Μοντεζούμα B’ – O βασιλιάς των Αζτέκων που λύγισε στους κονκισταδόρες
Στη μεταγενέστερη ιστοριογραφία αντιμετωπίστηκε ως ένας δειλός και αδύναμος ηγέτης, αν και ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εφεκτική του στάση απλά στόχευε σε αποτροπή αιματοχυσίας έναντι των υπέρτερα εξοπλισμένων Ισπανών.
Ο Μοντεζούμα Β’ που έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα το 1520, προτελευταίος ηγεμόνας των Αζτέκων, έγινε γνωστός για τις κατακτήσεις του, επεκτείνοντας το μεγάλο ομώνυμο βασίλειο της Κεντρικής Αμερικής, αλλά κυρίως επειδή βασίλευε την εποχή της άφιξης του Ερνάν Κορτές, αρχηγού των Ισπανών κονκισταδόρες στην Αμερικανική ήπειρα.
Το όνομα Μοντεζούμα (Μοτεκοζούμα) σημαίνει στην ινδιάνικη γλώσσα Ναχουάτλ “Κοιτά σκοτεινά σα βασιλιάς”. Είναι άγνωστη η ζωή του πριν διαδεχθεί στο θρόνο τον πατέρα του Αχαϊακατλ, εκτός του ότι υπήρξε ιερέας της ανώτερης θεότητας των Αζτέκων, Χουϊτζιλοπόχτιλ. Η κατάκτηση της σημερινής Οαχάκα του Μεξικού ανήκει σε ένα από τα βασικά επιτεύγματα της βασιλείας του. Κατόρθωσε επίσης να υποτάξει πολλά γειτονικά φύλα και τους συμμάχους τους. Στον τομέα της εσωτερικής πολιτικής ενίσχυσε ιδιαίτερα τους ευγενείς, απολύοντας όλους τους μη ευγενείς από κρατικές θέσεις.
Το 1517 χρονολογούνται οι πρώτες επαφές των Αζτέκων με τους Ισπανούς, όταν ο Φρανθίσκο Ερνάντες ντε Κόρντομπα γυρνώντας από εκστρατεία στην Κούβα και ανακάλυψε τη νήσο Γιουκατάν. Ο Μοντεζούμε πληροφορήθηκε επακριβώς τις κινήσεις τους και διέταξε αν επέστρεφαν να ξεκινήσουν οι Αζτέκοι εμπορικές συμφωνίες μαζί τους.
Τη Μεγάλη Πέμπτη του 1519 έφτασε μια τρίτη ισπανική αποστολή υπό τον Ερνάν Κορτές. Ο Μοντεζούμα προσπάθησε να αποτρέψει την άφιξη των Ισπανών στην πρωτεύουσα μέσω προσφοράς πλούσιων δώρων, τα οποία απλώς ενίσχυσαν περισσότερο τη διάθεση των Ισπανών για κατακτήσεις.
Καθώς οι Ισπανοί κινούνταν προς την πρωτεύουσα, αντλώντας πληροφορίες από ντόπιους για τον Αζτέκο ηγεμόνα, εκείνος ένιωθε αδύναμος να λάβει αποφάσεις και ρωτούσε συνέχεια τους θεούς για συμβουλές, κάνοντας πολλές ανθρωποθυσίες. Όταν οι μάγοι του δεν του έδωσαν καλούς οιωνούς τους σκότωσε μαζί με τις οικογένειές τους.
