Bιβλιοπαρουσίαση: Πλανήτης Ωμέγα

Ρόμπερτ Σέκλυ, Πλανήτης Ωμέγα (The Status Civilization), εκδόσεις Άγνωστη Καντάθ, 2018

Η βλακεία και η ευπιστία των ανθρώπων είναι παντοδύναμη και πολλές φορές νιώθεις ανήμπορος να την αντιμετωπίσεις. Εχτός κι αν την εκμεταλλευτείς κατάλληλα και βγάζεις λεφτά απ’ αυτό όπως κάνουν οι αστρολόγοι, οι καφετζούδες, οι χαρτορίχτρες, τα διάφορα “μέντιουμ” όπως λέγαν παλιά, τσαρλατάνοι-ισσες που βλέπουν μέσα από μια γυάλινη σφαίρα και προλέγουν το μέλλον. Απ’ τις απαρχές του πολιτισμού, οι άνθρωποι επιδίωκαν να μάθουν το μέλλον, ίσως επειδή φοβούνται το άγνωστο, φοβούνται τι τους ξημερώνει και νιώθουν ασφαλείς όταν το γνωρίζουν. Αυτή την ανασφάλεια λοιπόν οι διάφοροι μάντεις και οι προαναφερθέντες-είσες “επαγγελματίες” την εκμεταλλεύονται κάργα και βγάζουν μεροκάματο. Μια για πάντα: το κοντινό ή το μακρινό μέλλον είναι πρακτικά αδύνατο να προβλεφτεί για τον απλούστατο λόγο ότι η ζωή, οι κοινωνίες είναι εξαιρετικά πολύπλοκα συστήματα με αμέτρητους αστάθμητους παράγοντες. Για να “προβλέψει” κάποιος το μέλλον χρειάζεται εκατομμύρια πληροφορίες που είναι αδύνατο να συλλέξει κανείς, πόσο μάλλον να τις επεξεργαστεί με το μυαλό του. Και σίγουρα, τα κατακάθια του καφέ και τα σημάδια που αφήνει στα τοιχώματα του φλιτζανιού δεν παρέχουν αρκετές πληροφορίες για την εξέλιξη του ανθρώπου που ήπιε τον καφέ. Οι διάφοροι μελλοντολόγοι που γράφουν βιβλία για το πώς βλέπουν να εξελίσσεται η κοινωνία, οι τεχνολογίες κλπ, είναι μια πιο εκλεπτυσμένη μερίδα ανθρώπων που, όταν δεν είναι συγγραφείς (οπότε τα γραπτά τους εμπίπτουν στην κατηγορία της τέχνης) είναι απλά φαφλατάδες ολκής, μοντέρνοι Νοστράδαμοι. Προβλέπουν εκατό, πέφτουν στατιστικά μέσα στα πέντε και δοξάζονται απ’ το κοινό τους που πάντα επιλέγει να επικεντρώνει στα πέντε που πέτυχε παρά στα ενενηνταπέντε που έπεσε έξω.

