Ο κεντρικός σχεδιασμός στο σοσιαλισμό

Ο Κεντρικός Σχεδιασμός της Οικονομίας στον Σοσιαλισμό που θα κτίσουμε είναι κάτι που προσωπικά με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Ειδικά όσον αφορά τον ρόλο που καλούνται να αναλάβουν η Επιστήμη των Υπολογιστών, Επικοινωνία της Πληροφορίας, οι Αλγόριθμοι Βελτιστοποίησης και η Τεχνητή Νοημοσύνη στην λύση προβλημάτων πρόβλεψης και σχεδιασμού της παραγωγής και διανομής αγαθών, πόρων και δυναμικού.

Φυσικά, ο Σχεδιασμός της παραγωγής (ας κρατήσουμε το “Κεντρικός Σχεδιασμός” για το Σοσιαλισμό) παίζει ήδη τεράστιο ρόλο στον Καπιταλισμό της εποχής μας τόσο στην Διοίκηση και Οργάνωση των επιχειρήσεων όσο και στην κατεύθυνση της οικονομίας μιας χώρας ή ένωσης χωρών γενικότερα.

Το αόρατο χέρι του Άνδαμ Σμιθ – αν ποτέ υπήρξε κάπου αλλού εκτός από την φαντασία του – έχει από καιρό μαραζώσει και τώρα το ανεμίζουν πάνω από τα κεφάλια μας σαν αποξηραμένο λείψανο μόνο κάποια ξόανα της ελεύθερης, δήθεν, αγοράς που ζουν στο δικό τους παράλληλο σύμπαν όπου δεν υπάρχουν φούσκες, δεν υπάρχει συγκέντρωση κεφαλαίου σε λίγα χέρια, ούτε καρτέλ και μονοπώλια, δεν υπάρχει Ιμπεριαλισμός, ούτε το δίκαιο του ισχυροτέρου τόσο διεθνώς όσο και τοπικά π.χ. στην αγορά εργασίας, παρά μόνο η Προσφορά και η Ζήτηση, που σαν δύο ροδαλά αγγελάκια γελούν, χαϊδεύουν τις άρπες τους και κάνουν τραμπάλα στα χλοερά λιβάδια του παραδείσου.

Υποστηρίζω λοιπόν ότι “Κεντρικός Σχεδιασμός” στον Καπιταλισμό σήμερα καλά κρατεί και στο επίπεδο Διοίκησης των επιχειρήσεων, που είναι αυτονόητο, αλλά και στο ανώτερο επίπεδο οργάνωσης της Οικονομίας μιας χώρας – μόνο που δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Κοινωνίας. Αφού καλά κρατεί επίσης ο, φανερός πια, έλεγχος από το Κεφάλαιο, του Κράτους, της “Δικαιοσύνης” και των Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης που αποκρύβουν την κοινωνική μη-συναίνεση, αποπροσανατολίζουν τους πολίτες-σκλάβους μακρυά ακόμα και από βασικές ανάγκες, π.χ. Παιδεία, Υγεία, Ελεύθερος Χρόνος, Συνταξιοδότηση, παραδόξως με παρόμοια μέσα σε τελείως διαφορετικές χώρες – π.χ. κοινής κοπής τηλεπαιχνίδια και ρυπαρά reality show, κοινωνικά μέσα δικτύωσης, κ.τ.λ. – και παραμορφώνουν την έννοια και εικόνα της “Ευημερίας” και της “Ανάπτυξης” της Κοινωνίας : ένα iphone σήμερα έχει για πολλούς την ίδια αίγλη που είχε το 1974 η Δωρεάν Παιδεία, ενώ τι μπορεί να αξίζει η Δωρεάν Υγεία σαν της ΕΣΣΔ μπροστά στη τρελλή χαρά ενός πενταπύρηνου ipad με δερμάτινο πουά κάλυμμα; Δηλαδή για την εξυπηρέτηση του Κεφαλαίου και εξασφάλιση των κερδών του, αυτός ο ΚΣ όχι μόνο λέει στον κόσμο τι έχει ανάγκη και τι όχι αλλά και πόσο ικανοποιημένος πρέπει να νιώθει.

Διαφορετικά, τί εξυπηρετεί η ύπαρξη παγκόσμιων οργανισμών επιβολής πολιτικής και “καλών πρακτικών”, όπως το ΔΝΤ, o Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO), ο ΟΟΣΑ (OECD); Ειδικά για τον τελευταίο γράφει τα εξής η wikipedia:

Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, ο Ο.Ο.Σ.Α. είχε αντιμετωπίσει μια σειρά οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων εμβαθύνοντας περαιτέρω τη σχέση και δέσμευσή του με τις επιχειρήσεις, τα συνδικάτα και άλλους αντιπροσώπους της κοινωνίας. Οι διαπραγματεύσεις του Ο.Ο.Σ.Α. αφορούν την φορολογία μεταφοράς καθώς και την τιμολόγηση προϊόντων. Με άλλα λόγια ο Ο.Ο.Σ.Α., έχει προετοιμάσει το έδαφος για τις διμερείς φορολογικές συνθήκες σε όλο τον κόσμο.

