REVOLTERPIECES: H θυσία της ζωής και ο αλτρουισμός στην χριστιανική και κομμουνιστική κοσμοθεώρηση

Ο Νίκος Μπελογιάννης στη δίκη του είναι γνωστό πως είπε, μεταξύ άλλων, και το εξής:

«Ποιος ξένος πράκτορας δίνει με τέτοια απλοχεριά τη ζωή του, όπως τη δίνουν χιλιάδες κομμουνιστές; Οι θυσίες αυτές μόνο με τις θυσίες των πρώτων χριστιανών μπορεί να συγκριθούν. Αλλά και πάλι υπάρχει μια διαφορά, ότι ενώ οι χριστιανοί δέχονταν το μαρτύριο και το θάνατο, ελπίζοντας να κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών, οι κομμουνιστές δίνουν τη ζωή τους μην ελπίζοντας σε τίποτα. Τη δίνουν για ν’ ανατείλει στην ανθρωπότητα ένα καλύτερο, ευτυχισμένο αύριο, που αυτοί δε θα το ζήσουν. Ποιο όργανο των ξένων μπορεί να προσφέρει τη ζωή του σ’ έναν τέτοιο μεγάλο σκοπό;»

Ουσιαστικά ο Μπελογιάννης με αυτό το απόσπασμα έθεσε ένα από τα σημαντικότερα φιλοσοφικά ζητήματα της ανθρωπότητας, αυτό του πραγματικού αλτρουισμού στην υπέρτατη μορφή του, τη θυσία της ζωής για το κοινό καλό και πώς αυτή πραγματώθηκε σε διάφορα κοινωνικά κινήματα στην Ιστορία. Πράγμα που μας δίνει τη βάση για κάποιες σκέψεις επί του θέματος της θυσίας της ζωής σαν πράξη εκ μέρους του χριστιανικού και του κομμουνιστικού κινήματος και των υποκειμένων του.

1. Η σύγκριση αυτή δεν είναι η μοναδική φορά που γίνεται. Τα αστεία περί Χριστού που ήταν ο πρώτος κομμουνιστής κτλ είναι γνωστά σε όλους. Και σε ένα επιφανειακό επίπεδο υπάρχει όντως η ομοιότητα της προκήρυξης του σκοπού της οικοδόμησης μιας πανανθρώπινης κοινότητας η οποία θα προσφέρει την ευδαιμονία σε όλους βάση της αλληλεγγύης, κόντρα στον ανταγωνισμό και τον ναρκισσισμό. Όμως εκεί τελειώνουν τα κοινά. Η βαθύτερη διαφορά μεταξύ χριστιανισμού και επιστημονικού σοσιαλισμού, αν την απογυμνώσεις από τα υπόλοιπα και φτάσεις στον πυρήνα τους, είναι η διαφορά του Μεσαίωνα με την νεωτερικότητα. Αν κάτι κράτησε τον Άνθρωπο πίσω τα χίλια χρόνια του Μεσαίωνα, σε σχέση με την πορεία του στην Αρχαιότητα και το σύγχρονο κόσμο (και ο χριστιανισμός έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε αυτό), ήταν ότι η σκέψη έπαψε να αναζητά ερμηνείες για τον κόσμο και αντίστροφα θεώρησε πως βρήκε την Αλήθεια (στην Αγία Γραφή και στον Αριστοτέλη κατά κύριο λόγο) και προσπάθησε να φέρει τον κόσμο στα μέτρα τους. Ο χριστιανός πιστεύει στην απόλυτη Αλήθεια που παρουσιάζεται μέσω των αγίων γραφών και ερμηνεύει τη πραγματικότητα με βάση αυτήν, ενώ ο διαλεκτικός υλισμός, σαν ίσως η ανώτερη μορφή έκφρασης της νεωτερικότητας, μελετάει την πραγματικότητα και με βάση αυτήν διαμορφώνει την αντίληψη του για τον κόσμο.

2. Πέρα από την απολαβή της ανταμοιβής στη ζωή μετά, τη σημασία της οποίας θα δούμε στη συνέχεια, οι χριστιανοί έχουν και μια σχέση με ένα υποκείμενο που θεωρούν ότι τους αγαπάει,το Θεό, και η δράση τους δεν είναι μόνο δράση για το καλό της ανθρωπότητας, αλλά και μια κίνηση προσέγγισης του εαυτού τους προς “Αυτόν”. Οι κομμουνιστές το μόνο που προσπαθούν να προσεγγίσουν είναι τον άνθρωπο και την ανθρωπινότητα μέσα τους μέσα από αυτό. Η μόνη αγκαλιά, η εκμηδένιση δηλαδή της απόστασης, που μπορεί να επενδύσει ο κομμουνιστής είναι η αγκαλιά με τον Άνθρωπο. Δηλαδή όχι με ένα ανώτερο ον το οποίο θα προσεγγίσει σαν εξωτερικός παρατηρητής, αλλά με μια κοινότητα και μια έννοια που ο κάθε ένας ανήκει ήδη μέσα σε αυτή. Δεν είναι ότι αποζητούν την έγκριση κάποιας πατερικής φιγούρας, αλλά είναι μια διαδικασία που κινείται καθαρά από την ανάγκη να πράξεις με βάση τις ενδότερες αξίες σου.

