Βάσω Κατράκη: Η Εθνική Αντίσταση με έβγαλε χαράκτρια

Στις 5 Ιούλη 1914 γεννιέται η κορυφαία Ελληνίδα χαράκτρια Βάσω Κατράκη. Έζησε τα σημαντικότερα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας και στις «πρώτες συνθέσεις της καταγράφει την ατομική και συλλογική μοίρα των μαχόμενων Ελλήνων», όπως λέει η ίδια.

Βάσω Κατράκη, Αυτοπροσωπογραφία (1977)

«Την εποχή που ήρθα στην Αθήνα να σπουδάσω στην Σχολή Καλών Τεχνών βρήκα τον κοινωνικό και πολιτικό βίο της χώρας μας όπως και το διεθνή βαθιά σπαραγμένο. Είχε γίνει ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και ήδη προετοιμαζόταν πυρετωδώς ο δεύτερος.

Βάσω Κατράκη, Κορίτσια στο μπαλκόνι

Εγώ έπεσα τότε στην πλευρά της αριστεράς που μάχονταν ενάντια στη διχτατορία του Μεταξά. Μας συνέπαιρναν αυτοί οι κοινωνικοί αγώνες και οι ιδεολογίες για κοινωνική δημοκρατία και οράματα στην τέχνη κυρίως της ελευθερίας.

Βάσω Κατράκη, Για τους στρατιώτες. Το πρώτο γνωστό έργο της – Αφίσα (1941)

Κι από τότε άρχισε μια άλλη ανοδική πορεία κοινωνικών και εθνικών αγώνων μέσω της αντίστασης του ’40-’44. Μέσα απ’ αυτά διαπιστώνει κανείς φανερά και σήμερα, ανάμεσα σε ποια κοινωνική και καλλιτεχνική μοίρα βρισκόταν ο κάθε καλλιτέχνης ή στοχαστής εκείνες τις στιγμές.

Βάσω Κατράκη, Μπλόκο στην Κοκκινιά

Πρώτη φορά ίσως ξαναμπαίνουν τα μεγάλα εθνικά προβλήματα για εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες και νεότερες κοινωνικές επαναστάσεις με βάση την πλατιά λαϊκή δημοκρατία κι ακόμα μια σοσιαλιστική ελευθερία της τέχνης και της δημιουργίας.

Βάσω Κατράκη, Κηδεία στην Κατοχή

Απ’ το μαρτύριο και το τραγικό μεγαλείο της λαϊκής αντίστασης θα βγουν μερικές πρώτες μου συνθέσεις στη χαρακτική που θα καταγράψουν την ατομική και συλλογική μοίρα των μαχόμενων Ελλήνων τότε.

Βάσω Κατράκη, Δεκέμβρης 1944

Οι συνθέσεις αυτές είναι εικόνες ομαδικές και αντιστασιακές διαδηλώσεων, εκτελέσεων και πείνας στην κατοχή.

Βάασω Κατράκη, Απελευθέρωση της Αθήνας

Η χαρακτική από τα είδη της τέχνης αναδείχτηκε πρωταγωνίστρια στην περίοδο της κατοχής γιατί διέθετε το προνόμιο της πολλαπλής ανατύπωσης και συνεργαζόταν άμεσα με την τυπογραφία. Έτσι αρχίζει για την τέχνη μου μια πορεία αντίστασης και πιστεύω πως η Εθνική Αντίσταση με έβγαλε χαράκτρια.

Βάσω Κατράκη, Μεροδούλι – Μεροφάι

Επειδή κατάγομαι απ’ το Μεσολόγγι η δουλειά των ψαράδων στη λιμνοθάλασσα και η ζωή τους με συγκινούσε βαθύτατα. Νοιώθω και θυμάμαι πως σε εκείνο το στάδιο της δουλειάς μου δυο πράγματα κυριαρχούσαν. Η συμμετοχή της τέχνης μου στον αγώνα τους για μια οξύτερη κοινωνική διαμαρτυρία και μια νόμιμη κριτική της τέχνης μου ενάντια στους υπεύθυνους αυτής της τυραννίας.

