Elysium (2013), ταξικοί αγώνες και επιστημονική φαντασία

Ο νοτιαφρικάνος Νιλ Μπλόμκαμπ δούλευε στο χόλιγουντ σαν ειδικός στα σπέσιαλ εφέ με κομπιούτερ μέχρι που αποφάσισε να παίξει μπάλα στο σκηνοθετικό κομμάτι. Η πρώτη του ταινία District 9 (2009) ήταν μια εξαιρετική αλληγορία στη ξενοφοβία και το ρατσισμό. Προφανώς, ο Μπλόμκαμπ έχοντας μεγαλώσει στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής ξέρει από πρώτο χέρι το καθεστώς του Απαρτχάιντ. Και μάλιστα έχει σημασία ότι διαλύει το μύθο ότι ρατσισμός υπάρχει μόνο απ’ τους λευκούς προς τις πιο σκουρόχρωμες φυλές. Ρατσισμός υπάρχει απ’ όλους προς όλους: π.χ μαύροι της φυλής Χούτου σφάζουν μαύρους της φυλής Τούτσι στην περίφημη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994. Οι μαύροι κάτοικοι του Γιοχάνεσμπουργκ στην εν λόγω ταινία, οι ίδιοι θύματα του ρατσισμού απ’ τους λευκούς αποικιοκράτες, θέλουν να διώξουν τους εξωγήινους που ξέμειναν στη γη και στην πόλη τους χρησιμοποιώντας ίδια επιχειρηματολογία που χρησιμοποιούσαν οι λευκοί εναντίον τους. Αυτή είναι η ρίζα του ρατσισμού, βλέπεις τον άγνωστο, τον πολιτιστικά διαφορετικό από σένα που ήρθε δίπλα σου (κυνηγημένος από φτώχεια ή πόλεμο), φοβάσαι τη διαφορετικότητά του και προσπαθείς εναγωνίως να διατηρήσεις τη δική σου “μοναδικότητα” – ταυτότητα είναι ο μοντέρνος όρος – και να απομακρύνεις τα στοιχεία που απειλούν να σε “μολύνουν”.

Σε οτιδήποτε έχει να κάνει με ρατσισμό, υπάρχει μια βαθιά ψυχολογική-κοινωνική αναφορά στην ανθρώπινη καθαριότητα. Ο φτωχός, ο κυνηγημένος είναι βρώμικος γεμάτος μικρόβια. Κι επειδή έχει σκούρο χρώμα, συνεπάγεται για τους ηλίθιους λευκούς ότι είναι άπλυτος άρα βρώμικος, άρα ανθυγιεινός. Και αν το πάμε πιο βαθιά, διαφαίνεται και η ταξική ρίζα του ρατσισμού. Ο αριστοκράτης είχε πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό ή απλώς είχε υπηρέτες να του κουβαλάν κουβάδες και να τον πασαλείβουν με μύρο. Ο δούλος, ο δουλοπάροικος, ο εργάτης που κάνει χειροναχτική δουλειά, ιδρώνει, ζέχνει, ζει μέσ’ την βρώμα και την απλυσιά επειδή δεν έχει νερό να πλυθεί. Και κατά πάσα πιθανότητα ως δούλος ή ως καταγωγή από δούλους, κι επειδή σίγουρα θα δούλευε στα χωράφια με τις ώρες κάτω απ’ τον ήλιο θα έχει σκούρο δέρμα, γερασμένο, ξεραμένο απ’ τον ήλιο και την κόπωση. Ή απλά θα τον είχαν φέρει με τα μπουλούκια απ’ την Αφρική.

Στην ταινία Elysium λοιπόν, οι “καθαρόαιμοι” με λευκό δέρμα αστοί έχουν φτιάξει για πάρτη τους έναν διαστημικό σταθμό σε τροχιά γύρω απ’ τη γη κι έχουν πάει όλοι εκεί. Έναν μεγάλο δακτύλιο που περιστρέφεται γύρω απ’ το κέντρο του για να δημιουργεί βαρύτητα, με κήπους, βίλες, λουλούδια, τρεχούμενο νερό. Κι έχουν πρόσβαση σε όλα τα αγαθά που είναι η τελευταία λέξη της τεχνολογίας, όπως για παράδειγμα κάτι μηχανήματα που πας και ξαπλώνεις, ένα μακρύ μαραφέτι αυτόματα σε σκανάρει απ’ την κορυφή ως τα νύχια, βρίσκει όλες τις αρρώστιες που έχεις, από πιτυρίδα μέχρι καρκίνο, σε περνάει ένα “χέρι” αναζωογονητική αχτινοβολία και σε θεραπεύει εντελώς!