Η λογοτεχνία του φανταστικού, ιδιαίτερα ο κλάδος της επιστημονικής φαντασίας που κυρίως εξερευνά το μέλλον είναι μια άλλη εναλλακτική μέθοδος να διατυπώνεις υποθέσεις γι’ αυτό, τουλάχιστον ο συγγραφέας δεν δεσμεύεται ότι όλα αυτά που λέει θα συμβούν εν τέλει, ωστόσο οι υποθέσεις του τσιγκλάν το μυαλό κι όπως είναι φυσικό, πέφτουν έξω σχεδόν πάντα! Μια ματιά να ρίξετε σε ταινίες ΕΦ που βασίστηκαν σε αντίστοιχα μυθιστορήματα, θα δείτε ότι σχεδόν ΤΙΠΟΤΑ απ’ αυτά που προβλέφτηκαν δεν συνέβη. Π.χ η Οδύσσεια του Διαστήματος του Άρθουρ Κλαρκ που γράφτηκε στα σίξτις και τοποθετείται σε χρονολογία δεκαεφτά χρόνια πριν, αν βγάλουμε το καθαρά ποιητικό μέρος της ιστορίας, την εξωγήινη νοημοσύνη και την αφαιρετική μορφή της, έπεσε έξω στα πάντα, στις βάσεις και στα ταξίδια στο φεγγάρι, στους διαστημικούς σταθμούς (ο International Space Station είναι μια χοντροκομμένη μπακατέλα σε σύγκριση με την κλαρκική ενόραση), την τεχνητή νοημοσύνη που άργησε καμμιά εικοσαετία κι ακόμα είναι στα προνήπια κλπ, κλπ. Δεν κρατάμε ωστόσο κακία στους συγγραφείς που κατα κανόνα πέφτουν έξω διότι τέχνη κάνουν οι άνθρωποι, δεν είναι αυτοσκοπός τους να παριστάνουν τις καφετζούδες της λογοτεχνίας. Εξασκούν το λόγο, διευρύνουν τη σκέψη των αναγνωστών, τέρπουν το πνεύμα που πρέπει να ξεκολλάει απ’ την καθημερινότητα πότε-πότε, συμβάλλουν με τον τρόπο τους στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης.
Για την τάξη των πραγμάτων: η επιστημονική φαντασία είναι πολύ σοβαρός κλάδος της λογοτεχνίας και δεν είναι μόνο Σταρ Γουόρς και Νταρθ Βέιντερ. Η βλακεία και οι παρωπίδες της ανθρωπότητας τροφοδοτούνται απ’ αυτά τα σύγχρονα παραμύθια της χαλιμάς στο σημείο να ξεριζώνουν αγάλματα του Λένιν στην Ουκρανία και να βάζουν στη θέση το άγαλμα του … Νταρθ Βέιντερ (μέχρι και υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές κατέβηκε κάποιος ντυμένος καρναβάλι Νταρθ Βέιντερ, ήμαρτον δηλαδή!)

Σημειώστε ότι κάναν άγαλμα το σύμβολο του κακού στην εν λόγω ταινία κι όχι τον Λουκ Σκαϊγουόκερ για παράδειγμα που είναι ο “καλός” και που όλοι τον έχουν γραμμένο εκεί που δεν πιάνει μελάνι. Και μετά τσιρίζουν οι ντόπιοι φιλελέδες που πας να ρίξεις το άγαλμα του Τρούμαν που είναι υπαρκτό πρόσωπο και συμβολίζει τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Προτείνω να βάλουμε στη θέση του τον Μάστερ Γιόντα με κανένα τσιτάτο στην πινακίδα π.χ “ενάντια στον ιμπεριαλισμό, να αγωνιστούμε, πρέπει” για να πρωτοτυπήσουμε. Ποιος Βελουχιώτης και ποιος Ζαχαριάδης τώρα; Οι ήρωες του Σταρ Γουόρς όλοι αποκαταστημένοι είναι, πολιτικά, κομματικά, ψευδοϊστορικά, κινηματογραφικά.

Ο Ρόμπερτ Σέκλυ υπήρξε γνωστός και πολυγραφότατος στην επιστημονική φαντασία γράφοντας για περιοδικά του χώρου, ποτέ δεν βραβεύτηκε ωστόσο με τα γνωστά βραβεία Hugo & Nebula. Οι εκδόσεις Άγνωστη Καντάθ, του γνωστού βιβλιοπωλείου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης μας παρουσιάζουν λοιπόν ένα απ’ τα έργα του συγγραφέα που πρωτοβγήκε το 1960 με τον τίτλο “the status civilization” και εξερευνά το εξής ενδεχόμενο: αντί να κλείνουμε όλους τους εγκληματίες στη φυλακή να τους στέλνουμε σε έναν άλλο πλανήτη και να τους αφήσουμε εκεί να βγάλουν τα μάτια τους. Αυτός ο πλανήτης είναι ο πλανήτης Ωμέγα κι ο ήρωάς μας, ο κύριος Γουίλ Μπάρεντ, στέλνεται πακέτο εκεί για ένα φόνο που δεν θυμάται να διέπραξε καθότι οι αρχές στη γη φροντίζουν να “σβήνουν” απ’ τη μνήμη των καταδικασθέντων τις εν λόγω αναμνήσεις ώστε να παρουσιαστούν “καθαροί” στο νέο τους σπίτι.
Ο πλανήτης Ωμέγα είναι μια ζούγκλα ο οποίος με τα χρόνια έχει δημιουργήσει αυθόρμητα δομές όπως εκκλησία, δικαιοσύνη κλπ και ισχύει η αρχή “τηρείτε τους νόμους αλλά ταυτόχρονα υποχρεούσθε να τους παραβιάζετε”. Οι κοινωνικές τάξεις υπάρχουν κι εδώ και προκύπτουν απ’ το πόσο επιτυχημένα κάποιος παραβιάζει τους νόμους και βγαίνει ζωντανός απ’ τις διάφορες δοκιμασίες που πρέπει να περάσει ως μέρος της ποινής του. Αν κάποιος κάθεται στ’ αυγά του και δεν κάνει παρανομίες ή εγκλήματα, αργά ή γρήγορα θα γίνει στόχος ή του “κράτους” ή άλλων κατοίκων που πρέπει να σκοτώνουν για να ανέλθουν κοινωνική τάξη.

