25.2.1941: Ολλανδοί κομμουνιστές διοργανώνουν την πρώτη απεργία συμπαράστασης στους Εβραίους του κατεχόμενου Άμστερνταμ
Το κάλεσμα είχε τεράστια ανταπόκριση και σαν σήμερα πριν 77 χρόνια το Άμστερνταμ νέκρωσε, καθώς 300.000 εργάτες, υπάλληλοι, φοιτητές και μαθητές συμμετείχαν στην απεργία αλλά και στη διαδήλωση κατά της γερμανοφασιστικής κατοχής.
Σαν σήμερα το 1941 έλαβε χώρα στο κατεχόμενο Άμστερνταμ η γενική απεργία του Φλεβάρη, γνωστή στα ολλανδικά ως februaristaking. Οργανώθηκε από το ΚΚ Ολλανδίας, με τη συμμετοχή χιλιάδων εργατών της πρωτεύουσας και των περιχωρών, ως πράξη διαμαρτυρίας για τη σχεδιαζόμενη δίωξη των Εβραίων της Ολλανδίας. Ανάλογη απεργιακή ενέργεια αλληλεγγύης μη Εβραίων στους πληττόμενους συμπολίτες τους δεν είχε σημειωθεί ως τότε στην κατεχόμενη Ευρώπη, ενώ έκτοτε δεν επαναλήφθηκε. Η αφορμή είχε δοθεί λίγες μέρες πριν, στις 11 Φλεβάρη, όταν το μέλος φιλοναζιστικής οργάνωσης προσκείμενης στο ναζιστικό κόμμα της χώρας NSB Hendrik Koot, σκοτώθηκε καβγαδίζοντας με Εβραίους και μη της πρωτεύουσας που υπερασπίζονταν τα δικαιώματα της διωκόμενης εβραϊκής κοινότητας. Την επόμενη μέρα, οι γερμανικές αρχές απέκοψαν την εβραϊκή συνοικία από την υπόλοιπη πόλη, εγκαθιστώντας συρματοπλέγματα, χτίζοντας γέφυρες και στήνοντας μπλόκα. Λίγες μέρες αργότερα, η γερμανική αστυνομία επιχείρησε να εισβάλει στο εβραϊκό παγωτατζίδικο Koco, όπου ο ιδιοκτήτης τους αντιμετώπισε με ψυκτικό σπρέι αμμωνίας. Τα αντίποινα ήρθαν αμέσως και στο διάστημα μεταξύ 22 και 23 Φλεβάρη, 425 άνδρες και αγόρια εβραϊκής καταγωγής μεταφέρθηκαν βίαια στα στρατόπεδα του Μαουτχάουζεν και του Μπούχενβαλτ, όπου εξοντώθηκαν όλοι εκτός από δύο επιζήσαντες.
Η ανταπόκριση του παράνομου ΚΚ Ολλανδίας, που βρισκόταν ήδη στην πρωτοπορία της εγχώριας αντίστασης στους ναζί, εξέδωσε το ιστορικό φυλλάδιο με τίτλο “Staakt! Staakt! Staakt!” καλώντας τους πολίτες σε γενική απεργία ώστε “να δείξουμε αλληλεγγύη στο εβραϊκό τμήμα της κοινωνίας μας που τόσο σκληρά έχει χτυπηθεί”. Το κάλεσμα είχε τεράστια ανταπόκριση και σαν σήμερα πριν 77 χρόνια το Άμστερνταμ νέκρωσε, καθώς 300.000 εργάτες, υπάλληλοι, φοιτητές και μαθητές συμμετείχαν στην απεργία αλλά και στη διαδήλωση κατά της γερμανοφασιστικής κατοχής. Την επόμενη μέρα το απεργιακό κύμα εξαπλώθηκε σε άλλες πόλεις, μεταξύ των οποίων και η Ουτρέχτη. Οι Γερμανιοί, αιφνιδιασμένοι αρχικά από τα γεγονότα την πρώτη μέρα, στις 26 Φλεβάρη προχώρησαν σε άγρια καταστολή των απεργών, σκοτώνοντας εννέα και τραυματίζοντας βαριά άλλους 24. Οι συνέπειες της απεργίας συνεχίστηκαν και