Για τον χριστιανισμό ελευθερία σημαίνει ότι ο Θεός μας έχει δώσει την δυνατότητα να τον προσεγγίσουμε ή να απομακρυνθούμε από αυτόν. Το τι θα επιλέξει ο κάθε άνθρωπος να κάνει είναι καθαρά δική του επιλογή και μάλιστα χωρίς οι αντικειμενικές συνθήκες του κοινωνικού πλαισίου να έχουν καμία επιρροή πάνω του. Δηλαδή, σε όποια κοινωνία και αν έχεις γεννηθεί, είτε στην πλέον “πολιτισμένη” είτε στην πλέον “βάρβαρη”, η ευθύνη να πράττεις σύμφωνα με τις επιταγές του Θεού σε βαραίνει το ίδιο, καθότι δεν είσαι αποτέλεσμα του ιστορικού σου πλαισίου αλλά του Θεού σαν υπεριστορικού και εξωκοινωνικού όντος. Κάτι το οποίο είναι ξεκάθαρο ότι αποτελεί μια καθαρά ιδεαλιστική και ιστορικά αποδεδειγμένα αβάσιμη θέση.

Για τον κομμουνισμό ελευθερία είναι η δυνατότητα να καλύπτει ο άνθρωπος κάθε ανάγκη του, πρωτίστως υλικές αλλά με ουσιαστικό στόχο τις πιο κοινωνικές του (για αυτό η ανωτερότητα του κομμουνισμού δεν είναι κυρίως οι παροχές που έχει ο άνθρωπος σε αυτόν, δουλειά, διακοπές, υγεία κτλ αλλά κυρίως η απάλειψη της αλλοτρίωσης, δηλαδή η δυνατότητα να έρθει το άτομο στη καλύτερη δυνατή σχέση με τη κοινωνία και με την εργασία του). Κάτι που μας φέρνει στο παραπάνω συμπέρασμα ότι η απελευθέρωση για τον κομμουνιστή είναι μια εσωτερική διαδικασία (και η μάχη δίνεται ενάντια στον, κοινωνικό και ατομικό, Εαυτό και στους περιορισμούς της Φύσης την οποία παλεύει να τιθασεύσει μέσα από την εργασία) και δεν πηγάζει από κάποια επιβράβευση ενός εξωτερικού παράγοντα. Οι ηθικές επιταγές που καλύπτει ο κομμουνιστής είναι καθαρά δική του επιλογή, όχι εντολή από τα πάνω. Για αυτό ακριβώς ο κομμουνισμός είναι η πραγματική πραγμάτωση της ελευθερίας και εκεί ακριβώς είναι που αίρει την αντίληψη περί αντίθεσης ατομικής ελευθερίας και κοινωνικής συνύπαρξης. Είσαι ελεύθερος σαν άνθρωπος ακριβώς γιατί ζεις σε μια ελεύθερη κοινωνία και απελευθερώνεσαι όσο πολεμάς για αυτήν.

3. Αντιλήψεις που θέλουν τον κομμουνισμό σαν μια ακόμα θρησκεία η οποία αντικαθιστά την έννοια του Θεού με αυτή του προλεταριάτου, πέρα από άστοχες, στο επίπεδο που ο κομμουνισμός έχει σαν απώτερο στόχο τον δημιουργικά ελεύθερο από την χειρωνακτική και επαναλαμβανόμενη εργασία άνθρωπο και όχι το κοινωνιολογικό μοντέλο του βιομηχανικού εργάτη, αποτυγχάνουν να δουν ότι το προλεταριάτο δεν είναι μια δύναμη εκτός αλλά το πιο προωθητικό κομμάτι της ίδιας της ανθρωπότητας. Η πίστη στις δυνατότητες της εργατικής τάξης είναι πίστη στον Εαυτό για την ανθρωπότητα.

