Κλεοπάτρα – Μια ζωή αντάξια του θρύλου της

Μεταξύ θρύλου και ιστορίας η μορφή της Κλεοπάτρας, της τελευταίας βασίλισσας της Μακεδονικής δυναστείας των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, δεν έπαψε ποτέ να αιχμαλωτίζει τη φαντασία του ανθρώπου από την εποχή της ως σήμερα. Μπορεί να μην έμοιαζε με το διασημότερο κινηματογραφικό alter ego της, την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, σαγήνευσε ωστόσο τους ισχυρότερους Ρωμαίους του καιρού της, εκτός από έναν, τον Οκταβιανό, που έμελλε να αποτελέσει και τον κακό της δαίμονα.

Νόμισμα με την ελληνική επιγραφή “Βασίλισσα Κλεοπάτρα”

Η Κλεοπάτρα Ζ’ Φιλοπάτωρ, που γεννήθηκε το 69 π.Χ ήταν κόρη του Πτολεμαίου ΙΒ’. Μιλούσε πολλές γλώσσες κι ήταν η μόνη βασίλισσα της δυναστείας που έμαθε τη δημοτική Αιγυπτιακή γλώσσα των υπηκόων της. Όταν ο πατέρας της πέθανε, το 51 πΧ, η 18χρονη Κλεοπάτρα έγινε συμβασίλισσα μαζί με το μικρό αδερφό της Πτολεμαίο ΙΓ’. Σύντομα όμως εκδιώχθηκε από την Αίγυπτο και κατέφυγε στη Συρία, καθώς ο περίγυρος του αδερφού της τον είχε πείσει να κρατήσει εκείνος  όλη την εξουσία. Η Κλεοπάτρα συγκέντρωσε στρατό κι επέστρεψε στην Αίγυπτο, ενώ η άφιξη του Ιούλιου Καίσαρα ανέτρεψε τις ισορροπίες. Οι συμπίπτοντες πολιτικοί στόχοι τους οδήγησαν Καίσαρα και Κλεοπάτρα σε πολιτική συμμαχία, η οποία κατέληξε σε νίκη της βασίλισσας, χάρη σε ρωμαϊκές ενισχύσεις. Η Κλεοπάτρα παντρεύτηκε, κατά την αιγυπτιακή και πτολεμαϊκή παράδοση, τον αδερφό της Πτολεμαίο ΙΔ’, ενώ το 47 πΧ γέννησε τον Πτολεμαίο Καίσαρα, γνωστό ως Καισαρίωνα, χωρίς να είναι βέβαιο ότι ήταν όντως καρπός του δεσμού της με το Ρωμαίο στρατηγό.

Ρωμαϊκή προτομή της Κλεοπάτρας

Η Κλεοπάτρα επισκέφτηκε στη Ρώμη κι ίσως ήταν παρούσα όταν ο Καίσαρας της αφιέρωσε χρυσό άγαλμα της Αφροδίτης. Μετά τη δολοφονία του, το 44 πΧ, έφυγε από την πόλη κι επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, όπου έγινε μόνη μονάρχης μετά το θάνατο του αδερφού της. Μετά τη μάχη των Φιλίππων το 42 πΧ, όταν εξουδετερώθηκαν οι δολοφόνοι του Καίσαρα, οι τύχες της Ρώμης πέρασαν στο Μάρκο Αντώνιο, που έγινε κύριος των ανατολικών επαρχιών. Η Κλεοπάτρα για να διασφαλίσει τη θέση της με το νέο status quo, έφτασε στην Ταρσό της Μικράς Ασίας, όπου βρισκόταν ο Μάρκος Αντώνιος, φορτωμένη δώρ. Εκείνος μαγεύτηκε από την παρουσία της, επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια μαζί της. Εκεί οι δυο τους αυτοπαρουσιάστηκαν ως θεοί, η Κλεοπάτρα ως νέα Ίσιδα και ο Μάρκος Αντώνιος ως Διόνυσος. Το 40 π.Χ γεννήθηκαν τα δίδυμα Αλέξανδρος-Ήλιος και Κλεοπάτρα-Σελήνη. Ο Αντώνιος επέστρεψε στην Ιταλία για να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του Οκταβιανό, υιοθετημένο γιο και κληρονόμο του Καίσαρα. Στο πλαίσιο απόπειρας συμφιλίωσης, παντρεύτηκε την αδερφή του Οκταβιανού, Οκταβία. Μετά από τρία χρόνια, αντιλήφθηκε ότι δεν υπήρχαν περιθώρια μόνιμης συμμαχίας με τον Οκταβιανό, επιστρέφοντας στην Αίγυπτο.