κλιμακώθηκαν τις επόμενες μέρες, καθώς δημόσιοι υπάλληλοι που συμμετείχαν στην κινητοποίηση απολύθηκαν ή και συνελήφθησαν κι ο δήμαρχος του Άμστερνταμ Willem de Vlugt εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, ενώ στην πόλη επιβλήθηκε πρόστιμο 15 εκατομμυρίων στο τοπικό νόμισμα. Οι διοργανωτές της απεργίας, οι Ολλανδοί κομμουνιστές, κλήθηκαν να πληρώσουν βαρύ φόρο αίματος. Πρώτο θύμα υπήρξε ο 23χρονος Leendert Schijveschuurder, που συνελήφθη αφισοκολλώντας κάλεσμα για νέα απεργία στις 6 Μάρτη. Εκτελέστηκε την επομένη, όντας ο πρώτος Ολλανδός πολίτης που έπεφτε από ναζιστικό απόσπασμα στη χώρα. Λίγο καιρό αργότερα 3 ακόμα κομμουνιστές και μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης Geuzen εκτελέστηκαν κοντά στο Scheveningen, που επρόκειτο να αναδειχθεί σε “συνήθη τόπο εκτελέσεων” τα επόμενα χρόνια. Προς τιμήν των 18 εκτελεσμένων ο συγγραφέας και αντιστασιακός Jan Campert, που έχασε τη ζωή του στο στρατόπεδο Neuengamme το 1943, αφιέρωσε το “Τραγούδι των 18 νεκρών”, του οποίου η πρώτη στροφή αναφέρει:
Ένα κελί έχει μήκος μόλις δυο μέτρα
και ούτε δυο μέτρα πλάτος
Ακόμα πιο μικρή η χούφτα γης
που δε γνωρίζω μα εκεί θα αναπαυθώ ανώνυμα
εγώ κι οι σύντροφοί μου
Είμασταν όλοι 18 και κανείς μας δε θα ζήσει να δει τη νύχτα.
Η απεργία ήταν ουσιαστικά η απαρχή της έμπρακτης αντίστασης στο ναζισμό στην Ολλανδία, ακολουθούμενη από φοιτητικές κινητοποιήσεις το Νοέμβρη του ’41 και νέες μαζικές απεργίες την άνοιξη του 1943, προοίμιο της εξάπλωσης της ένοπλης πάλης την ίδια χρονιά. Παράλληλα, η απεργία υπήρξε η πρώτη αντιναζιστική μαζική εργατική κινητοποίηση στην κατεχόμενη Ευρώπη, που τους επόμενους μήνες και χρόνια επρόκειτο να βρει αρκετούς μιμητές, ανάμεσα τους και στην Ελλάδα, όπου η πρώτη απεργία σημειώθηκε τον Απρίλη του 1942, ξεκινώντας από τους ταχυδρομικούς και τηλεφωνικούς υπαλλήλους που γρήγορα επεκτάθηκε στο σύνολο του δημόσιου τομέα.
Κατάθεση στεφάνων στο άγαλμα του λιμενεργάτη, από παλαιότερη επετειακή εκδήλωση για την 25η Φλεβάρη
Η μνήμη της απεργίας τιμάται κάθε χρόνο στην πόλη με τελετή στο άγαλμα του λιμενεργάτη, στην πλατεία Jonas Daniel Meijer της πάλαι ποτέ εβραϊκής συνοικίας, απ’ όπου είχε ξεκινήσει η επιχείρηση κατά των μελών της κοινότητας που προηγήθηκε της απεργίας. Ο Meijer είχε υπάρξει ο πρώτος Εβραίος δικηγόρος της πόλης στις αρχές του 19ου αιώνα. Το 1942 οι ναζιστικές αρχές μετονόμασαν την πλατεία σε Houtmarkt, προσπαθώντας να εξαλείψουν κάθε ίχνος εβραϊκής κληρονομιάς στην πόλη, ενώ μεταπολεμικά η πλατεία έλαβε εκ νέου το αρχικό της όνομα.
