Οι πολλές ταφές της 3ης Σεπτέμβρη

Θα σε ξανάβρω στους μπαχτσέδες… Αλλά ακόμα κι ο συνθέτης του τραγουδιού απαγόρευσε στο ΠΑΣΟΚ της μνημονιακής εποχής να το χρησιμοποιεί καταχραστικά ως ύμνο του, έχοντας απομακρυνθεί φανερά πλέον από τις αρχές της 3ης Σεπτέμβρη. Ποιες ήταν όμως αυτές οι αρχές και τι έλεγαν;

Η διακήρυξη ήταν ένα προσωπικό κείμενο του Ανδρέα Παπανδρέου, μακριά από κάθε συλλογική διαδικασία. Πασπάλιζε με μαξιμαλιστικές διατυπώσεις και κορόνες τις ρεφορμιστικές θέσεις και τη μικροαστική στρατηγική του ΠΑΣΟΚ (που είναι μάλλον συμπληρωματικά παρά αντιφατικά στοιχεία) και αυτό το χαρακτηριστικό επέτρεψε στο ΠΑΣΟΚ να μπερδεύει για αρκετά χρόνια πολύ κόσμο, ψαρεύοντας σε θολά νερά και ακόμα πιο θολές συνειδήσεις.

Η φράση-κλειδί που συμπυκνώνει την ουσία της, είναι αυτή που παραθέτει συνεχόμενες έννοιες, όπου η μία προϋποθέτει την επόμενη: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, πολιτική δημοκρατία. Από αυτό μπορεί να βγει πως ο αγώνας για καθένα απ’ αυτά είναι αδιαχώριστος από τα υπόλοιπα. Υπάρχει όμως κι η αντίστροφη ανάγνωση: αρκεί να παλέψουμε για κάτι μικρό και μερικό, που θα ξεδιπλώσει ως μοχλός όλο το στρατηγικό μας πλαίσιο, ως βασική προϋπόθεσή του.

Η 3η Σεπτέμβρη ακολούθησε το κλίμα της εποχής της, έχοντας έντονα αντι-ιμπεριαλιστικό και ειδικά αντι-ΝΑΤΟϊκό χαρακτήρα. Ο ορίζοντάς της όμως δεν έφτανε στην υπέρβαση αυτής της εποχής και την επαναστατική μετάβαση σε μια καινούρια. Παρέμενε στην καλύτερη σε μια επανάληψη-αντιγραφή του μοντέλου της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο, με αυτοδιαχείριση κι αποκέντρωση, και βάθρα της “νέας εξουσίας” τη βουλή, τα συνδικάτα και την αυτοδιοίκηση.

Οι διακηρύξεις της ωστόσο είναι θνησιγενείς, πεθαίνοντας μαζί με την εποχή τους, ενώ το ΠΑΣΟΚ τις ξεφορτώνεται ως βαρίδια, για να φτάσει στην κυβέρνηση. Το δημοψήφισμα για την αποδέσμευση από την ΕΟΚ παραπέμπεται στις καλένδες, οι στρατιωτικές βάσεις παραμένουν, όπως άλλωστε και η χώρα στο ΝΑΤΟ, ενώ ακόμα και ο φάκελος της Κύπρου ανοίγει με σημαντική καθυστέρηση και πρόθεση κουκουλώματος.

Οι εποχές κι οι συσχετισμοί αλλάζουν προς το χειρότερο, όπως και το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ -χωρίς αυταπάτες πως υπήρχε και μια “παλιά, καλή εκδοχή του” που προδόθηκε. Η εμφατική ληξιαρχική πράξη γέννησης-εμφάνισής του ήταν οι τεμενάδες στις ΗΠΑ για την ελληνοτουρκική διένεξη στα Ίμια, ενώ σταθμοί αυτής της διαδρομής ήταν οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί στη Γιουγκοσλαβία και οι επεμβάσεις σε Αφγανιστάν και Ιράκ.

Ο ΓΑΠ ξέθαψε προς στιγμήν σε κάποιους παλιές μνήμες, για να επαναληφθεί η ιστορία ως φάρσα και ως τραγωδία μαζί, και να τα “αλλάξει όλα” (κατά το ρυθμικό σύνθημα) με το μνημόνιο κι ένα δημοψήφισμα που δεν έγινε.

Έκτοτε η 3η Σεπτέμβρη παραμένει ορφανή, αλλά με πολλούς επίδοξους κληρονόμους που διεκδικούν την παρακαταθήκη της και λίγη από την εκλογική της λάμψη, και την περιφέρουν σαν άταφο πτώμα για να αντλήσουν υπεραξία από το ιστορικό της φορτίο. Κι όσο απομακρυνόμαστε από αυτήν, τόσο μπαίνει μπρος η λειτουργία της εξιδανίκευσης, που την κάνει να φαίνεται ένα ριζοσπαστικό ντοκουμέντο, πραγματικό Μανιφέστο, που πλανάται σα φάντασμα πάνω από την Ελλάδα των μη προνομιούχων, για να πάρει ξανά σάρκα και οστά.

Κι έτσι το ΠΑΣΟΚ δεν υπάρχει πια, αλλά τα οργανικά του συστατικά καθορίζουν την πολιτική ατμόσφαιρα, κάνουν μετάσταση σε άλλους πολιτικούς χώρους και αναζωογονούν σαν κοπριά το αστικό πολιτικό σύστημα.