4. Οι χριστιανοί θεωρούν ότι η ατομικότητα έρχεται όταν το σώμα γίνεται υλικό και το πνεύμα μπορεί μέσα από αυτό να αποκτήσει αίσθηση του κόσμου. Παρόλα αυτά, για την ολοκλήρωση του Εγώ πρέπει να ξαναχαθεί η υλικότητα αυτή και να περάσει το σημείο του θανάτου -η λεγόμενη “ζωή μετά”-, συνοδευόμενο μάλιστα με μια υπόσχεση για μελλοντική ανάσταση του σώματος. Άρα στη πραγματικότητα η θυσία για έναν χριστιανό δεν είναι πραγματικά θυσία ολόκληρου του Είναι, αλλά μόνο της προσωρινής υλικότητας του σώματος, ουσιαστικά το ξεπέρασμα μιας βαθμίδας στην πορεία της εξέλιξης. Για κάποιον όμως που πιστεύει ότι είμαστε συνειδητές μορφές της ύλης, με την συνείδηση να χάνεται με την έλευση του θανάτου, η θυσία είναι απόλυτη. Δεν υπάρχει τίποτα να σωθεί μετά, ούτε για να απολαύσει, ούτε για να ανασκοπήσει την πράξη της θυσίας.

5. Οι πολιτικοί πρόγονοί μας δε μας γνώριζαν, ούτε μπορούσαν στη πραγματικότητα να μας φανταστούν σαν διαμορφωμένες κοινωνίες και ατομικότητες μέσα σε αυτές. Είχαν μια εικόνα του κόσμου αυτού μέσω της ΕΣΣΔ αλλά όσο καλύτερα κατείχαν την επαναστατική θεωρία, και άρα η θυσία τους γινόταν όλο και πιο συνειδητή, τόσο κατανοούσαν ότι η τότε εικόνα της ΕΣΣΔ δεν ήταν παρά μια στιγμή σε μια διαδικασία εξέλιξης και όχι ο τελικός σκοπός για τον οποίο πάλευαν. Η κοινωνία αυτή, με τα εργαλεία που έχουμε τουλάχιστον μέχρι σήμερα, δε γίνεται να είναι κατανοητή. Αλλά για αυτό ακριβώς και ήταν θυσία και όχι επένδυση. Η θυσία στην πιο αλτρουιστική της μορφή δε μπορεί να έρχεται σαν υπολογισμός του τι δίνεις και τι παίρνεις, ή έστω του τι μπορείς να περιμένεις σαν αποτέλεσμα αλλά πάνω σε μια εμπιστοσύνη σε αξίες και σε ένα όραμα. Και όραμα δεν μπορεί να είναι ένας από πριν περιγεγραμμένος και όχι δημιουργημένος από εμάς κόσμος, όπως είναι ο Παράδεισος, αλλά η εμπιστοσύνη ότι οι αξίες μας θα οικοδομήσουν κάτι ανώτερο το οποίο εμείς δεν μπορούμε να το φανταστούμε καν. Το οποίο δεν είναι μόνο ο κομμουνισμός σαν κοινωνικό σύστημα αλλά και, όπως τον περιέγραφαν οι Μαρξ- Ένγκελς, “το κίνημα το οποίο καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων”. Θυσιάζομαι και εργάζομαι σήμερα όχι μόνο για να απολαύσουν αύριο οι απόγονοί μου μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση αλλά ακόμα και για να μπορέσουν οι επόμενοι από μένα να δώσουν τη μάχη από καλύτερες θέσεις. Η θυσία για τον κομμουνιστή είναι μια ακόμα αυτοπραγμάτωση του κομμουνισμού σαν κίνημα και του ατόμου σαν επαναστάτη, όχι μια επένδυση για ένα αύριο στο οποίο θα σε βρει στον έπαινο ενός θεού. Επιλέγεις να πεθάνεις γιατί είναι ο μοναδικός τρόπος να παραμείνεις αυτό που είσαι, όχι γιατί υπολογίζεις ότι θα βγεις κερδισμένος στο τέλος.

Και κάτι στο οποίο θεωρητικά συμφωνούν χριστιανοί και κομμουνιστές είναι ότι η ιδιοτέλεια είναι το αντίθετο της αγάπης. Όμως την πλήρη άρνηση της ιδιοτέλειας μπορούν να τη καταφέρουν μόνο όσοι κάνουν τη θυσία στον υπέρτατο βαθμό της και όχι την επένδυση. Και όπως είδαμε, η υπόθεση του Παραδείσου δε μπορεί παρά να είναι μιας μορφής ανταμοιβή για την επένδυση της θυσίας. Και αυτό είναι που ο Μπελογιάννης με τη διορατικότητα του φαίνεται πως κατάφερε να εντοπίσει, ακόμα και στη δύσκολη στιγμή που κοίταγε το θάνατο να έρχεται.