Βάσω Κατράκη, Από τη γειτονιά μου

Ένα άλλο μέρος της θεματολογίας μου στην ίδια περίπου χρονική περίοδο είναι τα τοπία με τις αλυκές, τις ελιές, τις θάλασσες, με τους ψαράδες και μικρές συνθέσεις. Παρά το ότι είμαι ακόμα κοντά στις επιρροές των δασκάλων μου, εντούτοις αισθάνομαι πως έχω απελευθερωθεί αρκετά απ’ αυτές τις νόμιμες κατά τα άλλα δεσμεύσεις του παρελθόντος.

Βάσω Κατράκη, Καλαμωτές στην λιμνοθάλασσα Ε`

Με ρωτάνε να τους εξηγήσω τα διάφορα στάδια της δουλειάς μου. Το πρώτο στάδιο είναι σίγουρα το ξύλο και το δεύτερο η πέτρα. Στο ξύλο δούλεψα βασικά απ’ την παράδοση και τους δασκάλους μου.

Βάσω Κατράκη, Σκηνή από την κατοχή

Είναι το στάδιο του λαϊκού κοινωνικού ρεαλισμού με το κλίμα και τη βάση της νέας κοινωνικής ιδεολογίας μου με πλήθος από τον επικό κύκλο της κατοχικής αντίστασης.

Βάσω Κατράκη, Αθήνα 1944

Και πριν κλείσω τον κύκλο χάραξης στο ξύλο βλέπετε μερικές συνθέσεις μου από τον εμφύλιο πόλεμο ’46 – ’49 της Ελλάδας.

Βάσω Κατράκη, Μάνα

Κλείνοντας τώρα οριστικά το ξύλο με τις μικρότερες ενότητές του, ανοίγω τον κύκλο χάραξης πάνω στην πέτρα. Εκεί απελευθερώθηκε περισσότερο ο κοινωνικός μύθος και το μορφοπλαστικό περιεχόμενο της γραφής. Η κοινωνική μυθολογία παίρνει εδώ ένα θερμό χαρακτήρα και οι εικαστικές χειρονομίες μου ανάλογο αίσθημα.

Βάσω Κατράκη, Μικρός ψαράς

Οι πρώτες δοκιμές μου πάνω στην πέτρα είναι πορτρέτα από το γύρω μου περιβάλλον κι ομάδες ψαράδων.

Βάσω Κατράκη, Ψαράδες

Η πέτρα φάνηκε από τις δοκιμές που έκανα ότι δίνει επικές απελευθερώσεις στη χαρακτική τέχνη. Μπορείτε κιόλας να με παρεξηγήσετε αν θέλετε γι’ αυτόν τον ενθουσιασμό, αλλά δεν το βλέπω σκόπιμο να κλείσω στη σιωπή αυτόν τον ψυχικό ευδαιμονισμό μου.

Βάσω Κατράκη, Κορίτσι

Με την πέτρα επεδίωξα μια αναβίωση του αρχέγονου αισθήματος του μακρινού ελληνικού παρελθόντος και πρώτο στήριγμά μου σ’ αυτό ήταν οι μύθοι με τους Ίκαρους, τις Αντιγόνες. Ο αρχαϊκός κυκλαδίτικος αέρας στα ζωγραφικά μου είδωλα που αναδύουν και μια γλυπτική αίσθηση επιβάλλοντάς την στη δυναμική σχέση του διαλόγου τους με το χώρο και το χρόνο.

Βάσω Κατράκη, Το χρέος της Αντιγόνης

Ο δεύτερος κύκλος από το μέρος της πέτρας θα κλείσει με έργα νεότερων πλασμών που καταργούν σημαντικά όλες τις ιστορικές μνήμες της παραδοσιακής γραφής της χαρακτικής.

