Νέλσον Μαντέλα – Ο αγώνας κατά του Απαρτχάιντ και η σχέση του με το Κομμουνιστικό Κόμμα Νοτίου Αφρικής

Συμπληρώνεται σήμερα ένας αιώνας από τη γέννηση του Νέλσον Μαντέλα, ενός πραγματικού θρύλου του σκληρού αγώνα των μαύρων Νοτιοαφρικανών ενάντια στο ρατσιστικό, στυγνό καθεστώς του Απαρτχάιντ. Μπορεί για την πλειονότητα του κόσμου να θεωρείται κάτι σαν “μαύρος Γκάντι”, όπως θα δούμε ωστόσο οι μορφές πάλης που επέλεξε δεν εναρμονίζονταν μόνο με τη λογική της μη βίας, αλλά προσαρμόζονταν στις εκάστοτε συνθήκες, μην αποκλείοντας την ένοπλη δράση.

Ο Νέλσον Ρολιχλάχλα Μαντέλα, γεννήθηκε στις 18 Ιούλη 1918 σε ένα χωριό κοντά στην Ουμτάτα της Ν. Αφρικής. Ο πατέρας του ήταν υπαρχηγός της φυλής Τεμπού και έφυγε από τη ζωή όταν ο Μαντέλα ήταν εννιά χρονών. Υπήρξε μαθητής σχολείου μεθοδιστών, όπου ήρθε σε επαφή με την βρετανική κουλτούρα, που συνεχίστηκε και κατά τη φοίτησή του σε ιεραποστολικό κολέγιο στο Φορτ Χέρ, το μόνο ανώτερο ίδρυμα ανοιχτό στους έγχρωμους Νοτιοαφρικανούς. Από φοιτητής ξεκίνησε την πολιτική του δράση, μπαίνοντας το 1940 επικεφαλής φοιτητικής απεργίας, κάτι που του στοίχισε την αποβολή του απο το κολέγιο. Λόγω οικογενειακών δυσκολιών μετακόμισε στο Γιοχάνεσμπουργκ. Εργάστηκε για λίγο ως επιστάτης σε χρυσωρυχείου, όπου ήρθε σε επαφή με τις άθλιες συνθήκες εργασίας των εργατών. Αργότερα βρήκε θέση σε δικηγορικό γραφείο και αποφοίτησε δι’αλληλογραφίας από τη νομική.

Το 1944 γνώρισε την πρώτη του σύζυγο, αλλά ο γάμος τους σύντομα διαλύθηκε. Την ίδια χρονιά γίνεται μέλος του ANC, δηλαδή του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου που θα έπαιζε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην κατάργηση του απαρτχάιντ μερικές δεκαετίες αργότερα. Μαζί με τους συναγωνιστές του Γουόλτερ Σισούλου, Άντον Λεμπέντε και Όλιβερ Τάμπο ίδρυσε την οργάνωση νεολαίας του κόμματος, που ασκούσε κριτική στο ANC για το παρωχημένο του πρόγραμμα. Στόχος των νεολαίων ήταν να μετατραπεί το Κογκρέσο σε μαζική οργάνωση, με τη στήριξη αγροτών, εργατών και υπαλλήλων. Ο Μαντέλα αναδείχθηκε το 1947 σε γραμματέα της οργάνωσης χάρη στη σκληρή και ακαταπόνητη εργασία του.

Όταν το ρατσιστικό “Εθνικό Κόμμα” κέρδισε τις εκλογές του 1948, το μποϋκοτάζ, η απεργία και η πολιτική ανυπακοή υιοθετήθηκαν ως μέτρα πάλης στο πρόγραμμα του ANC, με συμμετοχή του Μαντέλα στη σύνταξή του. Με την ευκαιρία της 300 επετείου από την άφιξη των πρώτων Ευρωπαίων εποίκων στη χώρα στις 6 Απρίλη 1962, το Κογκρέσο κάλεσε σε μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Ο Μαντέλα πρωτοστάτησε στη διοργάνωσή τους, κάτι που του στοίχισε φυλάκιση και καταναγκαστικά έργα εννέα μηνών.

Μετά την αποφυλάκισή του άνοιξε δικηγορικό γραφείο μαζί με τον Όλιβερ Τάμπο στο Γιοχάνισμπουργκ και αναδείχθηκε σε πρόεδρο της νεολαίας του Κογκρέσου. Η δράση του συνεχίστηκε, με συνέπεια να συλληφθεί επανειλημμένα. Το 1958 παντρεύτηκε τη συναγωνίστριά του Γουίνι Νομζάμο Μαντικιζέλα, με την οποία έμειναν μαζί για πολλές δεκαετίες. Το 1960 το ANC απαγορεύτηκε μετά το μακελειό έξω από το αστυνομικό τμήμα του Σάρπβιλ, όπου 69 μαύροι διαδηλωτές βρήκαν το θάνατο από αστυνομικά πυρά.

