Μαρκ Ζάκερμπεργκ-Όταν ο “Μεγάλος Αδερφός” σε κάνει δισεκατομμυριούχο

Σήμερα γιορτάζει τα γενέθλιά του ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ιδρυτής του Facebook και κάτοχος μέχρι σήμερα του 16% των μετοχών του,  ένας από τους πλουσιότερους και πιο αναγνωρίσιμους ανθρώπους του πλανήτη. Ο άνθρωπους που “εφηύρε το Facebook” στον κοιτώνα του, προβάλλεται ως κατεξοχήν παράδειγμα “καινοτόμου επιχιερηματία”, παρότι τα σκάνδαλα γύρω από τη διαχείριση και χρήση προσωπικών δεδομένων της διαδικτυακής του πλατφόρμας απασχολούν τον τύπο αλλά και πρόσφατα το αμερικανικό κογκρέσο, χωρίς φυσικά να διαλευκανθεί τίποτε το ουσιαστικό, πολλώ δε μάλλον να υπάρξει τιμωρία. Εξάλλου δεν είναι θέμα προσώπου, αλλά ζήτημα καθαρά λειτουργίας οποιουδήποτε μονοπωλίου, με τη διαφορά ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση έχει με τη συναίνεση των χρηστών του, συσσωρεύσει απίστευτο όγκο δεδομένων προς εμπορική και πολιτική ενίοτε αξιοποίηση.

Ο Ζάκερμπεργκ γεννήθηκε στις 14 Μάη 1984 στη Νέα Υόρκη, από μεσοαστική αμερικανοεβραϊκή οικογένεια, καθώς η μητέρα του είναι ψυχίατρος και ο πατέρας του οδοντίατρος. Από νωρίς είχε δείξει έφεση στις επιστήμες, κερδίζοντας σειρά μαθητικών βραβείων, αλλά και στις κλασικές γλώσσες, δηλώνοντας πως γνωρίζει λατινικά και αρχαία ελληνικά, εκτός από γαλλικά κι εβραϊκά. Η μεγάλη του αγάπη ωστόσο αποδείχτηκε ο προγραμματισμός, τα πρώτα στοιχεία του οποίου έμαθε από τον πατέρα του, ενώ αργότερα πήρε και κατ’οίκον μαθήματα. Συνέχισε τις πανεπιστημιακές του σπουδές πάνω σε αυτό το αντικείμενο στο Κολέγιο Μέρσι, συνεχίζοντας στο Χάρβαρντ στον τομέα της πληροφορικής και τη ψυχολογίας. Ως δευτεροετής φοιτητής το 2004, σε ηλικία 19 ετών δημιούργησε τον πρόγονο του δημοφιλούς κοινωνικού δικτύου, με τίτλο “Facemash”, με στόχο να καταγράψει τα ονόματα και τις φωτογραφίες όλων των φοιτητών που ζούσαν στους κοιτώνες του πανεπιστημίου, ενώ οι χρήστες καλούνταν να ψηφίσουν “τον πιο ελκυστικό”.

Η σελίδα έγινε γρήγορα πολύ δημοφιλής, αλλά πολλοί φοιτητές διαμαρτυρήθηκαν ότι οι φωτογραφίες τους είχαν χρησιμοποιηθεί χωρίς τη συναίνεσή τους, κάτι για το οποίο ο Ζάκερμπεργκ απολογήθηκε. Η πρώτη αυτή απόπειρα τερματίστηκε από το ίδιο το πανεπιστήμιο για τεχνικούς λόγους. Στις 4 Φλεβάρη 2004 δημιούργησε το thefacebook.com, ενώ λίγο αργότερα μηνύθηκε από τρεις συμφοιτητές του που τον μήνυσαν για κλοπή των ιδεών τους με το πρόσχημα ότι θα έφτιαχναν μαζί ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης με τίτλο HarvardConnection.com. H υπόθεση έκλεισε συμβιβαστικά, με τον Ζάκερμπεργκ παράλληλα να αφήνει τις σπουδές του για να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο νέο του σχέδιο. Αρχικά το δίκτυο περιοριζόταν στο Χάρβαρντ, σύντομα όμως άρχισε να εξαπλώνεται σε άλλες πανεπιστημιουπόλεις των ΗΠΑ και σταδιακά σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς το 2010 έφθασε να αριθμεί 500 εκατομμύρια χρήστες, που σήμερα υπολογίζονται σε πάνω από 2 δισεκατομμύρια.

