Ο Νίτσε και η σχέση του με το ναζισμό και το σοσιαλισμό

Ο Φρίντριχ Νίτσε, που έφυγε σα σήμερα από τη ζωή το 1900, με την ιδιοφυΐα και το λογοτεχνικό του ταλέντο, υπήρξε αναμφίβολα ο σημαντικότερος αστός φιλόσοφος της εποχής του, ασκώντας τεράστια επιρροή, όχι μόνο στη φιλοσοφία, αλλά σε πολλούς ακόμα τομείς της πνευματικής δημιουργίας.

Πολύ μελάνι έχει χυθεί για τη σχέση της σκέψης του με την άνοδο του ναζισμού, σχέση ιδιαίτερα αμφίβολη καθώς εξέλιπαν από τα γραπτά του εθνικιστικές ή αντισημιτικές αναφορές -το αντίθετο μάλιστα. Από την άλλη, είναι απολύτως αδιαμφισβήτητο ότι η σκέψη του ήταν δεδηλωμένα αντισοσιαλιστική κι αντιμετωπίστηκε κι ως απολύτως αντιδραστική κι από τους θεωρητικούς του εργατικού κινήματος, ήδη από την εποχή που ζούσε.

Ενδεικτικό είναι το άρθρο του γνωστού βιογράφου του Μαρξ, Φραντς Μέρινγκ, στελέχους του SPD τότε και αργότερα των Σπαρτακιστών, με τίτλο “Ο Νίτσε κατά του Σοσιαλισμού”. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Die Neue Zeit” στις 20 Γενάρη 1897. Ανεξάρτητα από το βαθμό συμφωνίας που μπορεί να έχει κανείς τόσο με επιμέρους διατυπώσεις, όσο και με κάποιες κρίσεις του συγγραφέα, το κείμενο αποτυπώνει με ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο υποδέχτηκαν οι Γερμανοί σοσιαλιστές την αντισοσιαλιστική πολεμική του φιλοσόφου, λίγα μόλις χρόνια αφότου είχε αρθεί η απαγόρευση της δράσης του SPD με σχετικό νόμο του Καγκελάριου Μπίσμαρκ.

Οι ιδεολογικοί ιστορικοί που αποδίδουν στη φιλοσοφία πια αυτόνομη ή σχεδόν ανεξάρτητη από την οικονομική δομή της εκάστοτε κοινωνίας ύπαρξη, κάπου στα σύννεφα, με τίποτα δεν αντικρούονται τόσο εύκολα και γρήγορα, όπως το κοντινότερο παράδειγμα, μέσω των τριών φιλοσόφων-προτύπων που “κατέλαβαν” τη γερμανική αστική τάξη στο δεύτερο μισό του αιώνα μας. Ο Σοπενάουερ, ο Χάρτμαν και ο Νίτσε, αυτοί οι τρεις -αν πιστέψουμε τους λάτρεις τους- παγκόσμιοι σοφοί σε θρόνους πάνω από όλους τους καιρούς και τους λαούς, που έλυσαν με τη δημιουργική ευφυΐα τους όλα τα μυστήρια του κόσμου, είναι με κάθε ίνα τους ριζωμένοι στις διαφορετικές περιόδους οικονομικής ανάπτυξης που πέρασε η τάξη τους τα τελευταία 50 χρόνια.

Ο Νίτσε (…) είναι ο φιλόσοφος του μεγάλου κεφαλαίου, που είναι πια τόσο δυνατό, ώστε δε χρειάζεται την πρωσική ξιφολόγχη πια. Όταν πριν έξι χρόνια εξηγήσαμε αυτήν την αντίληψη, οι οπαδοί του φιλοσόφου δεν ήξεραν αν έπρεπε να περιφρονήσουν το “σοσιαλιστικό εσμό” (…) ή να τον μηνύσουν για ανήκουστη παρενόχληση.

Και πράγματι, μια και το μεγάλο κεφάλαιο έχει με τον τρόπο του να φέρει σε πέρας μια επαναστατική αποστολή, βρίσκουμε στο Νίτσε κάποιες φορές κάποιες φράσεις που ακούγονται επαναστατικές. Ακόμα και οι εκρήξεις του κατά του ταξικά συνειδητοποιημένου προλεταριάτου (…) μπορούσαν αρχικά να να εξηγηθούν από το ότι μισούσε τόσο την ανθρώπινη δυστυχία, που δεν μπορούσε να πιστέψει στην αυτοαπελευθέρωση των φτωχών και εξαθλιωμένων. Έλειπε μια φιλοσοφική αντιπαράθεση του Νίτσε με το σοσιαλισμό (…) Μα αυτό το κενό άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο να καμουφλαριστεί η μεγαλοαστική φιλοσοφία του Νίτσε και να ωραιοποιηθεί το γεγονός πως πολεμούσε την προλεταριακή ταξική πάλη από τους ίδιους υψηλούς κύκλους σκέψης όπως ο πρώτος τυχών χρηματιστής και το πρώτο τυχαίο ερπετό.

Αυτό το κενό στα έργα του Νίτσε καλύφθηκε πλέον από ένα κεφάλαιο για το σοσιαλισμό που θα εμφανιστεί προσεχώς σε έναν τόμο των Απάντων του. Προς το παρόν τυπώθηκε στην εφημερίδα Zukunft. (…) Αν οι κατάρες του Νίτσε για το σοσιαλισμό δεν εμφανίζονταν σε τέτοια αξιόπιστη πηγή, θα έμπαινε κανείς στον πειρασμό να τις θεωρήσει σάτιρα του νιτσεϊσμού, δηκτικά αληθινή, αλλά κακεντρεχή και στριμωγμένη σε λίγες φράσεις σάτιρα. Ο Νίτσε ήταν (…) πνευματώδης τύπος. Η μοίρα του είναι ένα ιδιαίτερο αξιοπερίεργο παράδειγμα, σε τι άβυσσο κακογουστιάς, κακοτυχίας και άγνοιας μπορεί να ρίξει η έκθεση στο σοσιαλισμό τα λαμπρότερα μυαλά στον καπιταλισμό.

(…)

Αποτελεί σχεδόν προσβολή για τους χρηματιστές και τα ερπετά να πει κανείς πως πολεμούν το σοσιαλισμό από τους ίδιους κύκλους σκέψης όπως ο Νίτσε.

Δύσκολες Νύχτες