Ο Γουίλ καταφέρνει να επιβιώνει σε κάθε δοκιμασία που του επιφυλάσσει η ζωή. Παρ’ όλ’ αυτά η έλλειψη μνήμης για τα εγκλήματά του του τρώει την ψυχή, θέλει να μάθει πώς και γιατί σκότωσε και καταδικάστηκε γιατί κατα βάθος δεν θεωρεί τον εαυτό του δολοφόνο. Και κάπου εκεί συναντιέται με μια επαναστατική οργάνωση στον Ωμέγα που σχεδιάζει ένα γενικό ξεσηκωμό κι επιστροφή στη γη. Αγοράστε το βιβλίο για να δείτε τη συνέχεια. Εδώ μπορούμε να κάνουμε μερικές αναγωγές καθώς βλέπουμε πολλά κοινά στοιχεία σε μετέπειτα έργα ΕΦ, όπως π.χ βλέπουμε σημαντικές ομοιότητες με το Hunger Games όπου το “καθεστώς” διοργανώνει απάνθρωπους αγώνες ανάμεσα στους πολίτες των κατώτερων τάξεων με θέλγητρο ορισμένα προνόμια, βλέπουμε επίσης κοινά χαρακτηριστικά με την γνωστή ταινία Total Recall με το Σβαρτζενέγκερ, όπου υπάρχουν μεταλλαγμένοι πολίτες με παραμορφωμένα κεφάλια, πτερύγια, τέσσερα βυζιά κλπ, ασφαλώς περιθωριοποιημένοι κι εκείνοι.

Οι ταξικές κοινωνίες σ’ ένα ζοφερό μέλλον της ανθρωπότητας είναι μεγάλο σουξέ στην ΕΦ και πάντα υπάρχουν οι ταπεινοί και καταφρονεμένοι που έχουν να αντιμετωπίσουν καταπιεστικά καθεστώτα. Η τεχνολογία σχεδόν πάντα παρουσιάζεται με την αρνητική της πλευρά, αντί να απελευθερώνει τον άνθρωπο από την εργασία, τον σκλαβώνει ακόμα περισσότερο ή όταν επιτέλους τον απελευθερώνει, τον εκμηδενίζει ως προσωπικότητα και ως δημιουργική φύση. Όλα αυτά ακούγονται σχεδόν σαν προειδοποίηση για τα δεινά που μας επιφυλάσσει το μέλλον και η εξέλιξη της τεχνολογίας ωστόσο η μικρή μας πείρα απ’ τη ζωή μας λέει ότι τελικά ο άνθρωπος προσαρμόζεται γρήγορα σχετικά στα νέα δεδομένα της εξέλιξης των μέσων παραγωγής. Όλοι βλέπαμε τα κινητά σαν περιττή πολυτέλεια πίσω στα νάιντις, τώρα πια είναι απαραίτητο εργαλείο για την καθημερινότητά μας κι οι ρομαντικοί που νοσταλγούν παλιές, “αγνές” εποχές που “όλα ήταν αθώα” και τέτοιες παπαριές, λιγοστεύουν ή μεταθέτουν τη νοσταλγία τους σε μεταγενέστερο χρόνο. Τα αυτοκίνητα ήταν κάποτε σιδερένια άψυχα κουτιά ενώ τα γαϊδούρια είχαν ψυχή, τα πληκτρολόγια κάποτε έκαναν “κλικ”, μετά ήρθαν τα touchscreens που “αποκλείεται” να τα συνήθιζε ο κόσμος… Η ίδια ιστορία πάντα.

