμα που διατήρησε μαζί με το χαρτοφυλάκιο της Αεροπορίας.
Την υπαναχώρηση των Φιλελευθέρων από το σύμφωνο επισφραγίζει και η επιστολή του Βενιζέλου από το Παρίσι στις 9/3/1936, λίγες μέρες πριν το θάνατό του, όπου όχι μόνο επιχαίρει για την υπουργοποίηση Μεταξά, αλλά εκφράζει και την ένθερμη στήριξη του προς το θεσμό της Βασιλείας, που λίγους μήνες πριν είχε επανέλθει με νόθο δημοψήφισμα στη χώρα: «Δεν είναι ανάγκη να σου είπω πόσον ζωηρά είναι η χαρά μου, διότι ο Βασιλεύς απεφάσισε να πατάξη επί τέλους τας διηνεκείς επεμβάσεις των στρατιωτικών παραγόντων, απομακρύνας από την κυβέρνησιν, μετά την τελευταίαν αυθάδειάν των, τον Παπάγον και Πλατήν, και αναθέσας το υπουργείον των Στρατιωτικών εις τον Μεταξάν. Με την ενέργειάν του αυτήν ο βασιλεύς απέκτησε πάλιν ακέραιον το κύρος του, τόσον απαραίτητον διά την αποκατάστασιν της ψυχικής ενότητος του ελληνικού λαού και την οριστικήν επάνοδον της Χώρας εις κανονικόν πολιτικόν βίον… Από μέσα από την καρδιά μου αναφωνώ: Ζήτω ο Βασιλεύς!» Εξάλλου ο ιστορικός ηγέτης των Φιλελευθέρων δεν είχε κρύψει και σε άλλες περιστάσεις τη συμπάθεια του σε δικτατορικές λύσεις, έστω πεπερασμένης διάρκειας, τόσο από βήματος της βουλής το 1933, όσο και σε επιστολές του λίγο πριν το αποτυχημένο φιλοβενιζελικό πραξικόπημα του Πλαστήρα την 1η Μάρτη 1935. Το “Παλλαϊκό μέτωπο”, έχοντας αντιληφθεί πως οι Φιλελεύθεροι δε θα κρατούσαν το λόγο τους, κατήγγειλαν τη στάση τους δημοσιοποιώντας το ως τότε μυστικό σύμφωνο στη βουλή στις 2 Απρίλη, ενώ στις αντιδράσεις των Λαϊκών περί “βενιζελοκομμουνιστικής” σκευωρίας, απάντησαν αποκαλύπτοντας τις ανάλογες επαφές του Μετώπου με τον Τσαλδάρη, ο οποίες τις διέψευσε αμήχανα.
Μετά το θάνατο του Δεμερτζή στις 13 Απρίλη, διορίστηκε από το βασιλιά Γεώργιο Β’ πρωθυπουργός ο Ιωάννης Μεταξάς, τον οποίο όρκισε ο άνακτας το ίδιο απόγευμα χωρίς να ζητήσει την έγκριση του κοινοβουλίου. Η τελευταία βέβαια αποσπάστηκε εύκολα, καθώς πέραν από 4 αποχές και την αρνητική ψήφο του Γεωργίου Παπανδρέου, μόνο οι βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου καταψήφισαν, κι έτσι ο Μεταξάς έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης χάρη σε 241 ψήφους των αστικών πολιτικών κομμάτων. Στο τέλος του ίδιου μήνα, η βουλή ουσιαστικά αυτοκαταργήθηκε, με στόχο να ξανασυνεδριάσει στις 30 Σεπτέμβρη, κάτι που δεν έγινε ποτέ. καθώς η βασιλομεταξική δικτατορία είχε ήδη επιβληθεί στις 4 Αυγούστου εκείνης της χρονιάς.
