“Θα ήμουν τρομερά ευχαριστημένος αν μπορούσα να επαναστατήσω αυτή τη χώρα από την κορυφή ως τα νύχια” – Η διαμόρφωση ενός επαναστάτη

Το υλικό που ακολουθεί είναι επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο “Εκείνα τα χρόνια” (Εκδόσεις Τόπος) που περιέχει διάφορες αυτοβιογραφικές αναφορές του Φιντέλ για τα νεανικά του χρόνια, πριν την επανάσταση που έδιωξε τον Μπατίστα κι επικράτησε την Πρωτοχρονιά του 1959, παρμένες από συνεντεύξεις του, συζητήσεις του, τις σημειώσεις του στη φυλακή κτλ. Πιστεύουμε πως η επιλογή που κάναμε δίνει μια ενδιαφέρουσα σκιαγράφηση του νεαρού Φιντέλ και της σταδιακής προσέγγισής του με το μαρξισμό-λενινισμό και το Κομμουνιστικό Κόμμα, δίνοντας το έναυσμα στον αναγνώστη να προμηθευτεί και να μελετήσει το βιβλίο.

Αναφερόμενος σε κάποιον ξένο επισκέπτη, τον οποίο συνόδευσε κατά την εβδομάδα της επίσκεψής του στην Κούβα, ο Φιντέλ Κάστρο είπε: “Πόσο μιλάει αυτός ο άνθρωπος! Μιλάει πιο πολύ κι από μένα!” Όποιος γνωρίζει το Φιντέλ Κάστρο έστω και ελάχιστα, καταλαβαίνει ότι αυτό είναι υπερβολή, μεγάλη υπερβολή, γιατί αποκλείεται να υπάρχει άνθρωπος πιο εθισμένος στη συζήτηση από αυτόν.

(…) Ποτέ δεν αρνήθηκε να απαντήσει σε κάποια ερώτηση, όσο προκλητική κι αν ήταν, ούτε έχασε ποτέ την υπομονή του. Μερικές φορές οι δύο ώρες του προγράμματος γίνονται τέσσερις ή και (σχεδόν πάντα) έξι. Μπορεί όμως να γίνουν και 17, όπως συνέβη στη συνέντευξή του με τον Τζάνι Μινά, για την ιταλική τηλεόραση, από τις μεγαλύτερες συνεντεύξεις που έδωσε ποτέ και από τις πλέον ολοκληρωμένες.

(Από το εισαγωγικό πορτρέτο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες)

Σχόλιο Κατιούσα: οποιαδήποτε ομοιότητα με τις περίφημες 17 ώρες διαπραγμάτευσης είναι προφανώς εξωτερική και συμπτωματική.

Σε έκθεση που συνέταξαν οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, γύρω στο 1947, ο Φιντέλ Κάστρο (φοιτητής ακόμα) περιγράφεται ως “κλασικό παράδειγμα νεαρού Κουβανού, με καλή καταγωγή, ο οποίος όμως, ελλείψει πατρικής αγωγής ή ουσιαστικής παιδείας, πιθανόν σύντομα να εξελιχθεί σε ικανότατο γκάνγκστερ”.

(Από την εισαγωγή της Ντέμπορας Σνούκερ)

***

Ως γιος ανερχόμενου μεγαλοκτηματία είχα, αν μη τι άλλο, το προνόμιο να ζω στην εξοχή και να ανακατεύομαι με τους χωρικούς, με ανθρώπους ταπεινούς, που ήταν όλοι φίλοι μου. Αν ήμουν εγγονός μεγαλοκτηματία, το πιθανότερο είναι ότι η μητέρα μου θα με είχε πάει να ζήσω σε κάποιο πολυτελές προάστιο της πρωτεύουσας. Ένα τέτοιο περιβάλλον θα καλλιεργούσε τον εγωισμό μου και άλλα συναφή χαρακτηριστικά.

(…)

Ύστερα κάποια μέρα, ένα αντίγραφο του Κομμουνιστικού Μανιφέστου έπεσε στα χέρια μου. Διάβασα φράσεις που δε θα ξεχάσω ποτέ, όπως εκεί που λέει ότι, παρότι η μπουρζουαζία μας κατηγορεί ότι θέλουμε να καταργήσουμε την ατομική ιδιοκτησία, η αλήθεια είναι ότι η ατομική ιδιοκτησία έχει ήδη αποκλειστεί σε ό,τι αφορά τα εννέα δέκατα του πληθυσμού και μπορεί να υφίσταται για τους υπόλοιπους, εφόσον οι άλλοι δεν την έχουν…

Τι φράσεις! Τι αλήθειες! Το σημείο όπου το Κομμουνιστικό Μανιφέστο αναλύει την ταξική κοινωνία και τα άλλα θέματα, ήταν για μένα αποκάλυψη, για τον ουτοπικό κομμουνιστή που νόμιζε πως ο κόσμος μπορεί να λειτουργήσει με συγκεκριμένο τρόπο την αρετή του ορθολογισμού. Πριν μου ήταν αδύνατο να φανταστώ την ανθρώπινη κοινωνία ως προϊόν εξέλιξης και τους νόμους της ιστορίας διαλεκτικούς και όχι αμετάβλητους.