Το ‘χουμε ξαναπεί: η τεχνολογία δεν είναι καλή η κακή, είναι ηθικά ουδέτερη. Η εξέλιξη των μέσων παραγωγής είναι πρόοδος, δεν αφαιρεί σε τίποτα τη δημιουργικότητα, τη δεξιοτεχνία αυτή την ίδια την εργασία. Απλά τη μετατρέπει σε κάτι άλλο, λιγότερο επίπονο και κοπιαστικό κι αυτό είναι καλό. Μέχρι η ανθρωπότητα να μάθει να χρησιμοποιεί την τεχνολογία ορθολογικά υπάρχει μια δοκιμαστική “Beta testing” περίοδος που θα γίνουν λάθη και υπερβολές. Η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα δεν είναι να φτιάχνει καινούρια πολύχρωμα γκατζετάκια, ή αυτο-οδηγούμενα αυτοκίνητα ή drones που φέρνουν τα ψώνια στο σπίτι, αυτά είναι της πλάκας σε τελική ανάλυση. Πρόκληση είναι να εξαλείψει τις ανισότητες που τόσο πολύ βασανίζουν τους συγγραφείς ΕΦ. Κι οι απολογητές των ταξικών κοινωνιών, του καπιταλισμού που κάποτε μας φλόμωσαν με μπούρδες περί “Τέλους της Ιστορίας” (ο καραγκιόζης Φουκουγιάμα) είναι απλά σκλάβοι της “πραγματικότητας” κι όχι της δυνατότητας. Δεν υπάρχει πιο απλός ορθολογικός συλλογισμός απ’ την ομοιόμορφη κατανομή των αγαθών απ’ τη στιγμή που φτάνουν για όλους και δεν μιλάμε για Μερσεντές αλλά για ψωμί, νερό, τούβλα για σπίτια, υφάσματα για ρούχα. Μόνο το κομμουνιστικό κίνημα σε αυτή την ιστορική συγκυρία υποστηρίζει αυτό το δρόμο που είναι ο μόνος βιώσιμος για τον πλανήτη συλλογικά κι όποιος θέλει ας μας αποδείξει το αντίθετο. Η δημιουργικότητα, η ατομική πρωτοβουλία υπάρχουν και στο σοσιαλισμό με αμέτρητα παραδείγματα και δεν μιλάμε για την Καμπότζη του Πολ Ποτ που ήταν μια εθνικιστική τρύπα στο νερό. Κι ας μην απογοητευόμαστε που το κίνημα παραπαίει μεταξύ αυτοκριτικής και ανυπαρξίας, το ότι επιβιώνει σε χώρες σαν την Ελλάδα, με χρήσιμο θεωρητικό έργο και μεγάλη κοινωνική βάση είναι παραπάνω από ενθαρρυντικό, όσα φέρνει η ώρα δεν θα τα φέρουν οι προβλέψεις των αστρολόγων, καφετζούδων, χαρτοριχτρών ή και συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας που πέφτουν σχεδόν πάντα έξω.

Ο κύριος Σέκλυ λοιπόν με πολύ χιούμορ και αδρή περιγραφή δημιουργεί μια αλληγορία για τον πλανήτη Ωμέγα που αν το καλοσκεφτείτε δεν διαφέρει και πολύ από τις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες. Και οι εκπλήξεις θα συνεχιστούν όταν εν τέλει ο φίλος μας Γουίλ φτάσει στη γη και δεν τα βρίσκει όπως τα περίμενε κι όπως τα είχε “επεξεργαστεί θεωρητικά” η επαναστατική οργάνωση που τον έστειλε εκεί. Θα μπορούσαμε να το δούμε αυτό στα καθ’ ημάς ως αδυναμία του κινήματος να ερμηνεύσει τις σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις και σχέσεις αλλά καλύτερα ας αφήσουμε τις αναγωγές με τη δική μας κοινωνία. Πολύ διασκεδαστικό βιβλίο, εκπληρώνει δηλαδή το στόχο του, την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης οπότε το συστήνουμε ανεπιφύλαχτα.