«Ο Γράμμος ειν’ λίγο τραχύς, οι άνθρωποι τον γλυκαίνουν…» – Όταν ο Πωλ Ελυάρ επισκέφτηκε την Ελεύθερη Ελλάδα

Την 1η του Ιούνη 1949 ανακοινώνεται από το πρακτορείο ειδήσεων «Ελεύθερη Ελλάδα» ότι ομάδα Γάλλων διανοουμένων και πολιτικών με επικεφαλής τον κορυφαίο κομμουνιστή ποιητή Πωλ Ελυάρ βρίσκεται στην περιοχή του Γράμμου.

Η Γαλλική αντιπροσωπεία που θα φτάσει στην Ελεύθερη Ελλάδα μέσω Αλβανίας, με τη συνοδεία του εκπροσώπου του Κόμματος Εργασίας της Αλβανίας Κότσο Τζιότζιο, αποτελείται από τον Γάλλο ποιητή Ιβ Φαρζ, πρώην υπουργό και μέλος της μόνιμης επιτροπής του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης, τον Ζαν Μορίς Ερμάν, ηγετικό στέλεχος του αριστερού σοσιαλιστικού κινήματος της Γαλλίας και τον Ανρί Μπασίς, Γραμματέα της Επιτροπής Βοήθειας για την Ελλάδα.

Ανρί Μπασίς και Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο
(φωτογραφία: Απόστολος Μουσούρης, από εδώ)

Η παρουσία του παγκόσμιας ακτινοβολίας (κορυφαίος εκπρόσωπος της σχολής του υπερρεαλισμού) κομμουνιστή ποιητή Πωλ Ελυάρ στην Ελεύθερη Ελλάδα αποτέλεσε ένα ξεχωριστό γεγονός που συνέβαλε στο να γίνει ευρύτερα γνωστό τι πρέσβευε η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση και για ποιο σκοπό και ποιους πολεμούσε ο ΔΣΕ.

«Σκοπός του ταξιδιού μας δεν είναι να διαπιστώσουμε μονάχα τι κάνατε, παρά να βοηθήσουμε τη νίκη σας διαδηλώνοντας στον κόσμο αυτά που θα δούμε. Η λευτεριά είναι αδιαίρετη. Αυτά που συμβαίνουν στην Ελλάδα αφορούν όλους τους ανθρώπους. Ελπίζω πως θα κάνουμε ολοένα και περισσότερα για σας που είστε ήρωες του πιο δίκαιου ιδανικού και υπέροχοι αγωνιστές της λευτεριάς και της ειρήνης», τόνιζε ο Πωλ Ελυάρ στο χαιρετισμό του κατά την τελετή υποδοχή στις βουνοκορφές του Γράμμου, του βουνού που ταυτίστηκε όσο καμιά άλλη περιοχή με την ένδοξη εποποιία του ΔΣΕ.

Από αριστερά: Ανρί Μπασίς, Κότσο Τζιότζιο, πίσω ο Κώστας Πουρναράς (Μπόσης). Στο δεξί άκρο διακρίνεται ο Πωλ Ελυάρ (φωτογραφία: Απόστολος Μουσούρης, από εδώ)

O Πωλ Ελυάρ (1895-1952, Ευγένιος Αιμίλιος Πωλ Γκριντέλ το πραγματικό του όνομα), κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συμμετείχε στην Αντίσταση από τις τάξεις του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ερχόταν στην Ελλάδα. Είχε προηγηθεί επίσκεψή του το 1946, μετά από πρόσκληση της ΕΠΟΝ.

Την επίσκεψη της Γαλλικής αντιπροσωπείας στην Ελεύθερη Ελλάδα καλύπτει το κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ και απεσταλμένοι της καθημερινής εφημερίδας του ΔΣΕ «Προς τη Νίκη». Ο σκηνοθέτης Γιώργος Σεβαστίκογλου, υπεύθυνος του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ, ο φωτογράφος και οπερατέρ Απόστολος Μουσούρης, και ο σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας.  Μαζί με τον κομμουνιστή λογοτέχνη-μαχητή του ΔΣΕ  Κώστα Πουρναρά (Μπόση), τον Αλέξη Αλέξη Πάρνη (ίσως και άλλοι), που εκείνη την περίοδο δημοσιογραφούν στην εφημερίδα του ΔΣΕ «Προς τη Νίκη», ακολουθούν κατά βήμα την  αποστολή αποτυπώνοντας στο χαρτί και σε φιλμ τις εκδηλώσεις στις βουνοκορφές της Ελεύθερης Ελλάδας.

Η Γαλλική αντιπροσωπεία για δυο βδομάδες θα περιηγηθεί στα πεδία των μαχών, στο Γράμμο και το Βίτσι και θα συγκλονιστεί από το μεγαλείο ψυχής και τον ηρωισμό των μαχητών-μαχητριών του ΔΣΕ, που μάχονται κατά συντριπτικά υπέρτερων αριθμητικά δυνάμεων. Θα επισκεφτεί τα νοσοκομεία, την έδρα του Γενικού Αρχηγείου και μονάδες του ΔΣΕ και θα παραβρεθεί σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που δίνονταν για τους μαχητές και τους κατοίκους των χωριών. Ο ίδιος ο Πωλ Ελυάρ θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή του μετώπου και θα απευθύνει με τηλεβόα μήνυμα στους στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού.