Η οργάνωση και ο Μαντέλα πέρασαν στην παρανομία και παράλληλα πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της ένοπλης πτέρυγας του Κοκγρέσου (Umkhonto we Sizwe). Ταξίδεψε μυστικά στην Αλγερία, όπου έλαβε εκπαίδευση στον ανταρτοπόλεμο. Μετά την επιστροφή του συνελήφθη και καταδικάστηκε σε 5 χρόνια φυλάκισης, ενώ το 1964 καταδικάστηκε σε ισόβια για τρομοκρατία, προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος και κομμουνιστικές δραστηριότητες. Οι σχέσεις του με το κομμουνιστικό κίνημα φημολογούνταν για χρόνια, επιβεβαιώθηκαν ωστόσο μόνο μετά το θάνατό του το 2013, όταν Νοτιαφρικανικό κομμουνιστικό κόμμα εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία ανέφερε: “Όταν συνελήφθη τον Αύγουστο του 1962 ο Νέλσον Μαντέλα δεν ήταν απλώς μέλος του παράνομου Νοτιοαφρικανικού ΚΚ, αλλά ήταν και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματός μας. Για μας, τους κομμουνιστές της Νότιας Αφρικής, ο σ. Μαντέλα πάντα θα συμβολίζει την τεράστια συμβολή του ΝΑΚΚ στον απελευθερωτικό αγώνα μας (…) Μετά από την αποφυλάκισή του το 1990, ο σ. “Μαντίμπα” ήταν ένας πολύ καλός και στενός φίλος των κομμουνιστών μέχρι το τέλος των ημερών του”. O ίδιος βέβαια δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μαρξιστής-λενινιστής, και η συμμαχία του με τους κομμουνιστές της χώρας είχε πιθανότατα περισσότερο τακτικό, παρά ιδεολογικό χαρακτήρα. Ο ίδιος σε κάποια από τις δίκες του, ερωτηθείς αν ήταν κομμουνιστής, απάντησε : “ Αν με τον όρο “κομμουνιστής” εννοείται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και άνθρωπο που πιστεύει στη θεωρία του Μαρξ, του Ένγκελς του Λένιν και του Στάλιν, που ακολουθεί αυστηρά την πειθαρχία του κόμματος, δεν έγινα κομμουνιστής”.

Από το 1964 ως το 1982 φυλακίστηκε στις διαβόητες φυλακές του Ρόμπεν Άιλαντ και μεταφέρθηκε αργοτερα στις φυλακές υψίστης ασφαλείας του Πόλσμουορ  το 1988, όταν και μεταφέρθηκε στις φυλακες Βίκτορ Βέρστερ μετά από θεραπεία για φυματίωση. Παρά το τεράστιο διεθνές κίνημα αλληλεγγύης υπέρ του, την ίδια χρονιά ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν τον χαρακτήριζε “τρομοκράτη”. Η νοτιοαφρικανική κυβέρνηση κατά διαστήματα του πρότεινε να αποφυλακιστεί με προϋπόθεση πολιτικές παραχωρήσεις και την αποκήρυξη της βίας. Ο ίδιος αρνήθηκε, λέγοντας πως μόνο οι ελεύθεροι άνθρωποι μπορούσαν να μπαίνουν σε διαπραγματεύσεις, κάτι που ο ίδιος δεν ήταν, ως φυλακισμένος.

Το Φλεβάρη του 1990 ο πρόεδρος της Ν. Αφρικής ντε Κλερκ απελευθέρωσε τον Μαντέλα που τον επόμενο χρόνο αναδείχθηκε σε πρόεδρο του ΑNC, το οποίο δεσμεύτηκε σε παύση της βίας και μπήκε σε διαπραγματεύσεις για την άρση του καθεστώτος του Απαρτχάιντ, που καταργήθηκε οριστικά σε θεσμικό επίπεδο τον Αύγουστο του 1991. Το 1994 εκλέχθηκε πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας, ενώ ένα χρόνο πριν μαζί με τον ντε Κλερκ είχαν παραλάβει το Νόμπελ Ειρήνης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως τον Οκτώβρη του 2002 παρέλαβε με καθυστέρηση 12 ετών το “Βραβείο Λένιν”, που του είχε απονεμηθεί το 1990, αλλά η τελετή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ λόγω διάλυσης της ΕΣΣΔ. Ο Μαντέλα δεν παρέμεινε πολλά χρόνια στην προεδρία της χώρας, καθώς παρέδωσε το αξίωμα στον Τάμπο Μπέκι το 1997.

Η φήμη του ωστόσο συνέχισε να μεγαλώνει και βάσει δημοσκόπησης γαλλικού ινστιτούτου το 2005, Γάλλοι, Γερμανοί και Βρετανοί ερωτηθέντες τον ανακήρυξαν σε “σημαντικότερο πρόσωπο της διεθνούς σκηνής”. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε με κοινωφελές έργο, ιδίως μέσω του ιδρύματος Νέλσον Μαντέλα που ιδρύθηκε το 1999. Η τελευταία του δημόσια εμφάνιση ήταν στο Γιοχάνεσμπουργκ κατά την τελετή λήξης του Μουντιάλ της Νοτίου Αφρικής. Άφησε την τελευταία του πνοή κοντά στο Γιοχάνεσμπουργκ στις 5 Δεκέμβρη 2013, και η κηδεία του κατακλύστηκε από κόσμο και ηγέτες από όλο τον κόσμο, που απέτισαν τον ύστατο φόρο τιμής σε μια από τις εμβληματικότερες φυσιογνωμίες του 20ου αιώνα.

Δύσκολες Νύχτες