Στη γη κάτω, στο χαοτικό Λος Άντζελες που η ισπανική γλώσσα έχει γίνει σχεδόν κυρίαρχη λόγω κυμάτων μεταναστών απ’ το Μεξικό, οι άνθρωποι ζουν μέσα στην αθλιότητα και την ασχήμια, κυνηγώντας ένα κομμάτι ψωμί. Δουλεύουν υπό ασφυχτικές συνθήκες σε τεράστια εργοστάσια, αν και όποτε φυσικά βρίσκουν δουλειά και αστυνομεύονται από ρομπότ που δεν το ‘χουν σε τίποτα να σου σπάσουν τα πόδια αν αυθαδιάσεις. Η πόλη είναι μια χαοτική απέραντη παραγκούπολη, χωρίς φύση, χωρίς υποδομές, σωστή κόλαση και φυσικά ψοφάν σαν τα σκυλιά από αρρώστιες, έλλειψη υγιεινής κλπ. Ο φίλος μας και πρωταγωνιστής Μαξ Ντα Κόστα (Ματ Ντέιμον) δουλεύει σαν το σκυλί, έκλεβε αυτοκίνητα από μικρός και ήταν συνέχεια μέσα-έξω στις φυλακές. Πάντα όμως έβλεπε τον διαστημικό σταθμό των πλουσίων στον ουρανό σαν ένα αχνό δαχτυλίδι και πάντα ονειρευόταν να πάει να ζήσει εκεί. Σαν το μικροαστό ή και τον δουλοπρεπή εργάτη που ποθεί να αποχτήσει ένα απ’ τα παλάτια των αριστοκρατών, ή μια βίλα των μεγαλοεπιχειρηματιών κάνοντας όνειρα προλεταριακής νυχτός.
Υπάρχουν κι εδώ έμποροι μεταναστών, σαν τους εμπόρους ανθρώπων που βάζουν σε βάρκες ανθρώπους κυνηγημένους απ’ τον πόλεμο και την πείνα και σκυλοπνίγονται στη Μεσόγειο. Εδώ τους βάζουν σε διαστημόπλοια και τους στέλνουν σαν πρόβατα στη σφαγή στο σταθμό με σκοπό να χρησιμοποιήσουν τα θεραπευτικά μηχανήματα και γιατρευτούν απ’ τις αρρώστιες τους. Και φυσικά κάπου μεταξύ στρατόσφαιρας και άουτερ σπέις τους καταρρίπτουν οι δυνάμεις ασφαλείας των αστών.

Ο φίλος μας ο Μαξ παθαίνει εργατικό ατύχημα στο εργοστάσιο που δουλεύει κι αυτό από υπαιτιότητα του επόπτη του, εκτίθεται σε υψηλή ακτινοβολία και θα πεθάνει σε μερικές μέρες. Ο μόνος τρόπος λοιπόν για να σώσει τη ζωή του είναι να πάει στο σταθμό και να βρει ένα απ’ αυτά τα χάι-τεκ μηχανήματα να τον θεραπέψει. Κι εδώ ξεκινάει η περιπέτεια και το πιστολίδι.

Το κόνσεπτ του Μπλόμκαμπ έχει καθαρό ταξικό περιεχόμενο: εργάτες, μετανάστες της γης οι κολασμένοι στην γήινη κόλαση απ’ τη μια και οι αστοί, οι αριστοκράτες, οι “γαλαζοαίματοι” στον αποστράπτοντα αποστειρωμένο διαστημικό σταθμό απ’ την άλλη, με όλα τα κομφόρ και όλη τη σιχασιά και παλιανθρωπιά των αστών που απεικονίζεται στο πρόσωπο της Τζόντι Φόστερ. Η εξαιρετική ηθοποιός εδώ παίζει την υπερ-καριόλα, τον θηλυκό Σαλβίνι-Ορμπάν-Μπαμπίς-Τραμπ που μισθώνει εγκληματίες-φουσκωτούς- χρυσαυγίτες να σκοτώνουν και κυνηγάν αντιπάλους τους στη γη και δεν το χει σε τίποτα να διατάξει να “βουλιάξουν” τις γεμάτες άνδρες, γυναίκες και παιδιά διαστημόβαρκες.

Το πιστολίδι και οι κακουχίες που εμπλουτίζουν την περιπέτεια του ήρωά μας Μαξ, παραδόξως δεν είναι και πολύ χολιγουντιανή ωδή στο ρόλο της προσωπικότητας στην ιστορία. Ο Μαξ ξεπουλιέται στον αχώνευτο λαθρέμπορα-χάκερ Σπάιντερ, παιγμένο απ’ τον Βραζιλιάνο Βάγκνερ Μόουρα – θα τον ξέρετε απ’ τη σειρά “Narcos” που ενσάρκωσε τον Πάμπλο Εσκομπάρ – ώστε να εξασφαλίσει μια θέση στη διαστημόβαρκα που θα τους πάει παράνομα. Τελικά το μήνυμα στο τέλος της ταινίας είναι σαφές: με αγώνες και θυσίες – και λίγη τύχη, και λίγο χάκινγκ – περνάνε τα μέσα παραγωγής στο λαό, δηλαδή τα μηχανήματα που θεραπεύουν από αρρώστιες. Το μόνο που χρειάζεται είναι επαναστατική τόλμη, ένα καλό λάπτοπ να χακάρεις τα κομπιούτερ των πλουσίων και να κάνεις ριστάρτ ολάκερο διαστημικό σταθμό! Καλή φάση να βλέπεις φώτα να αναβοσβήνουν κατά το ριστάρτ (“επανεκκίνηση”) και σου βγαίνει μήνυμα στον υπολογιστή “το λειτουργικό αναβαθμίστηκε – καλό σοσιαλισμό!”. Νταξ, δεν δείχνει τίποτα τέτοιο στην ταινία, καλή ιδέα όμως για ταινία με θέμα την επανάσταση στο μέλλον, με κομπιούτερ και με κουμπάκια.

Προφανώς η σοσιαλιστική επανάσταση είναι κομμάτι πιο περίπλοκη υπόθεση και θέλει περισσότερα απ’ τη θέληση ενός ατόμου να θεραπευτεί και το λάπτοπ ενός χάκερ. Όλ’ αυτά θέλουν προετοιμασία πολύχρονη και κόπο, το ριστάρτ δεν είναι τίποτα, ένα κουμπάκι είναι, δεν έχει σημασία ποιος θα το πατήσει.