Βάσω Κατράκη, Σύνθεση

Η πάρα πέρα κατάκτηση της πέτρας σαν καινούριο υλικό γεννάει με τη σειρά των «Μανάδων» με παιδιά στα χέρια και στην κοιλιά, κατατρομαγμένες μπροστά στο δέος του πολέμου και της σύγχρονης κοινωνικής βίας.

Βάσω Κατράκη, Μανάδες

Επεδίωξα με τη χάραξη πάνω στην πέτρα να πετύχω την πολυφωνική διάσταση της χαρακτικής. Το ξύλο όσο πυκνούς πλασμούς και να κράτησε πάνω του σ’ όλη τη διαδρομή του και να χάρισε στη χαρακτική στιγμές ευτυχίας και εύνοιας θα παραμείνει για μένα δεύτερη φωνή.

Βάσω Κατράκη, Οικογένεια Κεραμιδάδων

Ο κύκλος από το φασιστικό καθεστώς της χούντας του Παπαδόπουλου το 1967, που μάζεψε χιλιάδες αριστερούς στα στρατόπεδα της Γιούρας κι άλλους δημοκρατικούς πολίτες της χώρας σε άλλους τόπους βασανιστηρίων, αυτός ο λεηλατημένος κοινωνικός κύκλος της ζωής μας από τη χούντα πήρε ιδιαίτερο μέρος στο έργο μου. Όλες οι συνθέσεις μου από αυτή την περίοδο είναι μαρτυρίες της φασιστικής επιδρομής, είναι της φασιστικής πυρπόλησης και του φασιστικού τρόμου με αγκαθωτά συρματοπλέγματα και ακρωτηριασμούς της ανθρώπινης ομορφιάς.

Βάσω Κατράκη, Κατάσταση IΙ

Τώρα επιδιώκω μια μεγαλύτερη μοναξιά της φιγούρας, για να πετύχω μια μεγαλύτερη ομαδική κατάδυση στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.

Βάσω Κατράκη, Η μοναξιά της Αντιγόνης

Μέσα απ’ αυτή τη λιτή έκφραση, μέσα από τη γυμνή και καθαρή φωνή έβγαινε νομίζω και η διάσταση της ελληνικής τραγωδίας.

Βάσω Κατράκη, Επίσκεψη IV

Αν ελπίζω σε μια νεότερη ανανέωση της δουλειάς μου αναρωτιέμαι αν συνεχίζεται και σήμερα αυτό το κοινωνικό αίτημα και αίσθημα της καλλιτεχνικής και κοινωνικής επανάστασης.

Βάσω Κατράκη, Μοναχικό

Τελευταία δουλεύω πάνω σε νέο ελεγειακό κλίμα και τα θέματά μου γυρνάνε σε θέματα θρήνων και σπαράγματα μνήμης.  Αν αυτό φέρει και μια νεότερη γραφή θα ‘μαι ευτυχής.

Βάσω Κατράκη, Συντεταγμένες

Τα ελεγεία και οι θρήνοι της δουλειάς μου σήμερα, από την πλευρά του θέματος κινούνται πια στο κλίμα του κοινωνικού λυρισμού. Πάντως όπως και να ‘χει το πράγμα μπαίνουμε σε μια βιολογική δύση και δεν έχει πια πολύ σημασία ποιο δρόμο διάλεξα στην καλλιτεχνική μου διαδρομή, κοινωνικό λυρισμό, τραγωδία, έπος, κοινωνικό ρεαλισμό στη γραφή… Στη γραφή, κυβισμό, εξπρεσιονισμό κι ότι άλλο διαθέτει ο μπαξές του ανθρώπινου αισθήματος στην τέχνη και στις άπειρες εκδοχές της γραφής για μια προσωπική έκφραση. Να λειτουργήσει πρέπει κανείς στη διαλεκτική της ιστορίας.»

Βάσω Κατράκη, Πλατυτέρα ΙΙΙ

Τα χαρακτικά προέρχονται από το paletaart.wordpress.com