Όταν όμως είδα την προέλευση της κοινωνίας και τις ταξικές διακρίσεις, τα επιχειρήματα ήταν τόσο πειστικά, που με χτύπησαν σαν κεραυνός εν αιθρία και οι ιδέες αυτές με κέρδισαν. Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι πλησίαζα έστω και στο ελάχιστο έναν αληθινό κομμουνιστή!

Ήμουν γεμάτος ιδέες, αλλά δεν ήμουν μέλος κανενός κόμματος. Υπήρξα αυτοδίδακτος. Δεν είχα ξεκάθαρη ιδέα για τον ιμπεριαλισμό. Δεν είχα ακόμα διαβάσει το Κράτος και Επανάσταση ή το Ιμπεριαλισμός: το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού -τα δύο τρομερά βιβλία του Λένιν- που έριξαν φως στο δάσος όπου ζούσα, με γεωγραφική περιγραφή και όλα τα σχετικά. Μόνο έτσι βρήκα το δρόμο μου. Χωρίς εκείνον τον προσανατολισμό δε θα ήμασταν σήμερα εδώ, τόσο σωστές ήταν οι απόψεις του Μαρξ! Απλά δε θα ήμασταν εδώ!

Ήμουν όμως κομμουνιστής; Όχι, αλλά ήμουν αρκετά τυχερός, ώστε να ανακαλύψω ιδέες, και πιάστηκα στη δίνη της πολιτικής κρίσης της Κούβας πολύ πριν γίνω ώριμος κομμουνιστής. Είχα ήδη εγκλωβιστεί σ’ αυτή τη δίνη πολύ πριν στρατευτώ. Στρατεύτηκα και άρχισα να αγωνίζομαι.

***

Αδύνατο να εκφράσω πόσο με παρακίνησε ο Βίκτορ Ουγκό με το Les Miserables (Οι Άθλιοι). Παρόλα αυτά, όσο περνάει ο καιρός, κουράζομαι όλο και περισσότερο από τον υπερβολικό ρομαντισμό του, την πολυλογία του και την ενίοτε ανιαρή και υπερβολική βαρύτητα της ευρυμάθειάς του. Πάνω στο ίδιο θέμα, του Ναπολέοντα του ΙΙΙ, ο Καρλ Μαρξ έγραψε ένα εξαιρετικό έργο με τίτλο Η 18η Μπριμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη. Βάζοντας τα δύο έργα δίπλα-δίπλα, διαπιστώνεις την τεράστια διαφορά ανάμεσα στην επιστημονική, τη ρεαλιστική άποψη για την ιστορία και μια σαφώς ρομαντική απόδοσή της. Εκεί που ο Ουγκό δε βλέπει άλλο παρά την τυχαία περιπέτεια, ο Μαρξ βλέπει το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των κοινωνικών αντιφάσεων και τη σύγκρουση των συμφερόντων που υπερίσχυαν την εποχή αυτή. Για τον έναν, η ιστορία είναι τύχη. Για τον άλλον είναι διαδικασία που διέπεται από νόμους.

***

Ξέρω πως είναι δύσκολο να παραμείνεις σταθερός όταν όλοι λένε πως έφτασε η ώρα μηδέν. Ξέρω πολύ καλά πως όλοι λαχταρούν απελπισμένα να βρεθούν με ένα όπλο στο χέρι και πως ο μόνος τρόπος που έχει η ομάδα Μοντρεάλ να αποκτήσει οπαδούς είναι να προσφέρει όπλα. Φτάνει όμως ως εδώ με τους απελπισμένους. Είναι πάντα οι πιο απαιτητικοί και πιο ανυπόμονοι προτού αρχίσει η μάχη, και στη συνέχεια οι πιο αδιάφοροι να πολεμήσουν όταν έρχεται η ώρα. Γι’ αυτούς η επανάσταση δεν είναι άλλο από μια ωραία περιπέτεια.