Μεταξύ άλλων πεδίων, ο Ο.Ο.Σ.Α. έχει πάρει έναν ρόλο στο συντονισμό της διεθνούς δράσης κατά της δωροδοκίας και της διαφθοράς, που δημιουργούν τη Συνθήκη αντι-διαφθοράς του Ο.Ο.Σ.Α., η οποία είναι ενεργή από τον Φεβρουάριο του 1999.

Ο Ο.Ο.Σ.Α. έχει επίσης δημιουργήσει μια ομάδα αντι-spam, η οποία εξέδωσε λεπτομερή έκθεση, με αρκετά χρήσιμα έγγραφα σχετικά με τα προβλήματα spamming στις αναπτυσσόμενες χώρες, τις καλύτερες προτεινόμενες πρακτικές για τους παροχείς Διαδικτύου, τα εμπορικά sites ηλεκτρονικού ταχυδρομείου καθώς και των εμπλεκομένων με το Διαδίκτυο.

Πώς θα μπορούσαν να υπάρχουν καν τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα στην Ευρώπη με μηδέν ζήτηση από τους καταναλωτές; Υπάρχουν όμως. Και στοιβάζονται στα ράφια των καταστημάτων με την ευλογία και προστασία, όχι της Καμόρα ούτε της Κόζα Νόστρα μα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που κάθε τόσο αφαιρεί και κάτι λίγο από την σήμανση τους μπας και τα φάει κάποιος κατά λάθος.

Διαφορετικά, τι εξυπηρετούν τα κεντρικά σχεδιασμένα αναπτυξιακά ή ερευνητικά προγράμματα δισεκατομμυρίων ευρώ της ΕΕ, π.χ. “Ορίζοντας 2020” (80 δις ευρώ), που στοχεύουν πολύ συγκεκριμένα πεδία έρευνας σε συνεργασία πάντα με τον ιδιωτικό τομέα, περιθωριοποιώντας ένα τεράστιο αριθμό ακαδημαϊκών της “παλιάς σχολής”;

Η μεγαλύτερη διαφορά βέβαια μεταξύ ΚΣ στον Καπιταλισμό σήμερα και ΚΣ στον Σοσιαλισμό που θα κτίσουμε είναι στο τι στοχεύουν να πετύχουν, ποιους να εξυπηρετήσουν και με τι μέσα θα το κατορθώσουν. Η διαφορά αυτή δεν είναι ποσοτική. Υποστηρίζω ότι είναι ποιοτική γιατί ο όλος σχεδιασμός, ο αντικειμενικός σκοπός, οι αλγόριθμοι βελτιστοποίησης (optimisation), η μεταφορά της πληροφορίας και οι μηχανισμοί feedback (μέτρηση της αντίδρασης κάποιας δράσης) επηρεάζονται άμεσα από τον αριθμό των μεταβλητών, τον αριθμό των διαφορετικών αναγκών που πρέπει να ικανοποιηθούν, τον αριθμό των διαστάσεων του προβλήματος δηλαδή αλλά και από τα μέσα επίλυσης που είναι διατεθειμένος κάποιος να χρησιμοποιήσει ή να μην χρησιμοποιήσει.

Έτσι άλλες είναι οι μέθοδοι σε ένα ΚΣ που προσπαθεί να μεγιστοποιήσει το κέρδος μίας εταιρείας και ταυτόγχρονα ελέγχει κάποια από τα μέσα μαζικής εξαπάτησης μέσω διαφήμισης και “σεμιναρίων” που προσφέρει σε δημοσιογράφους, κάνει λόμπι στο κοινοβούλιο κτλ. Με αποτέλεσμα την παραμόρφωση των αναγκών του κόσμου μέσω της διαφήμισης και του κατευθυνόμενου καταναλωτισμού – π.χ. μπέργκερς χωρίς θρεπτική αξία. Αλλά και τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης σχετικά με τον βαθμό ικανοποίησης των αναγκών αυτών – π.χ. ψώνια αχρείαστων αγαθών σαν quick-fix σε υπαρξιακά προβλήματα. Ενώ η διαφθορά και τα λόμπι ενεργούν σαν άσσοι (trump-cards), σαν το κερασάκι στο pacman, την ράβδο του Μωυσή ή το space-warp στο Star Trek, ανοίγοντας μονοπάτια για αυτούς που τα χρησιμοποιούν, π.χ. μετατρέποντας ένα φορτίο-φάντασμα αλογίσιου κρέατος που έκοψε στην ΕΕ περισσότερα μίλια από τον Ιπτάμενο Ολλανδό, σε γκουρμέ κεφτεδάκια για παρηκμασμένους καταναλωτές.