Στο μεταξύ η φήμη των Ισπανών ως ανίκητων άρχισε να εξαπλώνεται στην ύπαιθρο της χώρας, τροφοδοτούμενη από τα πυροβόλα όπλα και τα άλαογα, άγνωστα ως τότε στους ντόπιους. Τελικά ο Κορτές έφτασε στις 8 Νοέμβρη 1519 το Τενοχτιτλάν, όπου ο Μοντεζούμα τον υποδέχθηκε με μια κίνηση που ερημνεύτηκε ως υποταγή, καθώς ο Κορτές αντιμετωπίστηκε ως απεσταλμένος των προγόνων των Αζτέκων που “επέστρεψε”. Όταν οι Ισπανοί είδαν το θησαυροφυλάκιο του Μοντεζούμε αποφάσισαν να τον συλλάβουν, με πρόσχημα τη θανάτωση κάποιων στρατιωτιών τους στο Βερακρούζ. Τους επόμενους μήνες ο Μοντεζούμα μετατράπηκε σε μαριονέτα των ισπανών, παρότι τυπικά η εξουσία παρέμενε στα χέρια του. Άφησε στους Ισπανούς όλους τους θησαυρούς και παρέδιδε ευγενείς που αντιστέκονταν, ενώ επέτρεψε και την ανέγερση χριστιανικών εικόνων σε ναούς των Αζτέκων. Όλα αυτά προκάλεσαν τεράστια απώλεια του κύρους του μεταξύ των υπηκόων του, λόγος για τον οποίο τον Απρίλη του 1520 διέταξε την αποχώρηση των Ισπανών από την πόλη.
Όταν κατέφτασε ο Πάνφιλο ντε Ναρβάεζ από την Κούβα με στόχο να συλλάβει τον Κορτές, ο Μοντεζούμα προσπάθησε να έρθει ανεπιτυχώς σε συνεννόηση μαζί τους. Ο Ναρβάεζ τελικά έφυγε αφήνοντας μόνο ένα μικρό τμήμα των ανδρών του στην πρωτεύσουα των Αζτέκων, εκ των οποίων κάποιος δολοφόνησε Αζτέκους ευγενείς σε τοπική ανοιξιάτικη γιορτή, προκαλώντας εξέγερση των ντόπιων. Το πλήθος πολιόρκησε τους Ισπανούς στις γειτονιές τους μέχρι την επιστροφή του Κορτές λίγο καιρό μετά σε μια φαινομενικά έρημη πόλη. Ο αδερφός του Μοντεζούμα ηγήθηκε τότε νέας εξέγερσης και πολιόρκησε τους Ισπανούς και πάλι. Ο Κορτές ανάγκασε τον Μοντεζούμα να ζητήσει παράδοση από τους υπηκόους του, οι οποίοι τον πετροβόλησαν. Σύμφωνα με μία εκδοχή, υπέκυψε στα τραύματά του, αρνούμενος κάθε ιατρική βοήθεια, ενώ σύμφωνα με μία άλλη μαχαιρώθηκε πισώπλατα από τους Ισπανούς.
Η αντίσταση των Αζτέκων στην πολιορκία του Κορτές για τρεις ακόμα μήνες, μέχρι που η πρωτεύουσα παραδόθηκε οριστικά στις 13 Αυγούστου 1521. Ο θρύλος σύμφωνα με τον οποίο οι Αζτέκοι αντιμετώπισαν τον Κορτές ως απεσταλμένο του θεού Κουετσαλκοάτλ (με λευκό δέρμα και μακριά γενιάδα), κάτι που εξηγεί και την υποτακτική στάση του Μοντεζούμα, θεωρείται σήμερα εκ των υστέρων εφεύρεση του Κορτές για να νομιμοποιήσει την παρουσία και τις διεκδικήσεις του επί του αζτεκικού βασιλείου, κι όχι γνήσια αντίδραση των ίδιων των Αζτέκων. Στη μεταγενέστερη ιστοριογραφία αντιμετωπίστηκε ως ένας δειλός και αδύναμος ηγέτης, αν και ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εφεκτική του στάση απλά στόχευε σε αποτροπή αιματοχυσίας έναντι των υπέρτερα εξοπλισμένων Ισπανών. Στη συνείδηση των Μεξικανών, σε αντίθεση με τον διάδοχο του Μοντεζούμα Κουαχτεμόκ, ο Μοντεζούμα, αλλά και η διερμηνέας κι ερωμένη του Κορτές Μαλίτσε θεωρούνται σύμβολα ταπείνωσης και παθητικότητας που αντιμετωπίζονται με περιφρόνηση. Η στάση του Αζτέκου βασιλιά διευκόλυνε αναμφίβολα την κατάκτηση του Μεξικού και έδρασε ως καταλύτης για την παραπέρα κατάκτηση ινδιανικών εδαφών στη Λατινική Αμερική.
