Αλέξης Μινωτής: «Εμείς ήμαστε στα σπίτια μας φιλοξενούμενοι από τις παραδουλεύτρες μας…Σπίτι μας ήταν το θέατρο…»

Στις 8 του Αυγούστου 1898 γεννήθηκε ο κορυφαίος θεατράνθρωπος, δραματικός ηθοποιός και σκηνοθέτης Αλέξης Μινωτής.

Ο Αλέξης Μινωτής (Μινωτάκης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα), γεννήθηκε στα Χανιά το 1900. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στο Γυμνάσιο, διορίστηκε υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα Χανίων. Το 1921 ήρθε στην Αθήνα και άρχισε ως ερασιτέχνης ηθοποιός να εμφανίζεται «επί σκηνής» με διάφορα θεατρικά συγκροτήματα – θιάσους. Αργότερα, όμως, επιδόθηκε ως επαγγελματίας ηθοποιός λαμβάνοντας μέρος και σε επαρχιακές θεατρικές περιοδείες με τους θιάσους Βεάκη και Νέζερ παρουσιάζοντας τον «Οιδίποδα τύραννο». Αναγνωρίσθηκε από τους καλύτερους πρωταγωνιστές του Εθνικού Θεάτρου, στις παραστάσεις του οποίου στην Αγγλία (1939) με τον «Άμλετ» του Σαίξπηρ κρίθηκε από τους Άγγλους κριτικούς ως παγκόσμιος καλύτερος Άμλετ των τελευταίων 50 ετών.

«Η τραγωδία, στην υψηλότερη μορφή ερμηνείας του όρου, είναι η προσπάθεια του ατόμου να γνωρίσει τον εαυτό του. Στην τραγωδία δίνεται μια ιδιαίτερη έμφαση στην αξία του ατόμου. Ο τραγικός ήρωας έχει υψηλό ιδανικό, σταθερή βούληση και πίστη στις αξίες που θεωρεί υπέρτατες. Δεν υποκύπτει μπροστά σε καμιά ανώτερη εξουσία, γιατί αυτό θα κατέστρεφε τον αυτοσεβασμό του. Χαρακτηρίζεται από πάθος για τη ζωή, αλήθεια, δικαιοσύνη, εμπειρία και «γνώθι σαυτόν». (…) Ο ήρωας είναι τραγικός, γιατί εκούσια και εσκεμμένα ακολούθησε το δρόμο της αλήθειας κι έτσι παραδόθηκε στον πόνο.»

Το 1940 παντρεύτηκε την Κατίνα Παξινού. Στην περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα (1941) ο Αλέξης Μινωτής κατέφυγε στις ΗΠΑ. Το 1946 έλαβε μέρος στην κινηματογραφική ταινία του Αλφρεντ Χίτσκοκ «Notorious» μαζί με τον Κάρι Γκραντ και την Ίνγκριντ Μπέργκμαν. Την ίδια χρονιά, συμμετείχε ακόμη στην ταινία «Chase» μαζί με την Μισέλ Μοργκάν.

Το 1958 ανέβασε στην Αμερική (Dallas Civil Opera) και στο Κόβεντ Γκάρντεν στο Λονδίνο την όπερα του Κερουμπίνι «Μήδεια» με πρωταγωνίστρια την Μαρία Κάλλας. Η παράσταση εκείνη κρίθηκε ως βάση υψηλού υποδείγματος σύγχρονης σκηνοθεσίας μελοδράματος (όπερας). Επίσης, εμφανίσθηκε και στο Μπροντγουέι στην «Ηλέκτρα» με την Μαρίκα Κοτοπούλη. Ο Αλέξης Μινωτής είχε επίσης λάβει μέρος και στην ξένη κινηματογραφική επιτυχία «Γη των Φαραώ» με την Τζόαν Κόλινς.

Ο Αλέξης Μινωτής με την Κατίνα Παξινού

«(…) Στην εποχή μας ή σε όποια άλλη εποχή η αρχαία ελληνική τραγωδία δεν πρέπει να εγκαταλείπεται από τους επαΐοντες(…) Δεν είναι εφημερίδα ρετρό. Το αρχαίο δράμα είναι ένα αιώνιο, αυτόνομο και ανεξάντλητο παρόν, μία καλλιτεχνική έκφραση του μεγαλύτερου πολιτισμού όλων των αιώνων ως τα σήμερα  και ίσως κι αυτών που θα έρθουν μετά». «(…) Μόνο όταν ο καλλιτέχνης από ψυχική ανάγκη κατανοήσει αυτήν την αλήθεια, μόνον όταν νιώθει τη λαχτάρα να εισδύσει στο αιώνιο βάθος, όπως αυτή που νιώθουν οι αληθινοί ποιητές, τότε μόνο, ακολουθώντας το δημιουργό βήμα-βήμα, μπορεί να ενσαρκώσει ένα χαρακτήρα». «(…) Η απαγγελία, ο στόμφος και η λεξικρατία είναι εχθρός της τραγωδίας και του καλού θεάτρου».