Η Κλεοπάτρα χρηματοδότησε την εκστρατεία του εραστή της κατά των Πάρθων και της Αρμενίας, με προσωρινά ή και καταστροφικά κατά περίπτωση αποτελέσματα. Παρόλα αυτά οι δύο ηγεμόνες προχώρησαν σε μια λαμπρή τελετή, όπου Κλεοπάτρα και Καισαρίωνας ανακηρύχτηκαν “βασιλείς βασιλέων”. Η επιδεικτική πολυτέλεια κι οι επηρμένες ενέργειες του Αντώνιου ήταν το καλύτερο προπαγανδιστικό όπλο για τον Οκταβιανό που εξέθρεψε τις προκαταλήψεις των Ρωμαίων κατά της Ανατολής, παρουσιάζοντας τον αντίπαλό του ως υποχείριο μιας ξένης, έτοιμο να μεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στην Αλεξάνδρεια. Το 31 πΧ η ρωμαϊκή Σύγκλητος κήρυξε πόλεμο στην Κλεοπάτρα, με τη ναυμαχία του Άκτιου, στις 2 Σεπτέμβρη του ίδιου έτους να αποτελεί ουσιαστικά το τέλος της κυριαρχίας του ζεύγους. Οι δυο τους δραπέτευσαν για την Αίγυπτο, με εκείνη να αποσύρεται στο μαυσωλείο της και τον Αντώνιο να αυτοκτονεί με το σπαθί του, νομίζοντας ότι η αγαπημένη του πέθανε. Ζήτησε να τον μεταφέρουν λαβωμένο σε εκείνη, για να ξεψυχήσει δίπλα της. Η Κλεοπάτρα τον έθαψε και μετά έβαλε τέλος στη ζωή της σαν σήμερα με αβέβαιο τρόπο, αν και ο θρύλος την θέλει να πέθανε από τσίμπημα φιδιού, συμβόλου βασιλικής εξουσίας. Οι δυο τους θάφτηκαν μαζί, κατά την επιθυμία τους, και μαζί τους θάφτηκε και η ρωμαϊκή res publica. Η εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είχε ανατείλει, καθώς σύντομα ο Οκταβιανός θα ανακηρυσσόταν Αύγουστος, διατηρώντας μόνο τυπικά τους θεσμούς του παλιού πολιτικού συστήματος.

Η διασημότερη κινηματογραφική Κλεοπάτρα, Λιζ Τέηλορ (1963)

Η υστεροφημία της Κλεοπάτρας βασίστηκε κυρίως στην αφήγηση του Πλούταρχου για το Μάρκο Αντώνιο στους “Βίους παράλληλους”. Αυτή υπήρξε το πρότυπο του Σέξπιρ για το δράμα του “Αντώνιος και Κλεοπάτρα” που με τη σειρά του ενέπνευσε δεκάδες θεατρικά, βιβλία, όπερες και πίνακες, ενώ μόνο στον 20ό αιώνα γυρίστηκαν τρεις ταινίες με εκείνη ως πρωταγωνίστρια. Εκεί η Κλεοπάτρα παρουσιάζεται ως η απόλυτη femme fatale, χωρίς να εστιάζει το σενάριο στα πολιτικά συμφραζόμενα της δράσης της.  Στα καθ’ημάς, ο σπουδαίος ποιητής εμπνεύστηκε από επεισόδια σχετιζόμενα με τη ζωή της τα γνωστά ποιήματα “Απολείπειν ο θεός Αντώνιον…” και “Καισαρίων”. Στο μουσουλμανικό κόσμο, η φήμη της ακολούθησε μια διαφορετική πορεία, καθώς μετά την ισλαμική κατάκτηση της Αιγύπτου, το 640 μΧ, λόγιοι (;) της νέας θρησκείας την παρουσίασαν ως μια σοφή επιστήμονα και φιλόσοφο.

Δύσκολες Νύχτες