Όσο εξαπλωνόταν η επιρροή του Facebook άρχισαν να πυκνώνουν και οι κατηγορίες εναντίον του, ενώ η εταιρεία ή προσωπικά ο Ζάκερμπεργκ ενεπλάκησαν σε μια σειρά νομικές υποθέσεις. Μια αρκετά χαρακτηριστική  περίπτωση, που σκίασε το προφίλ του ως “μεγάλου φιλανθρώπου” ήταν εκείνη του Γενάρη του 2017, όταν ο Ζάκερμπεργκ προσπάθησε να εκβιάσει νομικά ιθαγενείς ιδιοκτήτες γης σε νησάκι της Χαβάης που ο ίδιος είχε αγοράσει να του πολήσουν την περιουσία τους. Ο Ζάκερμπεργκ τελικά απέσυρε τις αγωγές, ισχυριζόμενος πως δεν ήξερε ότι το καθεστώς γαιοκτησίας στη Χαβάη διαφέρει από εκείνο των 49 υπολοίπων πολιτειών των ΗΠΑ.

Ο μεγαλύτερος ως τώρα θόρυβος για την επιχείρηση προκλήθηκε ωστόσο τον περασμένο Μάρτη, όταν δημοσιεύματα των Τάιμς της Νέας Υόρκης και του βρετανικού Γκάρντιαν αποκάλυψαν πως η Cambridge Analytica, εταιρεία συνδεόμενη με την προεκλογική εκστρατεία του Ντόναλντ Τραμπ, είχε αποκτήσει πρόσβαση δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών του Facebook με στόχο να δημιουργήσει τα ψυχολογικά προφίλ των ψηφοφόρων. Το σκάνδαλο έφερε τον Ζάκερμπεργκ ενώπιον του Κογκρέσου να δηλώνει υποκριτικά πως “δεν είχαμε αρκετά ευρεία αντίληψη των ευθυνών μας” και πως “δεν κάναμε αρκετά να αποτρέψουμε (το Facebook) να χρησιμοποιηθεί για κακό”. Ο Ζάκερμπεργκ αρνήθηκε ωστόσο να εμφανιστεί ενώπιον κοινοβουλευτικής επιτροπής του Ηνωμένου Βασιλείου και γενικότερα η υπόθεση δεν είχε περαιτέρω συνέπειες για τον ίδιο, επιδρώντας προσωρινά μόνο στις τύχες της επιχείρησης, που έχασε 20% της αξίας της σε δυο βδομάδες, περίπου 90 δις, για να επανακάμψει εκ νέου τους επόμενους μήνες, με τον ίδιο να βγάζει περίπου 13 δις ακόμα από τις 27 Μάρτη ως σήμερα, καθιστώντας τον τον πέμπτο πλουσιότερο άνθρωπο της γης.

Η συζήτηση που άνοιξε για τη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων των χρηστών με αφορμή την υπόθεση της υπό χρεωκοπία πλέον Cambridge Analytica, κατέστησε φανερό σε μεγαλύτερη κλίμακα αυτό που ήταν ήδη γνωστό στις βασικές του πτυχές, δηλαδή πως βασική πηγή κερδοφορίας τέτοιων επιχειρήσεων είναι ακριβώς η συλλογή δεδομένων από τους χρήστες και η μεταπώλησή τους σε άλλες επιχειρήσεις, ενώ μέχρι και το ξέσπασμα της υπόθεσης επιτρεπόταν οι διαφημίσεις που βασιζόταν σε συλλογή δεδομένων από τρίτη πηγή, ακόμα κι αν οι χρήστες δεν είχαν συναινέσει ρητά σε αυτό. Αν κάτι αποδεικνύεται για άλλη μια φορά, όπως σε κάθε περίπτωση παρακολούθησης των διαδικτυακών χρηστών, είναι πόσο κροκοδείλια είναι τα δάκρυα όσων θρηνολογούν για “τις ζωές των άλλων” που παρακολουθούνταν στον υπαρκτό σοσιαλισμό, την ώρα που πολύ μαζικότερης κλίμακας παρακολουθήσεις στον καπιταλισμό είναι είτε απολύτως νόμιμες, είτε απλά παραμένουν εντελώς ατιμώρητες, ενώ παράλληλα βασίζονται σε σημαντικό βαθμό στη ρητή ή άρρητη συναίνεση των ίδιων των παρακολουθουμένων.