***

Τα σκέφτομαι όλα αυτά συνέχεια, γιατί, ειλικρινά, θα ήμουν τρομερά ευχαριστημένος αν μπορούσα να επαναστατήσω αυτή τη χώρα από την κορυφή μέχρι τα νύχια! Είμαι βέβαιος πως όλος ο κόσμος θα ήταν ευτυχισμένος και για χάρη τους θα ήμουν έτοιμος να υποστώ το μίσος και την κακή πρόθεση κάποιων χιλιάδων προσώπων, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και ορισμένοι συγγενείς μου, οι μισοί γνωστοί μου, τα δύο τρίτα των συναδέλφων μου και τα τέσσερα πέμπτα των πρώην συμμαθητών μου.

Να λοιπόν γιατί όταν βρέθηκα για πρώτη φορά τυχαία μπροστά στο περίφημο Κομμουνιστικό Μανιφέστο του Μαρξ, η επίδρασή του πάνω μου ήταν τεράστια. Βοηθήθηκα επίσης και από ορισμένα πανεπιστημιακά εγχειρίδια, όπως το La historia de la legislacion obrera (Ιστορία της Εργατικής Νομοθεσίας) γραμμένη από κάποιον που αργότερα σταμάτησε να είναι οπαδός της Ιστορίας αυτής. Επιπλέον από το έργο του Ραούλ Ρόα και άλλα πολιτικά βιβλία. Κατάφερα να αποκρυσταλλώσω τις ιδέες μου με τη βοήθεια εγχειριδίων γραμμένων από διάφορους καθηγητές. Βοηθήθηκα ακόμη από το βιβλιοπωλείο του Λαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος, όπου αγόραζα τα πάντα με πίστωση, γιατί ποτέ δεν είχα αρκετά χρήματα για να πληρώσω προκαταβολικά. Σταδιακά κατέληξα να οικοδομήσω τη δική μου πλήρη, μαρξιστική-λενινιστική βιβλιοθήκη. Οι καθηγητές μου ήταν αυτοί που μου προμήθευαν το υλικό που αργότερα θα διάβαζα αχόρταγα.

Το Κόμμα των Ορθόδοξων ιδρύθηκε περίπου εκείνη την εποχή και έγινα μέλος του εξαρχής. Αργότερα έγινα σοσιαλιστής και κάτι σαν αριστερή παράταξη του Κόμματος των Ορθόδοξων.

***

Ήδη είχα επαναστατικές ιδέες, αν και δε θα έλεγα πως είχαν σχηματιστεί στο βαθμό που είναι τώρα. Οι θεωρητικές μου ιδέες δεν είχαν τις στέρεες βάσεις που απέκτησαν κάποια χρόνια αργότερα. Συμμετείχα στον αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού και επεδίωκα την ενότητα της Λατινικής Αμερικής, την ενότητα των λαών μας απέναντι στην καταπίεση και την κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών. Είχα ήδη μελετήσει τη βασική θεωρία του μαρξισμού-λενινισμού, δεν μπορώ όμως να ισχυριστώ ότι ήμουν μαρξιστής-λενινιστής εκείνο τον καιρό και σε καμία βεβαίως περίπτωση δεν ήμουν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ή έστω της Κομμουνιστικής Νεολαίας.

Ακόμα και πολύ αργότερα, όταν είχα πλέον αναπτύξει την επαναστατική στρατηγική που βασιζόταν στη μαρξιστική-λενινιστική εκπαίδευση, δεν έγινα μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αντίθετα, δημιούργησα μια νέα οργάνωση και λειτούργησα ως μέλος της. Όχι ότι είχα κάποια προκατάληψη απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα, αντιλαμβανόμουν όμως ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν πολύ απομονωμένο και πολύ δύσκολα θα εκτελούσα το επαναστατικό μου σχέδιο μέσα από τις δικές του τάξεις. Επομένως έπρεπε να διαλέξω: να γίνω τακτικό μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ή να δημιουργήσω μια επαναστατική οργάνωση που θα μπορούσε να δράσει στις συνθήκες της Κούβας; Ως τον Απρίλιο του 1948 είχα ήδη αποκτήσει αριστερές ιδέες, αλλά πάνω απ’ όλα δημοκρατικές, πατριωτικές, αντιιμπεριαλιστικές, φιλολαϊκές ιδέες.

Τι ήμουν το 1948; Ήμουν σχεδόν -όχι ακριβώς- κομμουνιστής. Είχα σχεδόν κομμουνιστικές πολιτικές αντιλήψεις, ήμουν όμως ακόμη επηρεασμένος από τη Γαλλική Επανάσταση και κυρίως από τους αγώνες εκείνου του λαού, την τακτική τους και τις στρατιωτικές πλευρές της επανάστασης.