Παρομοίως, διαφορετικές οι μέθοδοι σε ένα ΚΣ που προσπαθεί να ικανοποιήσει, όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, στο τελικό στάδιο, τις ανάγκες κάθε ξεχωριστού ατόμου στην κοινωνία. Στην περίπτωση αυτή το πρόβλημα έχει εκατομμύρια μεταβλητές / διαστάσεις αφού πρέπει να λάβει υπόψιν το κάθε άτομο στην κοινωνία συν των άλλων παραμέτρων όπως πρώτες ύλες, μεταφορικά, έρευνα και τεχνολογία, κτλ. Αν και πρακτικά δύσκολο, μπορεί να λυθεί ακόμα και με υπάρχοντες αλγόριθμους βελτιστοποίησης, όμως η λύση συνήθως δεν ικανοποιεί όλους εκατό τα εκατό δεδομένου ότι οι πόροι είναι ποσότητα πεπερασμένη.

Σχεδιάστε πάνω στο χαρτί 30 τυχαίες τελείες και μετά προσπαθήστε να περάσετε μία και μοναδική ευθεία γραμμή από όλες. Αδύνατον. Όποια ευθεία και να σχεδιάσετε θα μπορεί να ικανοποιήσει απόλυτα τουλάχιστον δύο τελείες. Άντε πέντε αν είστε πολύ τυχερός και οι τελείες δεν σας βγήκαν αρκετά τυχαίες. Δηλαδή το 15%. Από τις υπόλοιπες τελείες η ευθεία θα απέχει κάποια απόσταση. Το άθροισμα αυτών των αποστάσεων είναι ένας τρόπος να μετρήσουμε την διαφορά από το βέλτιστο. Και εκφράζει την συνολική μη-ικανοποίηση των αναγκών. Η ελαχιστοποίηση της διαφοράς αυτής είναι ένας στόχος για τον ΚΣ. Άλλος στόχος θα ήταν η μεγιστοποίηση του αριθμού των τελείων από τις οποίες περνά η ευθεία. Πράγμα τελείως διαφορετικό.

Αν σε μία ομάδα ατόμων οι μισοί φορούν παπούτσι νούμερο 30 και οι άλλοι μισοί από 40 έως 45, και είναι δυνατόν να αγοράσουμε μόνο μία μηχανή που κατασκευάζει παπούτσια μόνο ενός μεγέθους, τότε η ελαχιστοποίηση της μη-ικανοποίησης αντιστοιχεί στο να αγοράσουμε μηχανή που κάνει παπούτσια στον μέσο όρο της ομάδας. Στην περίπτωση αυτή σίγουρα κανένας δεν θα είναι ευχαριστημένος αφού όλους, πιθανότατα, ή θα τους στενεύουν τα παπούτσια τους ή θα τους είναι μεγάλα. Όμως το σύστημα θα μπορεί να επαίρεται ότι έχει λύσει το πρόβλημα με την ελάχιστη διαφορά από το βέλτιστο. Ακόμα και αν αυτή είναι 5%, τα παπούτσια δεν παύουν να είναι είτε στενά είτε μεγάλα για όλους! Εναλλακτικά, η μεγιστοποίηση του αριθμού των ικανοποιημένων αντιστοιχεί στο να αγοράσουμε μηχανή που κάνει παπούτσια στο μέγεθος της πλειοψηφίας, δηλαδή νούμερο 30.

Πριν όμως μάθουμε αν τελικά βρήκαν όλοι παπούτσι στο μέγεθος του ποδιού τους, ας πούμε λίγα πράγματα για τον Κεντρικό Σχεδιασμό για τις ενστάσεις που διατύπωσαν κατά καιρούς διάφοροι οικονομολόγοι και γιατί σήμερα ούτε καν διδάσκεται στα Πανεπιστήμια.

ΑΧΠ :: Αντρέας Χατζηπροκόπης

———-

1. Δεν ισχυρίζομαι ότι γνωρίζω ποια η κατεύθυνση για την “Ευημερία” και την “Ανάπτυξη” της Κοινωνίας. Ξέρω ποιά κατεύθυνση θα ικανοποιούσε εμένα βέβαια. Για την Κοινωνία ας αποφασίσει η Κοινωνία συλλογικά. Όμως κάποιες παραδοχές σχετικά με τις προτεραιότητες της Κοινωνίας είναι αυτονόητες.
2. Ευχαριστώ τον Αντώνη (LeninReloaded) για τα σχόλια του και την συζήτηση που έχουμε κάνει και που έδωσε την ιδέα για αυτές τις αναρτήσεις.
3. Ευχαριστώ τον H.W. για τα σχόλια του.

$latex a_{i,1}, a_{i,2} \cdots a_{i,n}$