Ο Αλέξης Μινωτής σε ομιλία του στην Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, στις 8/5/1987

Το 1967 η δικτατορία αναγκάζει την Κατίνα Παξινού και τον σύντροφό της στη ζωή και την τέχνη Αλέξη Μινωτή να παραιτηθούν από το Εθνικό Θέατρο. Ιδρύουν δικό τους θίασο. Τα επόμενα χρόνια η παραγωγή πολυδάπανων έργων φέρνει την Κατίνα Παξινού σε δύσκολη θέση, και εμφανίζονται τα πρώτα σοβαρά προβλήματα στην υγεία της (θα φύγει από τη ζωή στις 22 του Φλεβάρη 1973).

Αλέξης Μινωτής – Κατίνα Παξινού

«Εγώ πάντα περίμενα ότι θα πεθάνω πριν από την Κατίνα. Μιλάω τώρα, γιατί ήταν η πορεία μας μαζί, σαράντα πέντε χρόνια στο θέατρο, επί σκηνής δηλαδή. Εμείς ήμαστε στα σπίτια μας φιλοξενούμενοι από τις παραδουλεύτρες μας. Πηγαίναμε μόνο για ένα φαΐ και έναν ύπνο. Σπίτι μας ήταν όλα αυτά τα χρόνια το θέατρο. Εκεί ξημεροβραδιαζόμαστε, με τις πρόβες και τις παραστάσεις. Ακατάπαυστα. Κι αφού τέλειωσε αυτό κι η Κατίνα πέθανε πριν από μένα και χάθηκε για πάντα αυτή η εκπληκτική συντρόφισσά μου, πήρα μόνος μου το δρόμο».

Πρωταγωνιστής, άνθρωπος που ήξερε καλύτερα από τον καθένα το μυστικό τραγικό κόσμο του Οιδίποδα – κι όχι μόνο – ο Αλέξης Μινωτής έδωσε στη σκηνή και στον ιερό χώρο της Επιδαύρου μαθήματα για τη μεγαλοσύνη της τέχνης του. Δάσκαλος, θεωρητικός και μοναδικός ερμηνευτής του πιο μεγάλου ρόλου στο αρχαίο δράμα, με τη μεγάλη θεατρική αγωγή, κατάφερε να περάσει τις αλήθειες του τραγικού λόγου από τη θυμέλη του θεάτρου. Ό,τι πάντως χαρακτηρίζει την παρουσία και τη συνεισφορά του στο θέατρο δεν είναι μόνο το γνήσιο και πολύμορφο ταλέντο του, αλλά κυρίως η δεινή του ικανότητα να ερμηνεύει χαρακτήρες από ολόκληρο το δραματολόγιο της ιστορίας που σηματοδότησε τα θεατρικά δρώμενα του τόπου μας.

Αλέξης Μινωτής (1898-1990)

«Σκέφτομαι αυτό που λένε, πως ένας πίνακας του Γκρέκο μόλις αποτελείωσε πήρε φωτιά, από φταίξιμο ενός υπηρέτη και κάηκε ολότελα –δεν έμεινε παρά στάχτη. Η στάχτη του πίνακα που υπήρξε, που συντελέστηκε και αντιφέγγισε δειλινή ώρα, καθώς λαμπάδιασε, έτσι που τον φύσαγε το αγέρι από το ανοιχτό παράθυρο και τον ευώδιαζε το αγιόκλημα της αυλής. Δεν υπάρχει τώρα για να τον δούμε, μα υπήρξε τελειωμένος και ολοζώντανος. Υπήρξε έστω κι ένα δευτερόλεπτο, που είναι τίποτε για την αιωνιότητα.(…) Ο ηθοποιός κι αν δεν αφήνει έργο απτό, αν και χάνεται και ξεχνιέται απ’ τους κατοπινούς ζη, γιατί ενσωματώθηκε φορές και φορές, σε μύριες όσες ποικίλες μορφές που ζωντάνεψε στη σκηνή και του έγιναν βιώματα ψυχικά και γι’ αυτό αθάνατα. Και θεατές καθόλου να μην είχε, πάντα είχε μάρτυρα της κάθε ποιητικής του μεταμόρφωσης την ψυχή του. Όπως κι άλλοι πεθαμένοι ηθοποιοί, η Κατίνα Παξινού διαρκεί ζωντανή ψυχή πάντα, όπως ήταν κι εδώ σε μας, εμπιστευμένη να φωτίζει, να δίνει πνοή και υπόσταση στα εφήμερα πλάσματα της ποιητικής ανάγκης, τα γεμάτα από ουσία αιώνια».

Ο Αλέξης Μινωτής πέθανε στην Αθήνα στις 11 του Νοέμβρη 1990, μένοντας πιστός στη μνήμη της συζύγου του Κατίνας Παξινού μέχρι το θάνατό του.

–Στοιχεία για τον Αλέξη Μινωτή, πάρθηκαν από τον Ριζοσπάστη (13/6/2010 και 19/8/2011). Τα ένθετα αποσπάσματα λόγου, από το βιβλίο «Πορεύεσθαι κατά τέχνην» (εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1988 – περιλαμβάνει άρθρα, ομιλίες και συνεντεύξεις του Αλέξη Μινωτή), όπως δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα elculture.gr σε αφιέρωμα με τίτλο «Ο Αλέξης Μινωτής για την τέχνη του θεάτρου», σε επιμέλεια Σταυρούλας Αλπίτση.