Η εξέγερση στο Θωρηκτό Ποτέμκιν – Η ιστορία πέρα από τη θρυλική ταινία

Ένα παιδικό καρότσι με ένα παιδί κυλά στις σκάλες την ώρα που το πλήθος προσπαθεί να σωθεί από τα πυρά των στρατιωτών. Αυτή η σκηνή του “Θωρηκτού Ποτέμκιν” είναι μια από τις θρυλικότερες στην ιστορία του κινηματογράφου. Θέμα της η εξέγερση στο ομώνυμο πλοίο του τσαρικού πολεμικού ναυτικού στη διάρκεια της επανάστασης του 1905. Το θωρηκτό Ποτέμκιν ήταν το μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο πλοίο του πολεμικού ναυτικού της Ρωσίας εκείνη την εποχή. Μετά την εξέγερση, που ξεκίνησε από την άρνηση των ναυτών να φάνε το σάπιο κρέας του συσσιτίου, έπλευσε προς την Οδησσό, όπου διεξαγόταν απεργία εργατών της βιομηχανίας κι έλαβε ενισχύσεις από ένα μικρότερο πλοίο που επίσης κατέλαβαν οι εξεγερμένοι. Η εξέγερση επεκτάθηκε και στην πόλη, ιδιαίτερα μετά την κηδεία του μοναδικού σκοτωμένου από το πλήρωμα Γκριγκόρι Βακουλέντσουκ, η οποία πνίγηκε στο αίμα και αποτέλεσε κι έμπνευση για τη σκηνή στην ταινία του Αϊζενστάιν.

Το Ποτέμκιν εξαπέλυσε πολλούς κανονιοβολισμούς, χωρίς να σκοτωθεί κανείς, καθώς το Ποτέμκιν άφησε το λιμάνι και έπλευσε προς το κύριο τμήμα του στόλου της Μαύρης Θάλασσας, που είχε μείνει πιστό στον τσάρο και πλησίαζε στην Οδησσό για να αντιμετωπίσει το εξεγερμένο πλοίο. Ήταν τέτοιος ο τρόμος των αρχών, που ήταν διατεθειμένει να καταστρέψουν το υπερσύγχρονο πλοίο, που είχε ναυπηγηθεί λίγους μόνο μήνες πριν.

Όταν το Ποτέμκιν συνάντησε τον τσαρικό στόλο, δεν υπήρξαν αντιπαραθέσεις. Τα έντεκα πλοία του τσαρικού στόλου δεν εξαπέλυσαν πυρά, καθώς οι ναύαρχοι φοβόταν πως τα πληρώματά τους θα ενώνονταν με τους στασιαστές, ενώ κατά μια άλλη εκδοχή έδωσαν εντολή για πυρ την οποία οι ναύτες αγνόησαν. Στο σημείο αυτό η ταινία λήγει, αλλά η πραγματική ιστορία είχε και συνέχεια, καθώς οι φόβοι των κυβερνητών του πλοίου αποδείχθηκαν βάσιμοι, αφού πράγματι ένα από τα πλοία στασίασε κι ενώθηκε με τους εξεγερμένους. Τα δυο πλοία επέστρεψαν στην Οδησσό, όπου η πλειονότητα των πληρωμάτων ωστόσο παρέμενε πιστή στον τσάρο. Το πλοίο δεν μπορούσε να μείνει στην πόλη και το πλήρωμα κατευθύνθηκε στη ρουμανική πόλη Κωνστάντζα, με την ελπίδα να βρει φαγητό και καύσιμα. Οι ρουμανικές αρχές αρνήθηκαν να τους περιθάλψουν κι έτσι οι ναύτες συνέχισαν στην Φεοντόσιγια,μια πόλη της Κριμαίας, όπου επίσης δεν κατόρθωσε να ανεφοδιαστεί, επιστρέφοντας στην Κωνστάντζα.

Στο μεσοδιάστημα ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας είχε διαταχτεί να τορπιλίσει το Ποτέμκιν, αλλά δε βρισκόταν κανένα διαθέσιμο πολεμικό πλοίο κοντά στην Κωνστάντζα. Οι βασικές δυνάμεις του στόλου βρισκόταν στη Σεβαστούπολη, όπου η κατάσταση ήταν έκρυθμη κι αναμενόταν νέα εξέγερση. “Ας ελπίσουμε για όνομα του Θεού αυτό το δύσκολο και ντροπιαστικό περιστατικό να τελειώσει”, έγραφε εκείνες τις μέρες ο τσάρος Νικόλαος Β’ στο ημερολόγιό του. Η οργή του τσάρου αυξήθηκε, όταν η Ρουμανία αρνήθηκε να συλλάβει και να εκδώσει τους ναύτες όταν αγκυροβόλησαν στην Κωνστάντζα, αντίθετα τους παραχώρησε καθεστώς πολιτικού ασύλου. Ορισμένοι από τους ναύτες συνελήφθησαν και δικάστηκαν τα επόμενα χρόνια, κάποιοι μάλιστα εκτελέστηκαν ενώ άλλοι εξορίστηκαν στη Σιβηρία. Οι περισσότεροι ωστόσο επέστρεψαν στη Ρωσία μετά την ανατροπή του τσάρου κατά την επανάσταση του Φλεβάρη του 1917.

Το πλοίο κατά την επιστροφή του μετονομάστηκε σε Παντελεήμων, το οποίο έκτοτε είχε μικρή εμπλοκή σε πολεμικά γεγονότα. Το 1919 οι Βρετανοί κατέστρεψαν τις μηχανές του για να μην το αφήσουν στους μπολσεβίκους, οι οποίοι τελικά το μετέτρεψαν σε παλιοσίδερα το 1923. Δυο χρόνια αργότερα ο μεγάλος Σεργκέι Αϊζενστάιν θα γύριζε το αριστούργημά του, που μετέτρεψε την εξέγερση στο Ποτέμκιν σε παγκόσμιο θρύλο, εδραιώνοντας τη φήμη του ως σημαντικότερου προοιμίου της μεγάλης Οχτωβριανής επανάστασης που θα ακολουθούσε δώδεκα χρόνια αργότερα.

Δύσκολες Νύχτες