Βέρα Ζασούλιτς-Από την αναρχία στο Μαρξ κι από εκεί στους μενσεβίκους

H Βέρα Ζασούλιτς υπήρξε μια ιδιαίτερα αντιφατική προσωπικότητα του πρώιμο ρωσικού επαναστατικού κινήματος, για την πολιτική πορεία της οποίας ο χαρακτηρισμός “πολυτάραχη” είναι κάτι περισσότερο από μια στερεοτυπική έκφραση. Γεννήθηκε στις 8.8.1849 κοντά στο Σμόλενσκ από οικογένεια ξεπεσμένων αριστοκρατών. Μετά το θάνατο του πατέρα της, η μητέρα της την έστειλε να μεγαλώσει κοντά σε εύπορους συγγενείς. Μετά την αποφοίτησή της από το σχολείο το 1866 εργάστηκε ως υπάλληλος στην Αγία Πετρούπολη, όπου και ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με ριζοσπαστικές ιδέες, συναναστρεφόμενη το νιχιλιστή επαναστάτη Σεργκέι Νετσάγεφ, ενώ για τη δράση της συνελήφθη το 1869. Μετά την απελευθέρωσή της πήγε στο Κίεβο, όπου έγινε οπαδός του Μπακούνιν, εντασσόμενη στην αναρχική ομάδα “Αντάρτες του Κιέβου”. Το 1877 πυροβόλησε και τραυμάτισε σοβαρά τον συνταγματάρχη Φιοντόρ Τρεπόφ, υπεύθυνο για το βασανισμό του πολιτικού κρατουμένου Αλεξέι Μπογκολιούμποφ, ωστόσο στη δίκη που ακολούθησε οι ένορκοι την αθώωσαν κι εκείνη κατέφυγε στην Ελβετία, αφότου είχε ξανασυλληφθεί και ξαναδικαστεί. Αν και είχε αναδειχθεί σε ηρωίδα των ναρόντνικων, η ίδια αντιτάχθηκε στις πράξεις ατομικής τρομοκρατίας που κορυφώθηκαν με τη δολοφονία του τσάρου Αλεξάνδρου Β’.

Στην Ελβετία ήρθε σε επαφή με τον πρώτο κύκλο Ρώσων μαρξιστών διανοουμένων υπό τους Γκέοργκι Πλεχάνοφ και Πάβελ Άξελροντ, ιδρύοντας μαζί τους την “Απελευθέρωση της Εργασίας”, την πρώτη μαρξιστική ομάδα στο ρωσικό εργατικό κίνημα. Η Ζασούλιτες μετέφρασε έργα του Μαρξ στα ρωσικά, ενώ διατηρούσε αλληλογραφία μαζί του όπως και με τον Φρήντριχ Ένγκελς. Aπό τις επιστολές ξεχωρίζει εκείνη στην οποία η Ζασούλιτς ρωτάει το Μαρξ αν η βασισμένη στην κοινοκτημοσύνη αγροτική ρωσική κοινότητα (Μιρ) θα έπρεπε πρώτα να καταστραφεί μέσω της έλευσης του καπιταλισμού, ή αν θα ήταν δυνατή μια απευθείας μετάβαση στο σοσιαλισμό. Από την απάντηση του Μαρξ διαφαίνεται ότι θεωρούσε εφικτό αυτή η κοινότητα να αποτελέσει σημείο αναφοράς της κοινωνικής αναγέννησης της Ρωσίας, εφόσον παραμερίζονταν οι καταστροφικές επιρροές που υφίστατο από διάφορες πλευρές. Η επιστολή είναι μια από τις σημαντικότερες αποδείξεις πως ο Μαρξ δε διακρινόταν από ντετερμινιστικό τρόπο σκέψης, όπως τον κατηγορούσαν από νωρίς οι αντίπαλοί του, κι επίσης ότι παρά τη γνωστή πολιτική του απέχθεια προς την τσαρική Ρωσία, που θεωρούσε προμαχώνα της διεθνούς αντίδρασης, δεν θεωρούσε εντελώς ανέφικτη τη δυνατότητα κοινωνικού μετασχηματισμού της σε ριζοσπαστική κατεύθυνση.

Το 1900 η ομάδα “Απελευθέρωση της εργασίας” συνεργάστηκε με τη νέα γενιά Ρώσων επαναστατών υπό τους Λένιν, Μάρτοφ και Πετράσοφ, παρά τις ιδεολογικές διαφορές τους, για την έκδοση της ιστορικής εφημερίδας Ίσκρα. Στο 2ο συνέδριο του 1903 πάντως, που οδήγησε στη διάσπαση του Σοσιαλδημοκρατικού εργατικού κόμματος, η Ζασούλιτες συντάχθηκε με τους μενσεβίκους, ενώ μετά την επιστροφή της στη Ρωσία το 1905, η πολιτική της δράση γνώρισε ύφεση. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, συντασσόμενη με την Πλεχάνοφ συντάχθηκε με είσοδο της Ρωσίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ το 1917 στάθηκε απορριπτικά έναντι της Οχτωβριανής Επανάστασης. Έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα το 1919 στην Πετρούπολη, το μετέπειτα Λένινγκραντ.