Μια συγκινητική στιγμή ήταν η τελετή κατά την οποία απονεμήθηκε στον Ελυάρ μετάλλιο από νεκρό μαχητή του ΔΣΕ. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από το ρεπορτάζ της εφημερίδας «Προς τη Νίκη»:

«Δύο κόσμοι ανταμώθηκαν για μια φορά ακόμα στις 2.30 η ώρα στις 8 του Ιούνη. Ο ένας τραβάει προς τον τάφο, το σκοτάδι. Ο άλλος προς το φως, τη ζωή, σκορπώντας γύρω χαρά, τραγούδια. Ύστερα σιγή. Τίποτα δε σαλεύει. Ο στρατηγός προχωράει στον Ελυάρ. Χαιρετά και καρφιτσώνει το παράσημο «Λιτόχωρο» και αργά, καθαρά, χτυπητά, σα να θέλει να φτάσουν τα λόγια ως τα κατάβαθα της ψυχής, να πετάξουν ως τις άκρες της Γης, λέει: «Η Λεύτερη Ελλάδα, μέσω της IX Μεραρχίας, σας προσφέρει το παράσημο “Λιτόχωρο”, παρμένο απ’ το νωπό τάφο του ήρωα νεκρού μας ταγματάρχη Ανδρεάδη [από τους πρωτεργάτες της μάχης του Λιτόχωρου].»

«Ο Γράμμος ειν’ λίγο τραχύς, οι άνθρωποι τον γλυκαίνουν…» – Όταν ο Πωλ Ελυάρ επισκέφτηκε την Ελεύθερη Ελλάδα. Δίπλα στον Γάλλο ποιητή ο Γιώργος Σεβαστίκογλου

(…)Ύστερα μας μιλάει ο Ελυάρ:

Σύντροφοι, σας ευχαριστώ για το μετάλλιο. Νιώθω πως δεν αξίζω. Μα το δέχομαι γιατί θα το φορώ στ’ όνομα όλων των Γάλλων που παλεύουν και πάλεψαν όπως εσείς. Σας δίνω όρκο πως το μήνυμα του νεκρού συντρόφου σας Ανδρεάδη θα γίνει γνωστό σ’ όλο τον κόσμο. Όλοι οι τίμιοι Γάλλοι ξέρουν τη δύναμη και τη λάμψη του αγώνα σας. Η νίκη που κερδίζεται μ’ αίμα και δάκρυα θα δώσει πιο όμορφη ζωή σ’ όλους τους λαούς. Γιατί αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο στρατόπεδα, όπως και στη χώρα σας. Κείνο που πολεμάει για τη ζωή και κείνο που πολεμάει για θησαυρούς.»

Στις 18 Ιούνη του 1949 ο Πωλ Ελυάρ θα παραβρεθεί και θα μιλήσει  στο Εθνικό Ουγγρικό Συνέδριο για την Ειρήνη, στη Βουδαπέστη. Η ομιλία του ήταν αφιερωμένη στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.

«Ο Γράμμος ειν’ λίγο τραχύς, οι άνθρωποι τον γλυκαίνουν…» – Όταν ο Πωλ Ελυάρ επισκέφτηκε την Ελεύθερη Ελλάδα. Η Γαλλική αντιπροσωπεία με μαχήτριες του ΔΣΕ

Με την επιστροφή του στη Γαλλία ο Πωλ Ελυάρ θα αποτυπώσει σε μια σειρά ποιημάτων, με γενικό τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου», τις συγκλονιστικές στιγμές που έζησε στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας. Έξι από αυτά τα ποιήματα κυκλοφόρησαν το 1949 στο Παρίσι, σε ένα λεύκωμα, με τίτλο «Grece, ma rose de raison», εικονογραφημένο με έξι χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, το οποίο τύπωσε στο χέρι, σε 50 αντίτυπα, ο σύντροφός της και γλύπτης Μέμος Μακρής και τα οποία διακινήθηκαν χέρι – χέρι, για την ενημέρωση των προοδευτικών Γάλλων διανοουμένων για τον αγώνα του ΔΣΕ.

Ο Γράμμος

    Ο Γράμμος είν’ λίγο τραχύς
    οι άνθρωποι τον γλυκαίνουν
    Τους βάρβαρους σκοτώνουμε
    μικραίνουμε τη νύχτα
    Κι απ’ το μπαρούτι πιο κουτοί
    μας αγνοούν οι εχθροί μας
    Δεν ξέρουν τίποτα απ’ τον άνθρωπο
    ούτε απ’ την έξοχη τη δύναμή του
    Η καρδιά μας στιλβώνει την πέτρα.

Πωλ Ελυάρ
(Απόδοση στα ελληνικά: Ελένη Μπιμπίκου – Αντωνιάδη)